Προσωποποιημένα ανθρώπινα πάθη, ανθρώπινη πείρα, θρησκευτική "νομοθεσία", το πνεύμα της Αναγέννησης. Με τη σοφία και το καλλιτεχνικό δαιμόνιο του ποιητή, ο Σαίξπηρ επεξεργάζεται όλα αυτά τα υλικά και τα συνταιριάζει σε μια τραγική συμφωνία, που φέρει τον τίτλο "Βασιλιάς Ληρ".Καύχημα της τέχνης και παρηγοριά της ανθρώπινης βαρβαρότητας, με ευεργετική επίδραση στην κοινωνία μας, "σαν χαρά και σαν μάθημα". Ο "Βασιλιάς Ληρ" ανεβαίνει, αύριο και την Τρίτη,στο Ηρώδειο,από το Θέατρο "Τζένη Καρέζη",σε μετάφραση Ερρίκου Μπελιέ,σκηνοθεσία Λεωνίδα Τριβιζά,σκηνικά - κοστούμια Νίκου Πετρόπουλου και μουσική Ανδρέα Συμβουλόπουλου και Νίκου Τουλιάτου.Παίζουν: Κώστας Καζάκος, Πέτρος Φιλιππίδης, Γιώργος Κέντρος, Φιλαρέτη Κομνηνού, Μελίνα Μποτέλη, Λυδία Φωτοπούλου, Στάθης Λιβαθινός, Κωνσταντίνος Καζάκος, Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, Αντώνης Αλεξίου κ. ά.

Πώς ορισμένα έργα, βαθιά ριζωμένα στην εποχή τους, προκαλούν και σήμερα στην ύπαρξή μας συγκινήσεις και ιδέες που μας διαφωτίζουν και για την εποχή μας;

- "Οι μεγάλοι ποιητές - λέει ο Κώστας Καζάκος - αυτό ακριβώς καταφέρνουν. Πέρα από το επικαιρικό, καταφέρνουν να δώσουν τα ανθρώπινα πάθη με τέτοιες διαστάσεις που μπορούν να σταθούν σε κάθε εποχή".

Εξουσία, η μεγάλη βάσανος του ανθρώπου. Οποιος την κατέχει στραβώνεται και δε βλέπει τα προβλήματα του ανθρώπου... Ενα από τα πολλά θέματα που πραγματεύεται ο Σαίξπηρ σ' αυτό το έργο;

- "Ολοι οι μεγάλοι ποιητές ασχολούνται με το θέμα της εξουσίας. Ο άνθρωπος παγιδεύεται στα πλοκάμια της εξουσίας και καταστρέφεται. Η αλλοίωση είναι τρομακτική. Οταν του δοθεί η ευκαιρία να φύγει από αυτή την παγίδα, τότε αντιλαμβάνεται την καταστροφή που έχει επέλθει στον ίδιο και στους γύρω του. Το κυνήγι της εξουσίας είναι μόνιμο. Ενα κυνήγι, που φθείρει και καταστρέφει τα πάντα.Ο Ληρ, ένας απόλυτος μονάρχης, χειρίζεται τους ανθρώπους σαν παιχνίδια. Αυτό αποτελεί την ουσία της ύβρεως και πρέπει να πληρώσει. Απογυμνωμένος από κάθε ίχνος εξουσίας, γέρος πια, φτάνει στο τελευταίο σκαλοπάτι, μένει γυμνός μέσα στην καταιγίδα και τότε αντιλαμβάνεται την ουσία της ζωής, την ουσία των ανθρώπινων σχέσεων και ξαναγεννιέται".

Δεν είναι θλιβερό ο άνθρωπος να αντιλαμβάνεται την αλήθεια στο τέλος της ζωής του;

- "Αυτό το στοιχείο διατρέχει όλη την ανθρώπινη δημιουργία. Σε μια από τις τελευταίες δημιουργίες του Ελύτη "Ελεγεία της οξόπετρας" γράφει "η αλήθεια μόνο έναντι θανάτου δίδεται".Είναι κοινή μας πείρα. Ετσι κι ο Ληρ μιλώντας στο τέλος, κλαίγοντας, λέει "φτωχοί, γυμνοί, βασανισμένοι, όπου κι αν είσαστε, που ανέχεστε το ανελέητο σφυροκόπημα αυτής της καταιγίδας, πώς θα μπορέσετε, το άστεγο κεφάλι σας, το ατάιστο κορμί σας, την άθλια γύμνια σας, να προστατέψετε από τέτοιους καιρούς. Αχ, πόσο λίγο νοιάστηκα για όλα αυτά".Σε πρώτο επίπεδο αναφέρεται πράγματι στους φτωχούς, τους γυμνούς, τους άστεγους, τους πεινασμένους, τους βασανισμένους, αλλά στον μεγάλο ποιητή αποκτά και μια άλλη διάσταση, που είναι ο εσωτερικός κόσμος. Η γύμνια, η εσωτερική πείνα, η άγνοια, η αγωνία για την ίδια τη ζωή".

Ποιος αλήθεια θα μας προστατέψει από όλα αυτά;

- "Βασανιζόμαστε μέσα σ' έναν κόσμο εχθρικό, ο οποίος λειτουργεί τυχαία και μέσα σ' αυτόν ο άνθρωπος προσπαθεί να αποκτήσει λόγο και σκοπό ύπαρξης. Ο σκοπός είναι δικό μας εύρημα, αφορά στη δική μας κοινωνία, από τον τρόπο που εμείς θέλουμε να οργανώνουμε τη ζωή μας. Θέλουμε να ζούμε μαζί, να είμαστε δημιουργικοί. Χωρίς αυτά τα υλικά η ζωή είναι ανυπόφορη. Αξία έχει το να δίνεται κανείς στις ανθρώπινες σχέσεις ολοκληρωτικά. Κάτι, που ο Ληρ δεν έκανε σ' όλη του τη ζωή. Οταν οι σχέσεις φτωχαίνουν, καταστρέφεται η ζωή μας. Οταν οι σχέσεις ομορφαίνουν, γιατί εμείς τους δίνουμε ομορφιά και περιεχόμενο, τότε η ζωή μας ομορφαίνει και η κοινωνία πηγαίνει καλά. Κι αυτό είναι ένας διαρκής αγώνας. Αυτός ο αγώνας είναι, ίσως, η ουσία της ομορφιάς. Βέβαια, η καθημερινότητα είναι σκληρή και καταστρέφει αυτά τα υλικά. Δεν αφήνει τον άνθρωπο ελεύθερο να αξιοποιήσει τις ανάγκες. Η τέχνη κρατάει ζωντανό αυτό ακριβώς που σκοτώνει η καθημερινότητα. Η προσπάθεια του ανθρώπου να κάνει καλύτερη τη ζωή του είναι μόνιμη. Αυτή η πάλη για καλυτέρευση της ζωής και των σχέσεών του είναι που κρατάει τον άνθρωπο ζωντανό. Αυτό είναι η ουσία του αγωνιζόμενου ανθρώπου. Αν σταματήσει αυτός ο αγώνας για την προβολή, την ανάδειξη, την καλλιέργεια των ανθρώπινων στοιχείων, που πρέπει να κατακτηθούν, αν αδρανήσει ο άνθρωπος, οι ιδιότητες του ζώου ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια".

Μήπως μια τέτοια φάση ζούμε;

- "Η εποχή μας είναι σκληρή. Αυτό που βλέπουμε γύρω μας δεν παρά αυτό που λέει και ο Σαίξπηρ: "Αν αυτές οι πράξεις δεν τιμωρηθούν, τότε οι άνθρωποι θα αρχίσουν να αλληλοσπαράζονται". Αυτό τον αλληλοσπαραγμό βλέπουμε κάθε μέρα γύρω μας και μέσα μας. Χρειάζεται αντίσταση σ' αυτό τον κατήφορο της φθοράς. Και η αντίσταση είναι θέμα προσωπικής ευθύνης. Η ευθύνη για συνεχή αγώνα δε σημαίνει παρά ολοκληρωτικό δόσιμο στην κοινότητα. Η κοινωνική συνθήκη δημιουργείται με τη συμμετοχή μας. Οταν οι συμμετοχές είναι χαμηλού επιπέδου, όπως τώρα, που επικρατεί ο ατομικισμός, το βόλεμα, η κοινωνία ξεπέφτει. Εκεί η ατομική ευθύνη πολλαπλασιάζεται. Οσο τα πράγματα πάνε στον κατήφορο, τόσο πιο πολύ πρέπει να παλεύει κανείς για να τα συγκρατήσει, από το μετερίζι, που ο καθένας μπορεί να πολεμάει.Αλλη δουλιά κάνει η τέχνη, άλλη η πολιτική. Χωρίς να σημαίνει ότι και οι δύο δεν έχουν το ίδιο στόχο. Και ο πολιτικός μπορεί να κρατήσει αντιστάσεις, αν είναι αγωνιζόμενο άτομο και όχι επαγγελματίας πολιτικός. Αλλωστε μ' αυτό τον τρόπο δεν ξεπέφτουν και όλα τα σημαντικά πράγματα - οι αγώνες, οι επαναστάσεις; Ολα τα μεγάλα άλματα που προσπαθεί να κάνει η ανθρωπότητα καταστρέφονται αν τα άτομα που μετέχουν, αφεθούν και διαμορφωθούν από τη γενική συνθήκη και δεν παλεύουν συνεχώς, ώστε η συνθήκη να καλυτερεύει και να πηγαίνουμε μπροστά.Είναι βαθύτατα πολιτικό το ζήτημα. Και η τέχνη είναι βαθύτατα πολιτική, μόνο που χρησιμοποιεί άλλα μέσα. Σκοπεύει μακροπρόθεσμα. Απευθύνεται σε συνειδήσεις. Δεν μπορεί να επηρεάσει σύνολα. Δεν μπορεί να κάνει επανάσταση. Αλλά η ανεργία, η φτώχεια, ο πόλεμος μπορούν να δημιουργήσουν επαναστάσεις, μπορούν να κινήσουν μάζες. Γιατί οι ανάγκες είναι κοινές και όταν συνειδητοποιούνται οι ανάγκες, από τις μεγάλες μάζες, τότε έχουμε επαναστατικά κινήματα".

- Αντίσταση, αγώνας, επανάσταση. Είναι τρεις λέξεις που επαναλαμβάνετε συχνά. Είναι όραμα, στόχος;

- "Είναι κοινή αγωνία των ανθρώπων πιστεύω. Και ένας καλλιτέχνης προσπαθεί διαρκώς να έχει επαφή μ' αυτό το στοιχείο. Γιατί επανάσταση δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά τον άνθρωπο σε κατάσταση εξέγερσης, γενικής και εσωτερικής. Αν δεν είναι επαναστατημένος ο άνθρωπος, δεν μπορεί να αγωνίζεται. Η αδράνεια προκαλεί θάνατο. Και μια κοινωνία, όταν αποτελείται από εξεγερμένους ανθρώπους, μπορεί να επαναστατήσει, να φτιάξει καλύτερες συνθήκες. Τίποτε σημαντικό δεν μπορεί να γίνει στη ζωή μας, αν δεν είμαστε εξεγερμένοι εσωτερικά. Τότε τα πράγματα γίνονται σημαντικά, όταν είμαστε εν εξεγέρσει".

Σήμερα ζούμε μια εποχή αδράνειας;

- "Σήμερα είμαστε σε καθίζηση. Και ανάγκες υπάρχουν και τα προβλήματα οξύνονται. Και παγκόσμια και στη χώρα μας. Οι άνθρωποι είναι πανικόβλητοι, χάνουν τα στηρίγματά τους. Λένε διάφορα περί "καταστροφής των ιδεολογιών", ότι δεν υπάρχει τίποτε στο οποίο να προσβλέπει κανείς. Αυτό δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά την αδράνεια που έχει προκληθεί. Η αδράνεια προκαλείται από φόβο. Ο πανικός έχει εισβάλει στον άνθρωπο και τον έχει κάνει ένα φοβισμένο ζωάκι, που προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στο κλειστό ατομικό του περιβάλλον. Θα περάσει, όμως, αυτή η εποχή, γιατί οι ανάγκες είναι πολύ σκληρές και οι άνθρωποι υφίστανται καταπιέσεις. Κάποια στιγμή θα συνειδητοποιηθούν όχι, βέβαια από παρθενογένεση. Κάποιοι άνθρωποι, πάλι, θα δώσουν το αίμα τους, κάποιοι το μυαλό τους, κάποιοι θα συνθλιβούν μέσα σ' αυτό τον αγώνα, μέχρι να συνειδητοποιηθεί ο λαός και να γίνει ένα καινούριο άλμα".

Οπως μιλήσατε, φαίνεται να μην πιστεύετε τα "περί καταστροφής των ιδεολογιών".

- "Οι ιδεολογίες δεν πεθαίνουν. Αυτές είναι προϊόν των ανθρώπινων αναγκών.Οταν η ζωή μου περιορίζεται, δεν έχω προοπτικές, δεν έχω επιλογές, χάνονται τα ουσιαστικά ανθρώπινα δικαιώματα των ίσων ευκαιριών, των επιλογών, του ελεύθερου χρόνου, τότε το όραμα δημιουργείται μέσα μου, από την ανάγκη, τη στέρηση των δικαιωμάτων. Ονειρεύομαι, λοιπόν. Αυτόματα δημιουργείται ιδεολογία. Οταν είμαστε πολλοί που ονειρευόμαστε το ίδιο πράγμα, φτιάχνουμε ένα σύστημα που θα μας βοηθήσει να υλοποιήσουμε αυτό το κοινό όραμα. Οσα λέγονται δεν είναι παρά ναρκωτικές ουσίες, που παρέχονται στους λαούς έτσι ώστε να υπάρχει μοναξιά. Ο καθένας μόνος του να προσπαθεί να λύσει το προσωπικό του πρόβλημα. Αυτό αποκοιμίζει την κοινωνία και κάνει τα άτομα παθητικά και άβουλα, σκέτα καταναλωτικά "ζώα". Ενώ όσοι ωφελούνται, από αυτό, κάνουν τη δουλιά τους άνετα".

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ

"Το καράβι με το οποίο ο Θησέας ταξίδεψε στην Κρήτη με τους νέους και ξαναγύρισε σώος, η τριακόντορος, οι Αθηναίοι το διατηρούσαν έως τα χρόνια του Δημητρίου του Φαληρέως. Αφαιρούσαν κατά καιρούς τα σαπισμένα ξύλα και τα αντικαθιστούσαν με γερά, ώστε το πλοίο έγινε για τους φιλοσόφους διφορούμενο παράδειγμα στις συζητήσεις τους για το ζήτημα της αύξησης. Οι μεν έλεγαν ότι το πλοίο είναι ίδιο, οι δε έλεγαν ότι δεν είναι το ίδιο" (Πλουτάρχου Θησεύς 23). Τελικά, έπρεπε να αντικαθιστούν τα ξύλα;

Αυτό το απόσπασμα φαίνεται πως απόκτησε συμβολικό χαρακτήρα και οι λέξεις του γέμισαν κρυφά νοήματα, αφού οι νοηματικές και δεοντολογικές προεκτάσεις τους προσαρμόστηκαν άριστα στο διάλογο, στις ανησυχίες και στις αναζητήσεις σχετικά με τα "πρέπει" και "δεν πρέπει" των αναστηλώσεων.

Παρθενώνας, ναός του Ποσειδώνος στο Σούνιο, Επικούρειος Απόλλωνας, ναός της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα, Στοά Βραυρώνος, Ερέχθειο, Ολυμπίειο, Ραμνούντας... Ο κατάλογος των αρχαϊκών και κλασικών μνημείων είναι μακρύς. Πιο μακριά, όμως, αλλά και δαιδαλώδης η συζήτηση για τη σημερινή εικόνα αυτών των μνημείων. Με άλλα λόγια, η συζήτηση για τις αναστηλώσεις των μεγάλων δημιουργημάτων του αρχαίου πνεύματος. Μεγάλη και δαιδαλώδης ήταν και η ημερίδα για τις "Ελληνικές Αναστηλώσεις",με επίκεντρο τα αρχαϊκά και κλασικά μνημεία, που έγινε πρόσφατα στην Αρχαιολογική Εταιρεία.Είναι χαρακτηριστική η παρατήρηση του γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας, Β. Χ. Πετράκου,"ο Νικόλαος Μπαλάνος επαινέθηκε στην εποχή του από ορισμένους για τις τσιμεντένιες συμπληρώσεις, ενώ σήμερα είναι πιθανό να κατηγορηθούν εκείνοι που τις αντικαθιστούν με μαρμάρινες. Αυτομάτως προκύπτει λοιπόν το ζήτημα αν πρέπει να γίνονται συμπληρώσεις. Και το ζήτημα αυτό περιέχει και τη μέθοδο και τα όρια των αναστηλώσεων".

Εύλογο το ερώτημα, αν οι διεθνείς διακηρύξεις είναι δυνατόν να θέτουν όρια απαραβίαστα και ως εκ τούτου προστατευτικά. Ο Β. Χ. Πετράκος στην ίδια συζήτηση δίνει τη δική του απάντηση: "Οι θεωρητικές διακηρύξεις του Χάρτη των Αθηνών (1931), του Χάρτη της Βενετίας (1964) ή του Αμστερνταμ (1975) δε φαίνεται να επηρέασαν κανέναν αναστηλωτή κατά τις ενέργειές του και ευλόγως".Για να συμπληρώσει ο Χαράλαμπος Μπούρας: "Αμετακίνητοι κανόνες στη μεταχείριση των μνημείων της αρχαιότητας δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν, και ο Χάρτης της Βενετίας σε πολλά άρθρα του είναι εν προκειμένω ασαφής ή ανεπαρκής". Τελικά, κι αυτό ήταν κοινή διαπίστωση, σε κάθε μνημείο βάζει την προσωπική του σφραγίδα ο εκάστοτε αναστηλωτής.

Υστερα από τέτοιες διαπιστώσεις διερωτάται κανείς, αν το πρόβλημα είναι ηθικό, αν εντοπίζεται κυρίως στους κανόνες, αν σχετίζεται με την απουσία ή την ύπαρξη σχετικής κρατικής νομοθεσίας, αν πρόκειται για διεπιστημονικές διαφωνίες, αν βάζει "φρένο" η κακή οργάνωση των Διευθύνσεων Αναστηλώσεων και, τέλος, αν υπεισέρχονται και άλλοι περισσότερο... προσωπικοί παράγοντες.

Είναι όλα αυτά μαζί, η ανάλυση των οποίων θα χρειαζόταν τόνους μελάνι. Πολύ περισσότερο αν λάβουμε υπόψη μας την επισήμανση του καθηγητή Χρήστου Ντούμα ότι "δεν υπάρχει εκ των προτέρων διατυπωμένη συνταγή - πανάκεια για τον τρόπο επέμβασης σε ένα μνημείο ή ένα μνημειακό σύνολο. Για το λόγο αυτό δε με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο ο τίτλος της ημερίδας μας, που αφορά στην επέμβαση σε μνημεία κλασικά και αρχαϊκά μόνο. Κάθε μνημείο έχει τη δική του ιστορία, το δικό του λόγο ύπαρξης...".Ο καθηγητής θέτει όμως και τα ερωτήματα: "Γιατί, για ποιο σκοπό επεμβαίνω; Σε τι είδους μνημείο; Με ποια μέσα, ποιες μεθόδους, σε ποιο βαθμό; Η διατύπωση των σχετικών απαντήσεων πρέπει να αποτελεί έργο ομάδας ειδικών επιστημόνων από πολλούς κλάδους".

Ως προς αυτό, όμως, ο Δημοσθένης Ζιρώ κάνει κάποιες επισημάνσεις, όπως: "Η απουσία ειδικών σπουδών, η έλλειψη ολοκληρωμένων θεωρητικών συγγραμμάτων, και ως εκ τούτου η κατά το δοκούν και πολλές φορές αντιφατική αντιμετώπιση ομοειδών προβλημάτων στις εργασίες αποκατάστασης των αρχαίων μνημείων, καθώς και η πλήρης έλλειψη νομοθετικού έργου από το αρμόδιο υπουργείο, δεν είναι επισημάνσεις τιμητικές".Ο ίδιος ομιλητής πρότεινε "την αναδιατύπωση των αρχών που πρέπει να διέπουν τις εργασίες αποκατάστασης των αρχαίων μνημείων, προκειμένου να καταλήξουμε στη σύνταξη ενός σύγχρονου θεωρητικού πλαισίου, το οποίο εφόσον υλοποιηθεί στην Αθήνα, δίκαια είναι δυνατόν να φέρει τον τίτλο "Αναστηλωτικός Χάρτης των Αθηνών 2000"".

Προσθετικά στις επισημάνσεις του Δ. Ζιρώ, πρέπει να αναφερθούν και άλλες ελλείψεις, κυρίως στις Διευθύνσεις Αναστηλώσεων του ΥΠΠΟ,παρά το εύρος του ρόλου τους. Η αντίστοιχη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων δουλεύει με ελάχιστους αρχιτέκτονες και μηχανικούς.Το αποτέλεσμα αυτής της... ανεπάρκειας είναι να δίνονται συχνά μελέτες ή κατασκευές σε εξωτερικά ιδιωτικά γραφεία, με όποιους κινδύνους συνεπάγονται τα υποκειμενικά, αρκετές φορές, κριτήρια επιλογής.Αυτός, άλλωστε, είναι και ο λόγος που η Διεύθυνση ζητάει τη δημιουργία Μητρώου Μελετητών και Εργοληπτών Εργων.Αίτημα που ικανοποιείται στο νομοσχέδιο για την Πολιτιστική Κληρονομιά, εάν τελικά ψηφιστεί.

Η Διεύθυνση Αναστηλώσεων Βυζαντινών Μνημείων πάσχει, τόσο από ανεπάρκεια ανθρώπινου δυναμικού, όσο και από άποψη οργάνωσης, διοίκησης και διαχείρισης. Το 35μελές προσωπικό καθιστά αδύνατον για τη Διεύθυνση να έχει μελετητικό, τεχνικό και επιτελικό χαρακτήρα. Για όλα αυτά χρειάζεται να υπάρχει και περιφερειακή διάρθρωση. Αλλά για ένα έργο που γίνεται στη Ρόδο, για παράδειγμα, ο επιβλέπων μηχανικός στέλνεται από την Αθήνα. Η ισχύουσα νομοθεσία αναθέτει την εκπόνηση όλων των μελετών συντήρησης, στερέωσης, αναστήλωσης, αποκατάστασης στη Διεύθυνση.Αλλά ο ειδικός γραμματέας του Σωματείου Μηχανικών του ΥΠΠΟ χαρακτηρίζει αυτή την πρόβλεψη "εξωπραγματική, παράλογη και εν πάση περιπτώσει αδύνατον να εφαρμοστεί",με τους 12 όλους κι όλους αρχιτέκτονες,τη γραφειοκρατία,την ανεπάρκεια διοικητικής - οικονομικής υποστήριξης,το αντιαναπτυξιακό μισθολόγιο,την ανυπαρξία προδιαγραφών και υποδομής,την ανυπαρξία αναγκαίων ειδικοτήτων,από τη μια, και από την άλλη, το είδος και των πλήθος των μνημείων (περισσότερα από 20.000), το μέγεθος ορισμένων και την πολυπλοκότητα των προβλημάτων. Είναι, δε, τόσο άσχημη η κατάσταση που η Διεύθυνση αδυνατεί ακόμα και να απορροφήσει τα χρήματα από το Β Πακέτο Ντελόρ. Ηδη, μετράει δύο χρόνια καθυστερήσεων...

Αποτέλεσμα αυτής της ανεπάρκειας ίσως να 'ναι, για παράδειγμα, το γεγονός που ανέφερε ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αναστηλώσεων Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ, Ιορδάνης Δημακόπουλος.Αφού παρουσίασε τη 10χρονη κρίση, που έληξε το 1993, σχετικά με την αναστήλωση δύο κιόνων του πρόναου του Παρθενώνα, κατέληξε: "Παρά ταύτα, τόσο καιρό μετά την έγκρισή τους, οι υποτιθέμενες επείγουσες εργασίες αναστηλώσεως των δύο κιόνων του πρόναου ουδέ καν έχουν αρχίσει έως σήμερα".

Γι' αυτή τη διοικητική - και φυσικά πολιτική - πλευρά των αναστηλώσεων μίλησε ο Σπ. Κοκκολιάδης,επιτιθέμενος στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο: "Μήπως το ίδιο Αρχαιολογικό Συμβούλιο δεν ευλόγησε ένα άλλο ανοσιούργημα, με το νέο Μουσείο Ακρόπολης στον αρχαιολογικό χώρο του Μακρυγιάννη; Εκεί δεν καταστρέφονται οριστικά αρχαιότητες...; Δεν αντιτάχθηκε ο Σύλλογος των Αρχιτεκτόνων, δεν προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, δεν ακυρώθηκε ο διαγωνισμός; Και τι μ' αυτό; Το υπουργείο Πολιτισμού και οι υπουργοί προχωρούν στην εκτέλεση ενός έργου, που θα καταστρέψει τον Ιερό Βράχο και τα μνημεία του, με άκυρες μελέτες και με ασέβεια προς τους νόμους και τις δικαστικές αποφάσεις".Ο ίδιος ομιλητής προτείνει τη θεσμοθέτηση "ανεξάρτητου Εθνικού Συμβουλίου Αρχαιολογίας, υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας".Ωστόσο, στο νομοσχέδιο για την Πολιτιστική Κληρονομιά είναι σαφές ότι το Συμβούλιο δεν αποκόπτεται από την κυβερνητικό εναγκαλισμό.

Παρ' όλα αυτά... το καράβι του Θησέα θα είναι το ίδιο ή κάποιο άλλο; Οσο κι αν το ερώτημα φαίνεται παράξενο, αυτή η διχογνωμία βαραίνει και διέπει οποιαδήποτε συζήτηση αφορά σε αποκαταστάσεις και αναστηλώσεις. Το άρθρο 15 του "Χάρτη της Βενετίας" γράφει: "...Θα είναι ευπρόσδεκτη κάθε πρωτοβουλία που θα διευκολύνει την κατανόηση του μνημείου χωρίς να παραμορφώνει τη σημασία του".Σε τι ποσότητα, όμως, θα χρησιμοποιείται το αυθεντικό υλικό σε σχέση με το νέο; Απάντηση δε δόθηκε, αλλά ο κοινός παρονομαστής ήταν η κατά το δυνατόν μέγιστη χρήση αυθεντικού υλικού και η ελαχιστοποίηση των νέων προσθηκών, ώστε να εξασφαλίζεται η "βίωση" του μνημείου ως έργου τέχνης μέσω της αναγνώρισης της αυθεντικότητας της ύλης του, μιας και λίγα μπορούν να γίνουν ακόμα για την αποκατάσταση της αυθεντικότητας της αρχικής μορφής.

Αξίζει να σημειωθεί μια ιδιαίτερα σημαντική λεπτομέρεια: Τα παραδοσιακά υλικά (κεραμίδια, χειροποίητες κεραμικές πλίνθοι, θηραϊκή γη, πωρόλιθος, κεραμοπλαστικά κ.ά.) είναι όχι μόνο δυσεύρετα αλλά και όταν βρίσκονται έχουν απρόσιτες τιμές.Αντίθετα, τα σύγχρονα υλικά (τσιμέντα, πολυμερή, ανοξείδωτα μέταλλα κ.ά.), αμφίβολης ποιότητας και σε μεγάλη ποικιλία συνεχώς εκτοπίζουν τα παραδοσιακά αφού πωλούνται αισθητά φθηνότερα.

Δ. Μ.

Σήμερα ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα είναι σκεπασμένος με τέντα. Η αναστήλωση και αποκατάστασή του συζητείται αλλά δεν υλοποιείται