Ο μπαρμπα - Θόδωρας, ο Ναπολέων, ο Βασίλης και ο Γιάννης, πιθανότατα, δεν έχουν συναντηθεί ποτέ ξανά και ίσως δε συναντηθούν στο υπόλοιπο της ζωής τους. Ζουν στον ίδιο χώρο, που ζούσαν και οι παππούδες τους. Πάνω - κάτω, προσπαθούν να κάνουν τα ίδια πράγματα που έκαναν και οι παππούδες τους. Ο "εκσυγχρονισμός", όμως, αυτό το καινούριο ιδεολογικό θεριό, με το οποίο γίνεται προσπάθεια να τρομοκρατηθούν οι άνθρωποι του μόχθου, τους λέει καθημερινά πως πρέπει να ξεχάσουν όσα ήξεραν, να βολευτούν προς το παρόν με κάτι κοκαλάκια που τους πετάει κάποιος Παπαδόπουλος, υπουργός Εσωτερικών αυτή την περίοδο και να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης. Που σημαίνει πως πρέπει να εγκαταλείψουν τα χωριά τους, να γίνουν "απασχολήσιμοι" εδώ κι εκεί, να πάψουν να εκτρέφουν αγελάδες και να αφήσουν στην άκρη ακόμα κι αυτήν την ξακουστή παράδοση του Ηπειρώτη κτίστη.

Αν, παρ' όλα αυτά, επιμένουν να θέλουν να έχουν ένα όραμα, οι "ντίλερς" της πολιτικής των 45 πολυεθνικών της Ευρώπης προσφέρουν κι απ' αυτό: "Διείσδυση στην ενδοχώρα" το ονομάζουν και, στην προκειμένη περίπτωση, πλασάρεται με χαρακτηριστικά εξαιρετικά επικίνδυνα, καθώς πρόκειται για ένα μείγμα εθνικισμού και ανάγκης.

Η ανάγκη προκύπτει από το γεγονός ότι παρακλάδια της ελληνικής και της αλβανικής μαφίας, που δρουν στην περιοχή, με κύρια δραστηριότητα τα ναρκωτικά, τρομοκρατούν τους κατοίκους, φτάνουν σε σημείο να εξευτελίζουν ακόμα και αυτές τις δυνάμεις των ΕΚΑΜ, που φρουρούν, υποτίθεται, τα σύνορα. Ο εθνικισμός, οι ίδιες δηλαδή συμμορίες που εμπλέκονται στο κύκλωμα των ναρκωτικών, έρχεται να δώσει απάντηση στο πρόβλημα. "Να μπούμε μέσα, να τελειώνουμε", είναι το σύνθημα που προσπαθούν να περάσουν.

Βέβαια, ο απροσχημάτιστος τρόπος που προβάλλεται μια τέτοια προτροπή έχει κάνει αρκετούς να διατυπώνουν ευθέως πλέον το ερώτημα για το αν οι επιθέσεις των Αλβανών μαφιόζων είναι ενταγμένες σε ένα γενικότερο σχεδιασμό αποσταθεροποίησης στην περιοχή.

Ορισμένα γεγονότα, όπως η σταθερή παρουσία εκεί του γνωστού Αθηναίου δικηγόρου Κούγια, που αναλαμβάνει εργολαβικά πλέον την υπεράσπιση των ναρκο-εμπόρων, η παλιότερη προσπάθεια του επίσης γνωστού Λυκουρέζου να ηγηθεί- υποτίθεται - του αγώνα για τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία, οι "περίπατοι" στην περιοχή του υπουργού Εσωτερικών με τον Αμερικανό πρέσβη και τον μεγιστάνα Χρ. Λαμπράκη, προς το παρόν, καταγράφονται ως τμήματα ενός παζλ, την ολική σύνθεση του οποίου γνωρίζουν όποιοι άλλοι εκτός από τους Ηπειρώτες.

Ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης, που βρίσκεται, επίσης, από την Παρασκευή στην περιοχή, ολοκληρώνει σήμερα την περιοδεία του με επισκέψεις στο νότο της Ηπείρου. Το σίγουρο είναι πως δε συνάντησε στο δρόμο του ούτε τον μπάρμπα Θόδωρα, ούτε τον Ναπολέοντα, ούτε τον Βασίλη, ούτε τον Γιάννη.

Τέσσερις πραγματικά σπουδαίους, κατά τη γνώμη μας, ανθρώπους, όπως σπουδαίοι είναι όλοι αυτοί που πασχίζουν καθημερινά για να κρατήσουν όρθιο έναν πολιτισμό χιλιάδων χρόνων. Κι εννοούμε πολιτισμό, αυτό που πράγματι είναι στην καθημερινότητα, δηλαδή εκείνο το όλο, το πλούσιο σε δράσεις, καθημερινό αλισβερίσι των ανθρώπων, μέσα από το οποίο κάποτε ξεχώρισαν ως οι πολιτισμένοι του ζωικού βασιλείου και με βάση το οποίο σήμερα αντιστέκονται - χωρίς καν να διανοούνται τον εχθρό - σε μια "νεγρεπόντεια" αντίληψη περί πολιτισμού, αντίληψη που θέλει τα πάντα να υποτάσσονται στις ανάγκες μετάδοσης των bytes.

Αντίληψη, που θέλει να ξεχνά πως και η καλύτερη κάρτα γραφικών δεν μπορεί να αναπαράγει τον πλούτο των χρωμάτων, που χρησιμοποίησε σε ανύποπτο χρόνο ένας ανώνυμος αγιογράφος στο εκκλησάκι του Αϊ - Λια, σε μια αετοφωλιά, ψηλά στο Τρίκαστρο, πάνω απ' τις πύλες του Αδη.

Εν ολίγοις, με τα μάτια του Αθηναίου, δηλώνουμε πως ακόμα κι ένα σύντομο δημοσιογραφικό οδοιπορικό στην Ηπειρο είναι ικανό να πείσει - όποιον είναι ανοιχτός σε μια τέτοια προοπτική - για το βέβαιο της δήλωσης "δε θα πεθάνουμε ποτέ κουφάλα νεκροθάφτη". Γιατί πολύ απλά και επειδή "όποιος συλλογάται ελεύθερα, συλλογάται σωστά", εκεί στην Ηπειρο, οι άνθρωποι που ξεφεύγουν από τη μέγκενη των εκσυγχρονιστών, και είναι πολλοί αυτοί, σκέφτονται λεύτερα και πράττουν με προοπτική που οδηγεί έξω από τα όρια αυτού που σήμερα βιώνουν ως εφιάλτη.

Σ' αυτούς αφιερώνουμε το κλείσιμο αυτού του οδοιπορικού. Και το αφιερώνουμε για την ευχαρίστηση που μας δημιούργησε η διαπίστωση από το κοίταγμα της δικής τους ζωής, ότι και αυτή η αναπαλαίωση του καπιταλισμού, ο λεγόμενος "εκσυγχρονισμός" που πλασάρει η άρχουσα τάξη, στο έδαφος που διαμορφώνουν οι πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων, θα ηττηθεί!

Θανάσης ΛΕΚΑΤΗΣ

Ο Ναπολέων Κούφαλης ήταν εργάτης - κλωστοϋφαντουργός στο εργοστάσιο των Φιλιάτων. Σήμερα μαζεύει, μαζί με εκατοντάδες άλλους, μανταρίνια στον κάμπο προς τη Σαγιάδα. Απασχολήσιμος! Θυμάται τη μία μετά την άλλη τις κομπίνες. Το πώς παρουσιάστηκε σαν εκσυγχρονισμός του εργοστασίου η μεταφορά στο εργοστάσιο των Φιλιάτων των παλιών μηχανημάτων του εργοστασίου του Αργυρού στην Πρέβεζα. Το συμβόλαιο που υπέγραψε ο βιομήχανος ότι θα εκσυγχρονίσει το εργοστάσιο, ότι θα κάνει προσλήψεις κ.ά. Κι ότι, αμέσως μετά, άρχισε τις περικοπές μισθών και τις απολύσεις. Οτι το κλείσιμο του εργοστασίου κοινοποιήθηκε στους εργάτες τη μέρα που γύριζαν από τις καλοκαιρινές άδειές τους με "φαξ". Οτι η ΠΑΣΚΕ και προσωπικά ο υπουργός Εσωτερικών έπεισαν τους εργάτες να δεχτούν την απόλυσή τους, γιατί, όπως έλεγαν, "έχει μπει οριστική ταφόπετρα στο εργοστάσιο" και το μόνο που τους μένει είναι να αυταπασχοληθούν. Και γι' αυτό η κυβέρνηση θα τους στήριζε με το επίδομα των 2.400.000 δρχ. "Εμείς είχαμε όνειρο να ξανανοίξει το εργοστάσιο κι αυτός μας έστειλε σπίτια μας". "Εδωσαν αμέσως χρήματα, να φύγει ο κόσμος, γιατί φοβήθηκαν τις κινητοποιήσεις. Αν τότε είχαμε κλείσει το λιμάνι, όχι μόνο αυτό, αλλά και δεύτερο εργοστάσιο θα είχαν ανοίξει". Και τώρα; Ο λόγος του Ναπολέοντα, σχεδόν παραληρηματικός, μα βαθιά ανθρώπινος: "Τα λεφτά τέλειωσαν. Ο κόσμος είναι σε άθλια κατάσταση, 40 με 50 χρόνων οι περισσότεροι, δύσκολα βρίσκουν δουλιά". "Μας λένε να τρέξουμε να προλάβουμε το τρένο. Και ρωτάω: ποιο τρένο να φτάσω απ' την αθλιότητα που μ' έχετε καταντήσει. Ποιο ΑΕΠ να παρακολουθώ με τον κόσμο να πεινάει; Το ασφαλιστικό το γκρεμίζουν και μετά μας λένε ελάτε σε διάλογο. Τι διάλογος είναι αυτός με τους νόμους να έχουν φτιαχτεί προκαταβολικά; Πώς να συμφωνήσουμε μαζί τους;". Λύση; "Μόνη λύση ό,τι ξέραμε πάντα. Να αγωνιστούμε! Σε τίποτα πλέον δεν μπορούμε να χειροκροτήσουμε. Μόνο μ' αγώνα θα κάνουμε κάτι. Και να βάλουμε καλά στο μυαλό μας πως όσα κι αν κερδίζουμε ποτέ δεν πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι. Μας λένε συνέχεια "ο Αλέκος μας" και πέφτουμε και μεις στη λούμπα να το 'χουμε σπολλάτι που έχουμε τον Αλέκο που κατάγεται από την περιοχή μας. Βλέπω τ' αποτέλεσμα: Οσοι χειροκρόταγαν τότε είναι σε χειρότερη μοίρα απ' όλους. Ούτε καφέ έχουν σπίτι τους, ούτε το νοίκι μπορούν να πληρώσουν. Τριάντα απ' αυτούς πήραν πάλι το δρόμο για την ξενιτιά. Αλλοι 15 πήγαν και γίναν παπάδες! Μα, τι να κάνουν; Αυτό το εργοστάσιο ήταν το πνεμόνι της περιοχής. Το λιμάνι που λένε ότι θα φτιάξουν είναι κουραφέξαλα. Κάποιοι λίγοι, οι πράκτορες, θα κερδίσουν. Το εργοστάσιο ζούσε το κόσμο. Οχι μόνο τους 400 εργάτες του. Χιλιάδες γύρω απ' αυτούς...". "Θα οργανωθούμε ξανά", η τελευταία κουβέντα του.

Ο Βασίλης Σιούλας είναι ένας νέος κτηνοτρόφος. Και, μάλιστα, απ' αυτούς που έχουν προσπαθήσει να αξιοποιήσουν στο έπακρο το σύνολο σχεδόν των χρηματοδοτικών προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μαζί με τον αδερφό του, τον Γιάννη, και τον πατέρα τους, το μπαρμπα - Γιώργη, πασχίζουν να τα φέρουν βόλτα, αν και στο χωριό τους, τους Κουκλιούς, θεωρούνται προύχοντες, αφού έχουν τόσα που οι άλλοι δεν μπορούν να διανοηθούν. Ο ίδιος δεν κρύβει πως βγάζουν λεφτά. Το πώς, όμως, βγαίνουν αυτά τα λεφτά δεν αφήνει περιθώρια για να τους χαρακτηρίσει κανείς προύχοντες. Ας μη φανταστεί κανείς τίποτα μεγαλοτσέλιγκες της παλιάς εποχής. Σαράντα τρεις γελάδες έχουν οι άνθρωποι. Και θα μπορούσαν να ζήσουν πλούσια απ' αυτές. Εκαναν, όμως, ένα λάθος. Πίστεψαν στις υποσχέσεις. Οταν η Ευρωπαϊκή Ενωση επέβαλε τις ποσοστώσεις στο γάλα και συμφώνησε σ' αυτές η ελληνική κυβέρνηση, η οικογένεια είχε 40 γελάδια που βγάζαν 120 τόνους γάλα το χρόνο και με βάση αυτά καταγράφηκε στη σχετική απογραφή. Τα δυο από τα τρία παιδιά αποφάσισαν να συνεχίσουν τη δουλιά του πατέρα. Ο Βασίλης εντάχθηκε στο πρόγραμμα για τους νέους αγρότες. Πήρε δάνεια, πήγε κι έξω. Εφερε τις "γαλλίδες", καμιά 20αριά γελάδες, και μ' άλλες 20 "ελληνίδες", αφού εντάχθηκε και σ' ένα επιδοτούμενο πρόγραμμα μετεγκατάστασης και εκσυγχρονισμού, έστησε ένα πραγματικά σύγχρονο βουστάσιο. Τα παλιά 40 γελάδια τα κάναν "στέρφα" και τα έβγαλαν εκτός παραγωγής γάλατος. Στο μεταξύ όμως, η τιμή του γάλατος από τις 300 δρχ. έπεσε, ήδη, φέτος στις 110 δρχ. Και, ταυτόχρονα, πρόβαλε ο εφιάλτης της ποσόστωσης. Με βάση την καταγραφή, δικαιούνται να παράγουν μόνο 120 τόνους. Οι νέες γελάδες, όμως, παράγουν 300 τόνους. Κι αυτές τις μέρες η οικογένεια περιμένει να της ανακοινωθεί το πρόστιμο που αντιστοιχεί σε 20 δρχ. το κιλό για κάθε κιλό πάνω από την ποσόστωση. "Μας έλεγαν για ελεύθερη οικονομία. Τώρα ξέρουμε πως αυτή είναι μόνο για το κεφάλαιο, όχι για μας", λέει με παράπονο ο μπαρμπα - Γιώργης. "Περιμένω δυο χρόνια τώρα, από τότε που έκανα τα χαρτιά μου, την επιδότηση από το πρόγραμμα για τους νέους αγρότες", θα πει ο Βασίλης, καταρρίπτοντας ταυτόχρονα και μια αυταπάτη για το ρόλο αυτών των προγραμμάτων: "Στην ουσία, τα προγράμματα αυτά ανακυκλώνουν κάποιο χρήμα. Δεν προκαλούν ανάπτυξη", λέει. Και για να δώσει ένα μέτρο της σύγκρισης, ρωτά: "Γιατί να κρατήσω τις γελάδες με κόστος αγοράς 600.000 η μία, όταν μπορώ να πάρω με 20.000 μία προβατίνα. Γιατί να κρατήσω την παραγωγή εδώ στα κρύα μέρη που ζούμε που με το ζόρι φτάνουμε τα 1.000 κιλά στο ζώο, όταν αλλού μπορούν και φτάνουν στα 1.700 κιλά; Γιατί τελικά να κρατήσω τα ζώα, όταν μπορώ να πουλήσω 250 στρέμματα χωράφι που σήμερα βάζω καλαμπόκι για τα ζώα και να περάσω καλύτερα;". Ο Βασίλης έχει να πει πολλά. Για το ρόλο του συνεταιριστικού εργοστασίου "Δωδώνη", που δε βοηθά τους κτηνοτρόφους, για τις αρπαχτές των εμπόρων κρέατος σε βάρος των παραγωγών, για μια σειρά πράγματα, άγνωστα σε μας, που συνιστούν μια σκληρή πραγματικότητα για τους ανθρώπους που θέλουν να συνεχίσουν να κάνουν ό,τι και οι γονείς τους.

Ο Γιάννης Δημητρίου είναι ο πρόεδρος του Συνδικάτου Οικοδόμων Ηγουμενίτσας. Μιλήσαμε μαζί του, εκεί στο γιαπί που δούλευε. Είναι αυστηρός στις διατυπώσεις του κι έχει λόγο. Εχει γνώση για τις συνθήκες που επικρατούν και σε μια σειρά άλλους κλάδους εργαζομένων, εκτός από το δικό του. Μιλά για τους εργαζόμενους στα τουριστικά και επισιτιστικά επαγγέλματα και αναφέρει με οργή πως εκεί το 8ωρο και το 5ήμερο, η ασφάλιση και η πλήρης απασχόληση είναι άγνωστα. Δηλώνει κατηγορηματικά πως το ποσοστό της ανεργίας στο νομό πλησιάζει στο 50%, γεγονός που δεν μπορεί να κρύψει ούτε ο ΟΑΕΔ, που αναγκάζεται να ανακοινώσει επίσημα ποσοστό ανεργίας 35% Στην οικοδομή, λέει, υπάρχει μία προσωρινή ανάκαμψη, αλλά αυτό δεν αναιρεί το επίσης γεγονός πως πολλοί είναι αυτοί που δουλεύουν με χτυπημένα προς τα κάτω μεροκάματα και ανασφάλιστοι, ούτε το ότι οι μισοί από τους οικοδόμους δεν έχουν δουλιά. Η λύση, συνεχίζει, δε βρίσκεται σε καμία από τις εξαγγελίες που κάνουν αυτές τις μέρες οι κυβερνητικοί για "μεγάλα έργα". Χρειαζόμαστε απλά, αλλά με σταθερή προοπτική, πράγματα. Για παράδειγμα, σχέδιο πόλης. Στερούν από τον εργαζόμενο τη δυνατότητα να χτίσει το σπίτι του. Δεκαετίες κρατούν παγωμένο το σχέδιο και τα τελευταία επτά χρόνια προχωρά με ρυθμό χελώνας. Τα υπουργεία ΠΕΧΩΔΕ και Γεωργίας με βοηθό και την Αρχαιολογική Υπηρεσία έχουν παγώσει τα πάντα. Να ξεκαθαρίσουμε: Θέλουμε να προστατέψουμε ό,τι υπάρχει. Ομως, αυτό δεν μπορεί να είναι πρόσχημα, όταν αυτοί δε διαθέτουν προσωπικό για να προχωρήσουν ορισμένα πράγματα. Ξεκινά μια οικοδομή στην ενότητα Λαδοχωρίου και μόλις βρει ένα κεραμίδι σταματά κάθε δουλιά, γιατί η Αρχαιολογική δεν έχει προσωπικό να στείλει και να ολοκληρωθούν γρήγορα οι σχετικές διαδικασίες.

Δεύτερο σοβαρό πρόβλημα, οι συνάδελφοι, που στα 60, στα 65 και τα 70 ανεβαίνουν ακόμα στη σκαλωσιά, γιατί το ΙΚΑ άργησε να 'ρθει στην περιοχή κι έτσι δεν έχουν συμπληρώσει τα ένσημα για σύνταξη. Η λύση βρίσκεται στα υπέρ αγνώστων ένσημα, αλλά δεν την προωθούν. Γι' αυτό λέμε πως κανένας από την κυβέρνηση δεν μπορεί να σταθεί με ψηλά το κεφάλι απέναντι σ' έναν οικοδόμο, που αυτή η πολιτική τον αναγκάζει να ανεβαίνει 70 χρόνων στη σκαλωσιά!

Ενα τρίτο ζήτημα είναι οι εργατικές κατοικίες. Η κοροϊδία δεν έχει όρια. Τέσσερα χρόνια κι ακόμα να γίνουν πράξη οι υποσχέσεις του Χανακούλα για τη δημοπράτηση.

"Η αγωνία για το αύριο, καταλήγει ο Γιάννης, έχει φτάσει στο απροχώρητο. Θα ξεσηκωθεί ο κόσμος σύντομα κι αλίμονο σ' όποιον βρεθεί μπροστά μας".

Κρατήσαμε μια θέση ξεχωριστή στο τέλος αυτού του οδοιπορικού για τον μπαρμπα - Θόδωρα, τον Μπόχτη. Εναν 80χρονο γέροντα, που μας μάγεψε με το πείσμα του, με τη θέλησή του να μαθαίνει συνέχεια κι άλλα καινούρια πράγματα κι όλα αυτά, για να κάνει τι; Για να μη σβήσει απ' το χάρτη το χωριό του, το Τρίκαστρο, να σωθεί ο Αϊ - Λιας, να μπορούν οι νέοι της Ελλάδας να φτάσουν εύκολα στις πύλες του Αδη, να μάθουν την ιστορία, να μην έρχονται μόνο οι ξένοι, να μάθουν για τα δυο θεριά που κοιμήθηκαν ένα βράδυ στο κάμπο και έγιναν ύστερα ο Αχέροντας, να μη χαθεί δηλαδή μια παράδοση χιλιάδων χρόνων. "Οι άλλοι, λέει, κερδίζουν απ' τη δική μας ιστορία. Κι εμείς πέρα που τ' αφήνουμε κι ερημώνουν όλα, τίποτα". Ανεβήκαμε μαζί του ψηλά σε μια "αετοφωλιά", που είναι κρυμμένος ένας Αϊ - Λιας. Οι πέτρες απ' το παλιό κάστρο είναι χρονολογημένες για το 800 π.Χ. Η ηλικία της εκκλησιάς δεν είναι διαπιστωμένη. Αυτό που σίγουρα είναι διαπιστωμένο είναι η εγκατάλειψη. Αγιογραφίες με τα γνωστά απ' την τουρκοκρατία βγαλμένα μάτια και μία σκεπή από πέτρα που βουλιάζει σιγά - σιγά. "Να το σώσουμε", λέει ο γέροντας κι εκείνη τη στιγμή καθένας καταλαβαίνει πως το πρόβλημα δεν είναι θρησκευτικό. Είναι πολιτισμός. Ψιλά γράμματα αυτά, βέβαια, για έναν πρωθυπουργό, που γυρνά τρεις μέρες στην Ηπειρο, χωρίς να του δοθεί η ευκαιρία να ακούσει για λίγο τους γέροντες να μιλούν για το μέλλον.

ΑΠΟΣΤΟΛΗ:

Θανάσης ΛΕΚΑΤΗΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:

Βαγγέλης ΤΟΚΑΣ