Προσωποποιημένα ανθρώπινα πάθη, ανθρώπινη πείρα, θρησκευτική "νομοθεσία", το πνεύμα της Αναγέννησης. Με τη σοφία και το καλλιτεχνικό δαιμόνιο του ποιητή, ο Σαίξπηρ επεξεργάζεται όλα αυτά τα υλικά και τα συνταιριάζει σε μια τραγική συμφωνία, που φέρει τον τίτλο "Βασιλιάς Ληρ".Καύχημα της τέχνης και παρηγοριά της ανθρώπινης βαρβαρότητας, με ευεργετική επίδραση στην κοινωνία μας, "σαν χαρά και σαν μάθημα". Ο "Βασιλιάς Ληρ" ανεβαίνει, αύριο και την Τρίτη,στο Ηρώδειο,από το Θέατρο "Τζένη Καρέζη",σε μετάφραση Ερρίκου Μπελιέ,σκηνοθεσία Λεωνίδα Τριβιζά,σκηνικά - κοστούμια Νίκου Πετρόπουλου και μουσική Ανδρέα Συμβουλόπουλου και Νίκου Τουλιάτου.Παίζουν: Κώστας Καζάκος, Πέτρος Φιλιππίδης, Γιώργος Κέντρος, Φιλαρέτη Κομνηνού, Μελίνα Μποτέλη, Λυδία Φωτοπούλου, Στάθης Λιβαθινός, Κωνσταντίνος Καζάκος, Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, Αντώνης Αλεξίου κ. ά.

Πώς ορισμένα έργα, βαθιά ριζωμένα στην εποχή τους, προκαλούν και σήμερα στην ύπαρξή μας συγκινήσεις και ιδέες που μας διαφωτίζουν και για την εποχή μας;

- "Οι μεγάλοι ποιητές - λέει ο Κώστας Καζάκος - αυτό ακριβώς καταφέρνουν. Πέρα από το επικαιρικό, καταφέρνουν να δώσουν τα ανθρώπινα πάθη με τέτοιες διαστάσεις που μπορούν να σταθούν σε κάθε εποχή".

Εξουσία, η μεγάλη βάσανος του ανθρώπου. Οποιος την κατέχει στραβώνεται και δε βλέπει τα προβλήματα του ανθρώπου... Ενα από τα πολλά θέματα που πραγματεύεται ο Σαίξπηρ σ' αυτό το έργο;

- "Ολοι οι μεγάλοι ποιητές ασχολούνται με το θέμα της εξουσίας. Ο άνθρωπος παγιδεύεται στα πλοκάμια της εξουσίας και καταστρέφεται. Η αλλοίωση είναι τρομακτική. Οταν του δοθεί η ευκαιρία να φύγει από αυτή την παγίδα, τότε αντιλαμβάνεται την καταστροφή που έχει επέλθει στον ίδιο και στους γύρω του. Το κυνήγι της εξουσίας είναι μόνιμο. Ενα κυνήγι, που φθείρει και καταστρέφει τα πάντα.Ο Ληρ, ένας απόλυτος μονάρχης, χειρίζεται τους ανθρώπους σαν παιχνίδια. Αυτό αποτελεί την ουσία της ύβρεως και πρέπει να πληρώσει. Απογυμνωμένος από κάθε ίχνος εξουσίας, γέρος πια, φτάνει στο τελευταίο σκαλοπάτι, μένει γυμνός μέσα στην καταιγίδα και τότε αντιλαμβάνεται την ουσία της ζωής, την ουσία των ανθρώπινων σχέσεων και ξαναγεννιέται".

Δεν είναι θλιβερό ο άνθρωπος να αντιλαμβάνεται την αλήθεια στο τέλος της ζωής του;

- "Αυτό το στοιχείο διατρέχει όλη την ανθρώπινη δημιουργία. Σε μια από τις τελευταίες δημιουργίες του Ελύτη "Ελεγεία της οξόπετρας" γράφει "η αλήθεια μόνο έναντι θανάτου δίδεται".Είναι κοινή μας πείρα. Ετσι κι ο Ληρ μιλώντας στο τέλος, κλαίγοντας, λέει "φτωχοί, γυμνοί, βασανισμένοι, όπου κι αν είσαστε, που ανέχεστε το ανελέητο σφυροκόπημα αυτής της καταιγίδας, πώς θα μπορέσετε, το άστεγο κεφάλι σας, το ατάιστο κορμί σας, την άθλια γύμνια σας, να προστατέψετε από τέτοιους καιρούς. Αχ, πόσο λίγο νοιάστηκα για όλα αυτά".Σε πρώτο επίπεδο αναφέρεται πράγματι στους φτωχούς, τους γυμνούς, τους άστεγους, τους πεινασμένους, τους βασανισμένους, αλλά στον μεγάλο ποιητή αποκτά και μια άλλη διάσταση, που είναι ο εσωτερικός κόσμος. Η γύμνια, η εσωτερική πείνα, η άγνοια, η αγωνία για την ίδια τη ζωή".

Ποιος αλήθεια θα μας προστατέψει από όλα αυτά;

- "Βασανιζόμαστε μέσα σ' έναν κόσμο εχθρικό, ο οποίος λειτουργεί τυχαία και μέσα σ' αυτόν ο άνθρωπος προσπαθεί να αποκτήσει λόγο και σκοπό ύπαρξης. Ο σκοπός είναι δικό μας εύρημα, αφορά στη δική μας κοινωνία, από τον τρόπο που εμείς θέλουμε να οργανώνουμε τη ζωή μας. Θέλουμε να ζούμε μαζί, να είμαστε δημιουργικοί. Χωρίς αυτά τα υλικά η ζωή είναι ανυπόφορη. Αξία έχει το να δίνεται κανείς στις ανθρώπινες σχέσεις ολοκληρωτικά. Κάτι, που ο Ληρ δεν έκανε σ' όλη του τη ζωή. Οταν οι σχέσεις φτωχαίνουν, καταστρέφεται η ζωή μας. Οταν οι σχέσεις ομορφαίνουν, γιατί εμείς τους δίνουμε ομορφιά και περιεχόμενο, τότε η ζωή μας ομορφαίνει και η κοινωνία πηγαίνει καλά. Κι αυτό είναι ένας διαρκής αγώνας. Αυτός ο αγώνας είναι, ίσως, η ουσία της ομορφιάς. Βέβαια, η καθημερινότητα είναι σκληρή και καταστρέφει αυτά τα υλικά. Δεν αφήνει τον άνθρωπο ελεύθερο να αξιοποιήσει τις ανάγκες. Η τέχνη κρατάει ζωντανό αυτό ακριβώς που σκοτώνει η καθημερινότητα. Η προσπάθεια του ανθρώπου να κάνει καλύτερη τη ζωή του είναι μόνιμη. Αυτή η πάλη για καλυτέρευση της ζωής και των σχέσεών του είναι που κρατάει τον άνθρωπο ζωντανό. Αυτό είναι η ουσία του αγωνιζόμενου ανθρώπου. Αν σταματήσει αυτός ο αγώνας για την προβολή, την ανάδειξη, την καλλιέργεια των ανθρώπινων στοιχείων, που πρέπει να κατακτηθούν, αν αδρανήσει ο άνθρωπος, οι ιδιότητες του ζώου ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια".

Μήπως μια τέτοια φάση ζούμε;

- "Η εποχή μας είναι σκληρή. Αυτό που βλέπουμε γύρω μας δεν παρά αυτό που λέει και ο Σαίξπηρ: "Αν αυτές οι πράξεις δεν τιμωρηθούν, τότε οι άνθρωποι θα αρχίσουν να αλληλοσπαράζονται". Αυτό τον αλληλοσπαραγμό βλέπουμε κάθε μέρα γύρω μας και μέσα μας. Χρειάζεται αντίσταση σ' αυτό τον κατήφορο της φθοράς. Και η αντίσταση είναι θέμα προσωπικής ευθύνης. Η ευθύνη για συνεχή αγώνα δε σημαίνει παρά ολοκληρωτικό δόσιμο στην κοινότητα. Η κοινωνική συνθήκη δημιουργείται με τη συμμετοχή μας. Οταν οι συμμετοχές είναι χαμηλού επιπέδου, όπως τώρα, που επικρατεί ο ατομικισμός, το βόλεμα, η κοινωνία ξεπέφτει. Εκεί η ατομική ευθύνη πολλαπλασιάζεται. Οσο τα πράγματα πάνε στον κατήφορο, τόσο πιο πολύ πρέπει να παλεύει κανείς για να τα συγκρατήσει, από το μετερίζι, που ο καθένας μπορεί να πολεμάει.Αλλη δουλιά κάνει η τέχνη, άλλη η πολιτική. Χωρίς να σημαίνει ότι και οι δύο δεν έχουν το ίδιο στόχο. Και ο πολιτικός μπορεί να κρατήσει αντιστάσεις, αν είναι αγωνιζόμενο άτομο και όχι επαγγελματίας πολιτικός. Αλλωστε μ' αυτό τον τρόπο δεν ξεπέφτουν και όλα τα σημαντικά πράγματα - οι αγώνες, οι επαναστάσεις; Ολα τα μεγάλα άλματα που προσπαθεί να κάνει η ανθρωπότητα καταστρέφονται αν τα άτομα που μετέχουν, αφεθούν και διαμορφωθούν από τη γενική συνθήκη και δεν παλεύουν συνεχώς, ώστε η συνθήκη να καλυτερεύει και να πηγαίνουμε μπροστά.Είναι βαθύτατα πολιτικό το ζήτημα. Και η τέχνη είναι βαθύτατα πολιτική, μόνο που χρησιμοποιεί άλλα μέσα. Σκοπεύει μακροπρόθεσμα. Απευθύνεται σε συνειδήσεις. Δεν μπορεί να επηρεάσει σύνολα. Δεν μπορεί να κάνει επανάσταση. Αλλά η ανεργία, η φτώχεια, ο πόλεμος μπορούν να δημιουργήσουν επαναστάσεις, μπορούν να κινήσουν μάζες. Γιατί οι ανάγκες είναι κοινές και όταν συνειδητοποιούνται οι ανάγκες, από τις μεγάλες μάζες, τότε έχουμε επαναστατικά κινήματα".

- Αντίσταση, αγώνας, επανάσταση. Είναι τρεις λέξεις που επαναλαμβάνετε συχνά. Είναι όραμα, στόχος;

- "Είναι κοινή αγωνία των ανθρώπων πιστεύω. Και ένας καλλιτέχνης προσπαθεί διαρκώς να έχει επαφή μ' αυτό το στοιχείο. Γιατί επανάσταση δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά τον άνθρωπο σε κατάσταση εξέγερσης, γενικής και εσωτερικής. Αν δεν είναι επαναστατημένος ο άνθρωπος, δεν μπορεί να αγωνίζεται. Η αδράνεια προκαλεί θάνατο. Και μια κοινωνία, όταν αποτελείται από εξεγερμένους ανθρώπους, μπορεί να επαναστατήσει, να φτιάξει καλύτερες συνθήκες. Τίποτε σημαντικό δεν μπορεί να γίνει στη ζωή μας, αν δεν είμαστε εξεγερμένοι εσωτερικά. Τότε τα πράγματα γίνονται σημαντικά, όταν είμαστε εν εξεγέρσει".

Σήμερα ζούμε μια εποχή αδράνειας;

- "Σήμερα είμαστε σε καθίζηση. Και ανάγκες υπάρχουν και τα προβλήματα οξύνονται. Και παγκόσμια και στη χώρα μας. Οι άνθρωποι είναι πανικόβλητοι, χάνουν τα στηρίγματά τους. Λένε διάφορα περί "καταστροφής των ιδεολογιών", ότι δεν υπάρχει τίποτε στο οποίο να προσβλέπει κανείς. Αυτό δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά την αδράνεια που έχει προκληθεί. Η αδράνεια προκαλείται από φόβο. Ο πανικός έχει εισβάλει στον άνθρωπο και τον έχει κάνει ένα φοβισμένο ζωάκι, που προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στο κλειστό ατομικό του περιβάλλον. Θα περάσει, όμως, αυτή η εποχή, γιατί οι ανάγκες είναι πολύ σκληρές και οι άνθρωποι υφίστανται καταπιέσεις. Κάποια στιγμή θα συνειδητοποιηθούν όχι, βέβαια από παρθενογένεση. Κάποιοι άνθρωποι, πάλι, θα δώσουν το αίμα τους, κάποιοι το μυαλό τους, κάποιοι θα συνθλιβούν μέσα σ' αυτό τον αγώνα, μέχρι να συνειδητοποιηθεί ο λαός και να γίνει ένα καινούριο άλμα".

Οπως μιλήσατε, φαίνεται να μην πιστεύετε τα "περί καταστροφής των ιδεολογιών".

- "Οι ιδεολογίες δεν πεθαίνουν. Αυτές είναι προϊόν των ανθρώπινων αναγκών.Οταν η ζωή μου περιορίζεται, δεν έχω προοπτικές, δεν έχω επιλογές, χάνονται τα ουσιαστικά ανθρώπινα δικαιώματα των ίσων ευκαιριών, των επιλογών, του ελεύθερου χρόνου, τότε το όραμα δημιουργείται μέσα μου, από την ανάγκη, τη στέρηση των δικαιωμάτων. Ονειρεύομαι, λοιπόν. Αυτόματα δημιουργείται ιδεολογία. Οταν είμαστε πολλοί που ονειρευόμαστε το ίδιο πράγμα, φτιάχνουμε ένα σύστημα που θα μας βοηθήσει να υλοποιήσουμε αυτό το κοινό όραμα. Οσα λέγονται δεν είναι παρά ναρκωτικές ουσίες, που παρέχονται στους λαούς έτσι ώστε να υπάρχει μοναξιά. Ο καθένας μόνος του να προσπαθεί να λύσει το προσωπικό του πρόβλημα. Αυτό αποκοιμίζει την κοινωνία και κάνει τα άτομα παθητικά και άβουλα, σκέτα καταναλωτικά "ζώα". Ενώ όσοι ωφελούνται, από αυτό, κάνουν τη δουλιά τους άνετα".

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ