Κρυμμένη μέσα σε εκατομμύρια τόνους τσιμέντο, η Αθήνα προσπαθεί με κάθε τρόπο να επιβιώσει μέσα στο χρόνο. Είναι αρκετοί αυτοί που έχουν ασελγήσει πάνω στο ταλαιπωρημένο σώμα της με διάφορους τρόπους, είτε με την αντιπαροχή της δεκαετίας του '50 είτε με την αύξηση του συντελεστή δόμησης πρόσφατα. Ταυτόχρονα κάνουν "πλάτες" σε διάφορους "ευεργέτες", τύπου Λαμπράκη, να οικοδομούν στους ελάχιστους ελεύθερους χώρους, δημιουργώντας συνθήκες ασφυξίας στα εκατομμύρια των Αθηναίων.

Αποτέλεσμα; Μισό τετραγωνικό μέτρο ελεύθερου χώρου αντιστοιχεί σε κάθε κάτοικο της Αθήνας! Νούμερο που είναι ακόμα μικρότερο σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, όπως τα Πατήσια, η Κυψέλη, τα Σεπόλια, η πλατεία Αττικής. Λιγότεροι ελεύθεροι χώροι, λιγότερες ανάσες, λιγότερο πράσινο, λιγότερες πλατείες, λιγότερη επικοινωνία, λιγότερη άθληση. Στη θέση τους ξεφυτρώνουν το Μέγαρο Μουσικής, η επέκταση των εγκαταστάσεων της αμερικανικής πρεσβείας, το κτίριο της ΔΕΗ, οι αθλητικές εγκαταστάσεις συλλόγων. Αλλωστε, ποιος απ' τους αρμόδιους ενδιαφέρεται για τις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων της πόλης; Την απάντηση επιχειρεί να δώσει η έρευνα του "Ρ", μέσα από την οποία προσπαθούμε να κάνουμε μία καταγραφή των σημαντικότερων ελεύθερων χώρων σήμερα και της προοπτικής που διαγράφεται γι' αυτούς.

Στην ασφυκτική κατάσταση που βρίσκεται το κέντρο της Αθήνας, με το νέφος, το κυκλοφοριακό και την έλλειψη οάσεων πρασίνου να "κυριαρχούν", η Δημοτική Αρχή επέλεξε να απαντήσει με τη συμβολή της στην εξαφάνιση ενός ακόμα πνεύμονα πρασίνου, του πάρκου Ρηγίλλης.Ηταν το 1994, όταν το Γραφείο Πολεοδομίας του Δήμου παραχωρούσε στο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή την άδεια κοπής των δέντρων του πάρκου, για να αναγείρουν εκεί το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Ενα ογκώδες πολύμορφο κτίριο, συνολικής επιφάνειας 18.600 τετραγωνικών μέτρων, το οποίο στη μεγαλύτερή του έκταση θα έχει ύψος 16 μέτρα, φτάνοντας σε κάποια σημεία μέχρι και τα 27 μέτρα.

Το επιχείρημα υπέρ της απλόχερης παραχώρησης, από κυβέρνηση και δήμο, ενός οικοπέδου του δημοσίου σε ιδιωτικό φορέα, ήταν τα εκθέματα και έργα Τέχνης που θα φιλοξενηθούν στο εν λόγω μουσείο, για τα οποία, όμως, μέχρι και σήμερα τηρείται σιγήν ιχθύος.

Χώρο έκτασης 18.470 τετραγωνικών μέτρων, που σύμφωνα με το σχεδιασμό του ΥΠΕΧΩΔΕ προβλέπεται να γίνει χώρος πρασίνου, ζήτησε η αμερικανική πρεσβεία να της παραχωρηθεί, προκειμένου να κατασκευάσει κτίσμα 3.700 τετραγωνικών μέτρων, υπαίθριο πάρκινγκ και γήπεδο άθλησης του προσωπικού φύλαξής της. Ωστόσο και παρά το γεγονός ότι ο σχεδιασμός του υπουργείου μιλά με σαφήνεια για "δημιουργία χώρου κοινόχρηστου πρασίνου της τάξεως των 10.000 τετραγωνικών μέτρων, κατασκευή υπογείου χώρου στάθμευσης και απόδοση στην πρεσβεία μικρού τμήματος του οικοδομικού τετραγώνου", ο Κ. Λαλιώτης άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο παραχώρησης του χώρου, επικαλούμενους τους "λόγους ασφαλείας", στους οποίους αναφέρονται και οι Αμερικανοί...

Με ανακοίνωσή της η "Αγωνιστική Συνεργασία για την Αθήνα" αμέσως μετά τη δημοσιοποίηση του θέματος είχε ζητήσει να απορριφθεί ως απαράδεκτη η απαίτηση των Αμερικανών, αφού "η ανθρώπινη διαβίωση των πολιτών της Αθήνας βρίσκεται σε άμεση σχέση με την περιβαλλοντική αναβάθμιση της πόλης, την επέκταση του ουσιαστικού και λειτουργικού πρασίνου και τη δημιουργία ελεύθερων χώρων".

Τα δέντρα κόπηκαν, το υπαίθριο θέατρο κατεδαφίστηκε, τα έργα τσιμεντοποίησης συνεχίζονται. Το Πάρκο Ελευθερίας, με τις ευλογίες κυβερνητικών παραγόντων, γίνεται βορά στις κερδοσκοπικές ορέξεις του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (ΟΜΜΑ), που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, έχει καταφέρει την αλλοίωση της χρήσης του, προς ίδιον όφελος.

Ηδη από το 1976 ο ΟΜΜΑ επίμονα και μεθοδικά προσπαθούσε την πρόκληση Προεδρικών Διαταγμάτων με σκοπό την οικειοποίηση του Πάρκου. Η "επιτυχία" ήρθε με το ΠΔ του 1992, γνωστό ως Διάταγμα Κατσιγιάννη,όπου εγκρίνονται αρχικά τα έργα υπόγειας στάθμευσης για τις ανάγκες του Ιδρύματος. Ενώ με νέο ΠΔ, το 1995, του Κ. Λαλιώτη,παραχωρείται στον ΟΜΜΑ το δικαίωμα ενός υπογείου ορόφου κι ενός τριώροφου κτιρίου πολιτιστικών εκδηλώσεων. Η αυξανόμενη βουλιμία του ΟΜΜΑ (του Χρ. Λαμπράκη δηλαδή) - ξεκινώντας με γκαράζ, γκαράζ και "ολίγον πολιτιστικά", γκαράζ και συνεδριακό κέντρο, συνεδριακό κέντρο κ. ο. κ. - στόχο έχουν να καταστήσουν το Πάρκο Ελευθερίας "πίσω αυλή" του Μεγάρου Μουσικής και την εγκατάσταση όπερας. Την ίδια στιγμή επιχειρείται η με δημόσιο αποκλειστικά χρήμα ιδιωτικοποίηση του Πάρκου Ελευθερίας και η απόσπαση έξι δισεκατομμυρίων από το Πακέτο Ντελόρ, με αιτιολόγηση "συνεδριακό και πολιτιστικό κέντρο Αθηνών".

Τα οικονομικά συμφέροντα των μεγαλοϊδιοκτητών, των οικοπεδοφάγων, που στήριξαν όλες οι μέχρι σήμερα κυβερνήσεις, εφαρμόζοντας μια εντελώς αντιλαϊκή πολιτική, με στόχο τη χρήση των ελεύθερων χώρων ως χώρων κερδοσκοπίας, οδήγησαν στη σημερινή, απαράδεκτη κατάσταση της Αθήνας. Τα παραπάνω τονίζει, μεταξύ άλλων, ο Χρήστος Λαζαρίδης, νομαρχιακός σύμβουλος Αθήνας και μέλος της "Νομαρχιακής Αγωνιστικής Συνεργασίας",μιλώντας στο "Ρ" σχετικά με την έλλειψη ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου στο Λεκανοπέδιο.

Ο ίδιος υπογραμμίζει πως "η οικοδομική νομοθεσία της δεκαετίας του '50 (διπλασιασμός συντελεστή δόμησης, αντιπαροχή κλπ.), που εξέθρεψε την άναρχη και αναντίστοιχη με το ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον δόμηση, είχαν ως αποτέλεσμα μια στρεβλή ανάπτυξη της Αθήνας. Δημιούργησαν μια αλόγιστη οικοδομική δραστηριότητα που είχε ως τελικό αποτέλεσμα την πνιγηρή ανοικοδόμηση, την αδηφάγο κατάληψη κάθε ελεύθερου χώρου. Κατέστησαν, μαζί με την αλόγιστη χρησιμοποίηση ενέργειας, το νέφος και γενικά την ατμοσφαιρική ρύπανση, μια Αθήνα αβίωτη, παραδομένη εξ ολοκλήρου στο κεφάλαιο και την καταστροφική μανία των κερδοσκόπων".

Παράλληλα, ο κομμουνιστής νομαρχιακός σύμβουλος σημειώνει πως η αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος επιδεινώθηκε με την αυθαίρετη δόμηση σε δασικές και αναδασωτέες περιοχές, την καταστροφή του περιαστικού πρασίνου και ιδιαίτερα των δασών της Αττικής. "Η κατασκευή των διαβόητων μεγάλων έργων, π.χ., της λεωφόρου Σταυρού - Ελευσίνας, της δυτικής λεωφόρου Υμηττού και του αεροδρομίου των Σπάτων, θα συμβάλει ακόμα περισσότερο στην καταστροφή και στη ριζική ανατροπή των όρων διαβίωσης των κατοίκων", συμπληρώνει.

Επιπλέον, αναφέρεται "στην εγκληματική αδιαφορία, ευθύνη και πολιτική αναλγησία των κυβερνήσεων για τους τελευταίους ελεύθερους χώρους. Για αυτούς τους χώρους, που στο όνομα της εμπορικής αξιοποίησης, του πλουτισμού, των αναγκών του δημοσίου και της υποταγής στους μεγαλοεκδότες και μεγαλοεργολάβους, κινδυνεύουν άμεσα να τσιμεντοποιηθούν".

Η ΝΑΣ θεωρεί αναγκαίο, το μαζικό κίνημα, μαζί με την Τοπική Αυτοδιοίκηση α και β βαθμού, να συνεχίσει τους αγώνες του για την αξιοποίηση και τη μετατροπή ορισμένων ελεύθερων χώρων σε χώρους πρασίνου, αναψυχής, αθλοπαιδιών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Οι χώροι αυτοί βρίσκονται: Στους Ανω Αμπελοκήπους, το οικόπεδο της ΔΕΗ 16 στρέμματα, του ΚΑΠΑΨ 10 στρ. και του Λαμπρόπουλου 2,6 στρ. Στο Γουδί, 900 στρ. Στον Ελαιώνα, 9.000 στρ., τα οποία "το Προεδρικό Διάταγμα του υπουργού ΠΕΧΩΔΕ Κ. Λαλιώτη απειλεί άμεσα με τη μελλοντική "εμπορική αξιοποίησή" τους". Στα δικαστήρια της Αθήνας, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, 10 στρ. Στα Κουντουριώτικα, πίσω από το γήπεδο του Παναθηναϊκού 15 στρ. Στο Δέλτα του Φαλήρου, η περιοχή του Φλοίσβου.

Επιπρόσθετα, στο Δήμο Αλίμου, στην περιοχή Τράχωνες, το κτήμα Γερουλάνου που πουλήθηκε στο ΚΟΝΤΙΝΕΝΤ. Το κτήμα Βεϊκου. Τα Τουρκοβούνια. Το στρατόπεδο Σπυρίδη στην Αγία Παρασκευή. Η πρώην βάση του Ελληνικού, 6.000 στρ. Η δυτική πλευρά του Φιλοπάππου, όπου βρίσκεται και το κοίλο θέατρο. Το οικόπεδο Σερπιέρη στους Αγίους Αναργύρους. Ολοι οι αρχαιολογικοί χώροι. Το πάρκο Ελευθερίας. Το άλσος Ρηγίλλης. Το άλσος Νέας Φιλαδέλφειας. Το δάσος Χαϊδαρίου. Ο χώρος του Σκοπευτηρίου στην Καισαριανή. Και το οικόπεδο της πρώην ΕΡΙΟΥΡΓΙΑΣ, έκτασης 20 στρ., στο 5ο δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων.

Ακόμα και οι πιο μικροί ελεύθεροι χώροι και χώροι πρασίνου αποτελούν οάσεις ζωής για μια τερατούπολη όπως η Αθήνα. Επομένως, κανείς δεν μπορεί να αδιαφορεί για την τύχη τους. Αντίθετα, όλοι οφείλουμε να τους προστατεύουμε και να τους διαφυλάσσουμε από τις ορέξεις των οικοπεδοφάγων και των κερδοσκόπων. Αυτό είναι το μήνυμα που δίνει ο Λεων. Αυδής,δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων και επικεφαλής της "Αγωνιστικής Συνεργασίας για την Αθήνα",αναφερόμενος στους ελάχιστους ελεύθερους χώρους και χώρους πρασίνου που έχουν απομείνει στην πρωτεύουσα.

Ο Λεων. Αυδής δηλώνει στο "Ρ" πως ο όρος "ελεύθερος χώρος" χρησιμοποιείται με δύο σημασίες. "Η μία, σημειώνει, ταυτίζεται με τον αδόμητο χώρο, δηλαδή το χώρο που δεν έχει οικοδομές. Μια σημασία, που δεν είναι, βέβαια, ακριβής. Η δεύτερη σημαίνει το χώρο στον οποίο η πρόσβαση είναι ελεύθερη, δηλαδή το χώρο στον οποίο μπορεί να μπει ο καθένας. Η πραγματικότητα αποδεικνύει πως η Αθήνα πάσχει από έλλειψη χώρων και των δύο κατηγοριών. Είναι, δηλαδή, μεγάλη η έλλειψη και αδόμητων (ακάλυπτων) χώρων και ελεύθερων χώρων".

Συνεχίζοντας, υπογραμμίζει ότι είναι ανάγκη να διαφυλαχτούν όσοι ελεύθεροι χώροι υπάρχουν και να ελευθερωθούν και νέοι, ακόμα και μικροί. "Τα πιο μικρά κομμάτια ελεύθερης γης αποτελούν μία μικρή πνοή ζωής που πρέπει να διατηρηθεί. Ενας μικρός χώρος με ένα ή δύο δέντρα μπορεί να είναι μια ανάσα για μια γειτονιά. Και η Αθήνα, έτσι που την έφτιαξαν, δεν έχει την πολυτέλεια να αδιαφορεί ούτε για ένα τετραγωνικό μέτρο ελεύθερου χώρου. Η οριακή κατάσταση έλλειψης ελεύθερων χώρων και πρασίνου, που έχει δημιουργηθεί στην πόλη, επιβάλλει αυτονόητα τη διαφύλαξη και των πιο μικρών ελεύθερων χώρων, και της πιο μικρής μονάδας πρασίνου", τονίζει χαρακτηριστικά.

Οπως αναφέρει ο Λεων. Αυδής, με την έννοια του χώρου ελεύθερης πρόσβασης, δηλαδή του πραγματικά ελεύθερου χώρου, υπάρχει ένας ορατός και παρών κίνδυνος. Διευκρινίζει πως "συνήθως οι εργολάβοι, οι νομιμοφανείς καταπατητές, οι "αναγκαστικοί ευεργέτες" τύπου Λαμπράκη και οι πολιτικοί τους εκφραστές, δηλαδή οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ και οι δημοτικές αρχές του ίδιου πολιτικού κλίματος, χρυσώνουν το χάπι της κατάληψης δημόσιων ή άλλων ελεύθερων χώρων. Το χρυσώνουν με τη διαβεβαίωση ότι μεγάλο μέρος τους θα μείνει αδόμητο. Αυτό είναι μια σκόπιμη σύγχυση. Η Αθήνα έχει ανάγκη από χώρους ελεύθερης πρόσβασης και αυτοί οι χώροι λιγοστεύουν με διάφορους τρόπους".

Ενας από τους τρόπους αυτούς, όπως αναφέρει, είναι και τα διαβόητα "τραπεζοκαθίσματα, που έχουν μετατρέψει πολλούς κοινόχρηστους χώρους, όπως πλατείες και πεζόδρομους, σε καταστήματα και χώρους επιχειρήσεων". Επισημαίνει, μάλιστα, ότι με πρόσφατη απόφασή του ο Δήμος Αθηναίων πολλαπλασίασε τα τέλη για την τοποθέτηση τραπεζοκαθισμάτων σε πολλές πλατείες, με συνέπεια να αυξηθούν οι τιμές στα αντίστοιχα καφενεία και άλλα παρόμοια καταστήματα και έτσι να γίνει ακόμα δυσκολότερη η χρήση των ελεύθερων χώρων για τα λαϊκά στρώματα.

Τα Πατήσια είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση περιοχής όπου κάποιοι ελεύθεροι χώροι θα μπορούσαν να δώσουν ανάσα ζωής, αν υπήρχε η στοιχειώδης διάθεση του δήμου να συγκρουστεί για τη διεκδίκηση και αξιοποίησή τους.

Η έλλειψη χώρων πρασίνου σε συνδυασμό με την κατοχή της δεύτερης θέσης στην ιεραρχία των πιο πυκνοδομημένων και πυκνοκατοικημένων περιοχών της Αθήνας, καθιστούν επιβεβλημένες τις προσπάθειες για τη διάσωση και τη δημιουργία ελεύθερων χώρων πρασίνου στην περιοχή. Ωστόσο, τίποτα από τα δύο δε συμβαίνει.

Το κτήμα, Πάτμου και Καραβία,έκτασης 2,1 στρεμμάτων, η μοναδική εστία υψηλού πρασίνου στα Πατήσια, κινδυνεύει από τα σχέδια του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων (ΟΣΚ), που θέλει να οικοδομήσει στο χώρο σχολικά κτίρια. Την ίδια στιγμή, οι αρκετοί ελεύθεροι χώροι στην ευρύτερη περιοχή του Ε Διαμερίσματος - πρόκειται κυρίως για πρώην εργοστάσια - παραμένουν αναξιοποίητοι, χάρη στην αδιαφορία του Δήμου Αθηναίων.

Σε κέντρο γειτονιάς έχουν μετατρέψει το οικόπεδο Πάτμου και Καραβία οι κάτοικοι. Από το 1989, βρίσκεται υπό την εποπτεία και φροντίδα τους, προκειμένου να αποτρέψουν την οικοδόμηση, από τον ΟΣΚ, σ' αυτό σχολικού συγκροτήματος, που θα στεγάσει τα 79ο και 48ο Δημοτικά Σχολεία και τα αντίστοιχα νηπιαγωγεία. Ο Σύλλογος για την Ποιότητα Ζωής στα Πατήσια και οι κάτοικοι από το 1989 προτείνουν στον ΟΣΚ τρεις χώρους ως εναλλακτική λύση: Τα εργοστάσια Σαρακάκη, Μηναϊδη - Φωτιάδη και Λαμπρόπουλου - Κυπραίου.Στις προσπάθειές τους για τη διατήρηση του κτήματος ως χώρου πρασίνου, δεν είχαν καμία βοήθεια από το δήμο, ο οποίος αντ' αυτών των ενεργειών "προχωρά σε έργα βιτρίνας, όπως τα σιντριβάνια στις γειτονιές και κάποιες μεμονωμένες, και χωρίς γενικότερο σχεδιασμό, πεζοδρομήσεις" - σημειώνει ο Σύλλογος.

Πέρα όμως από το συγκεκριμένο οικόπεδο, υπάρχουν αρκετοί χώροι, πρώην εργοστάσια, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν προς όφελος της ποιότητας ζωής στην πόλη, αν βέβαια υπήρχε τέτοια θέληση από τη Δημοτική Αρχή. Οι χώροι αυτοί, όπως τους προσδιορίζει και ο Σύλλογος για την Ποιότητα Ζωής στα Πατήσια είναι: Σαρακάκης, Μηναϊδης - Φωτιάδης, Λαμπρόπουλος - Κυπραίος στην Κολιάτσου, πρώην Φιξ και Βίλα Δρακοπούλου στην Πατησίων, Ναθαναήλ και Καρέντα στα Κάτω Πατήσια, Θέρμιδα στη Ριζούπολη και Εριουργία στα Ανω Πατήσια.

Ρεπορτάζ:

Κώστας ΠΑΣΑΚΥΡΙΑΚΟΣ

Θανάσης ΜΠΑΛΟΔΗΜΑΣ

Χριστίνα ΔΙΑΜΑΝΤΗ

Αύριο:

Ενας κυκλώνας από μπετόν ζώνει την πόλη