Η γνώση της ιστορίας μιας χώρας είναι απαραίτητη για να εξηγήσει κανείς τη σύγχρονη πραγματικότητά της. Στην περίπτωση της Κούβας, μιας μικρής χώρας με τόσο μεγάλα επιτεύγματα, όπως ο σοσιαλισμός και η επί δεκαετίες αντιμετώπιση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο. Μια σύντομη ανασκόπηση θα αποδείξει του λόγου το αληθές. Τα ιστορικά στοιχεία είναι από τα βιβλία: "Η επανάσταση της Κούβας" του Φιντέλ Κάστρο, εκδόσεις "Γνώσεις" και "Η επαναστατική Κούβα", του Τέρενς Κάνον, εκδόσεις "Χοσέ Μαρτί".

Το νησί της Κούβας είναι το μεγαλύτερο από τις Μεγάλες Αντίλλες. Το ανακάλυψε ο Χριστόφορος Κολόμβος στο πρώτο ταξίδι του στην Αμερική, στις 27 του Οχτώβρη του 1492. Η έκτασή του είναι 114 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα και ο πληθυσμός του σήμερα φτάνει τα 11 εκατομμύρια. Στην πραγματικότητα το κράτος της Κούβας περιλαμβάνει περίπου 1.600 νησιά και νησάκια, το μεγαλύτερο από τα οποία είναι το Νησί της Νεολαίας (πρώην νησί των Πεύκων (Λος Πίνος).

Ο Κολόμβος βρήκε στην Κούβα τρεις φυλές που βρίσκονταν στη λίθινη εποχή: τους Ταϊνος, τους Σιμπονέγιες και τους Γκουαναταμπέγιες. Οι ιθαγενείς δεν άντεξαν τη σκληρή ζωή της σκλαβιάς και εξαφανίστηκαν γρήγορα χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος στον πολιτισμό των καταχτητών και των απογόνων τους. Οι Ισπανοί "κονκισταδόροι" για να αντικαταστήσουν τα χαμένα εργατικά χέρια έφεραν για πρώτη φορά στην αμερικανική ήπειρο Αφρικανούς. Από τις αρχές του 16ου αιώνα μέχρι το 1880 που καταργήθηκε η δουλεία μεταφέρθηκαν στην Κούβα ή πέρασαν σ' αυτή από το διπλανό νησί της Ισπανιόλας περίπου 800.000 μαύροι.

Σύμφωνα με τον Κουβανό ιστορικό Σέργιο Αγκουίρε, το κουβανικό έθνος κάνει την εμφάνισή του κάπου στο τέλος του 18ου ή στην αρχή του 19ου αιώνα. Την περίοδο αυτή αρχίζει να διαμορφώνεται ένας μιγαδικός πληθυσμός με τα ίδια οικονομικά συμφέροντα και πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Η υπό διαμόρφωση αστική τάξη της Κούβας αποτελούμενη από μεγάλους γαιοκτήμονες και αφέντες δούλων, αρχίζει να διεκδικεί την ανεξαρτησία από τους Ισπανούς. Πρώτα έγινε ο αγώνας για οικονομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες, όμως, η μητρόπολη αρνήθηκε. Επειτα έγινε το κίνημα για την προσάρτηση της Κούβας στις Ενωμένες Πολιτείες που επίσης απέτυχε. Τέλος έγινε η ένοπλη εξέγερση που ξέσπασε το 1868 υπό την καθοδήγηση του Κάρολου Μανουέλ ντε Σέσπεδες. Ο πόλεμος εκείνος ονομάστηκε "μεγάλος" και "δεκαετής" και τέλειωσε το 1878 με ήττα των Κουβανών. Δεκαεφτά χρόνια αργότερα, στις 24 του Φλεβάρη του 1895, ξέσπασε ξανά ο πόλεμος, που αυτή τη φορά εμψύχωνε ο μεγάλος Κουβανός εθνικός ήρωας, Χοσέ Μαρτί. Η επαναστατική δύναμη στην περίπτωση αυτή δεν ήταν η αστική τάξη, όπως το 1868, αλλά οι μεσαίες τάξεις μαζί με το προλεταριάτο.

Ο Χοσέ Μαρτί οργάνωσε, υποστήριξε και συμμετείχε σε μια λαϊκή εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση. Χωρίς να υπάρχει ακόμα η επίδραση μιας εξελιγμένης και συνειδητής εργατικής τάξης, ο Μαρτί μίλησε από τότε για διανομή της γης σε μια κοινωνία που ήταν ακόμα σε μεγάλο βαθμό φεουδαρχική και για ισότητα ανάμεσα στις φυλές, μόλις λίγα χρόνια μετά την κατάργηση της δουλείας για τους Αφρικανούς. Κατηγόρησε τον αντιδραστικό κλήρο και ξεσκέπασε την πολιτική των ΗΠΑ για την Κούβα, που σκοπό είχε την προσάρτησή της. Οι ξεκαθαρισμένες απόψεις του Χοσέ Μαρτί για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση στην Κούβα επηρέασαν βαθιά τη σκέψη του Φιντέλ Κάστρο.

Ο Χοσέ Μαρτί σκοτώθηκε σε μια ενέδρα τον πρώτο μήνα του πολέμου, στις 19 Μάρτη του 1895. Ενώ πλησίαζε η ήττα των Ισπανών, οι ΗΠΑ επενέβησαν στον ισπανοκουβανικό πόλεμο το 1898 με τη δικαιολογία πως ήθελαν να βοηθήσουν την Κούβα. Σε μικρό χρονικό διάστημα νίκησαν τον ισπανικό στόλο και παραβαίνοντας την υπόσχεσή τους, κατέλαβαν για τέσσερα χρόνια και την Κούβα, αποσύροντας τα στρατεύματά τους μόνο αφού προστέθηκε στο Σύνταγμα του νεαρού κράτους μια ταπεινωτική ρήτρα που έμεινε στην ιστορία σαν τροπολογία Πλατ, από το όνομα του Βορειοαμερικανού γερουσιαστή που την εισηγήθηκε. Η ρήτρα αναγνώριζε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ το δικαίωμα να επεμβαίνει στην Κούβα κάθε φορά που το θεωρούσε απαραίτητο. Και πραγματικά τα στρατεύματα των ιμπεριαλιστών αποβιβάστηκαν τρεις φορές στην Κούβα με βάση την τροπολογία Πλατ - το 1906, το 1912 και το 1917.

Κατά την περίοδο της "ψευτοδημοκρατίας" ο ιμπεριαλισμός ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα για να διεισδύσει οικονομικά στην Κούβα. Μα δεν ήταν αυτή η πραγματική πρόθεσή του. Στην πραγματικότητα, όπως αποδείχνει ο Κουβανός ιστορικός Ρουάζ ντε Λιούτσερινγ, ήδη από το 1805 που ήταν Πρόεδρος των ΗΠΑ ο Τζέφερσον, η κυβέρνηση αυτής της χώρας σκόπευε να κατακτήσει την Κούβα αν ξεσπούσε πόλεμος με την Ισπανία. Το 1823 ο Πρόεδρος Μονρόε εξάγγειλε το γνωστό δόγμα που φέρνει το όνομά του, σύμφωνα με το οποίο οποιαδήποτε απόπειρα των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να επεκτείνουν το σύστημά τους σε οποιοδήποτε σημείο του δυτικού ημισφαιρίου θα θεωρούνταν από τις ΗΠΑ ενέργεια επικίνδυνη για την ασφάλειά τους. Ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Μονρόε, Τζον Κουίνσι Ανταμς, είχε προβλέψει πως η Κούβα θα έπεφτε αναπόφευκτα "σαν ώριμος καρπός" στο καλάθι της Αμερικανικής Ενωσης. Η ευνοϊκή περίσταση παρουσιάστηκε με τον ισπανοκουβανικό πόλεμο. Αν οι Αμερικανοί κήρυξαν τον πόλεμο το 1898 στην Ισπανία, βέβαιοι πως θα τη νικήσουν, το έκαναν για να κουνήσουν το δέντρο όπου βρισκόταν ο καρπός και να προκαλέσουν το πέσιμό του. Τελικά οι Ισπανοί τους παραχώρησαν το Πουέρτο Ρίκο, το Γκουάμ και τις Φιλιππίνες, καθώς και την κατοχή της Κούβας. Η τροπολογία Πλατ πρόβλεπε και την παραχώρηση στις ΗΠΑ ναυτικών διευκολύνσεων επ' αόριστον. Από κει προέκυψε και η αμερικανική ναυτική βάση του Γκουαντάναμο.

Η "ανεξάρτητη" Δημοκρατία της Κούβας άρχισε τη ζωή της υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα ο πραγματικός πρόεδρος ήταν ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αβάνα. Το αμερικανικό κεφάλαιο μονοπώλησε την παραγωγή ζάχαρης, σε μια χώρα με γεωργική μονοκαλλιέργεια τη ζάχαρη και βασική βιομηχανία τη βιομηχανία ζάχαρης. Η "Γιουνάιτεντ Φρουτ" έβαλε στο χέρι 70.000 εκτάρια για να εγκαταστήσει δύο διυλιστήρια ζάχαρης. Κάθε εταιρία είχε το δικό της οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, τους δικούς της Βορειοαμερικανούς διαχειριστές και τη δική της αστυνομία. Ο πουλημένος εθνικός κουβανικός στρατός έγινε στήριγμα του ξένου κεφαλαίου. Ο πρώην ανεξάρτητος Κουβανός καλλιεργητής τώρα έγινε ένα γρανάζι της ιμπεριαλιστικής μηχανής παραγωγής ζάχαρης. Το κεφάλαιο των ΗΠΑ από κοινού με το βρετανικό κεφάλαιο κατέλαβε και τους τομείς του ηλεκτρισμού, της τηλεφωνίας και των σιδηροδρόμων. Ο κουβανικός λαός γνώρισε στο διάστημα αυτό σκληρές τυραννίες, όπως του Ματσάντο και του Μπατίστα.

***

Συνεχίζεται την Πέμπτη

Είναι βράδυ της 25ης προς 26η Ιούλη, στην Παλμύρα, ένα προάστιο της πόλης του Σιενφουέγος. Οι κάτοικοι έχουν βγει στους δρόμους, όπως και σε όλη την Κούβα, για να γιορτάσουν την εθνική επέτειο, που ορίστηκε να είναι η ημέρα ίδρυσης του ομώνυμου κινήματος της 26ης Ιούλη. Του κινήματος του Φιντέλ Κάστρο και των άλλων επαναστατών, που πρωτοστάτησε στο γκρέμισμα της δικτατορίας του Μπατίστα και στο άνοιγμα του δρόμου για την αποτίναξη του καθεστώτος της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Οι διεθνείς μπριγάδες αλληλεγγύης είναι καλεσμένες των Επιτροπών Υποστήριξης της Επανάστασης (CDR) στην Παλμύρα. Ηταν η δεύτερη επαφή μας με τις CDR (Σε-Ντε-Ερ). Η πρώτη είχε γίνει λίγες μέρες μετά την άφιξή μας στην Κούβα, όταν συναντηθήκαμε με τις επιτροπές του συνοικισμού Ενέτικα, κοντά στη διεθνή κατασκήνωση.

Οι CDR, αυτά τα κύτταρα ζωής της επανάστασης, που δημιουργήθηκαν το 1960 και στα οποία μετέχει σήμερα το 90% των Κουβανών, αποτελούν την έκφραση της στήριξης της επανάστασης στο λαό. Οι CDR δεν ελέγχονται ούτε από το κράτος, ούτε από το κόμμα. Οι κομμουνιστές δρουν πρωτοποριακά μέσα σ' αυτές, αλλά η μάζα των μελών τους δεν είναι μέλη του κόμματος. Κάθε αγροτική κοινότητα και στην κυριολεξία κάθε οικοδομικό τετράγωνο μέσα στις πόλεις, έχει τη δική του Επιτροπή Υποστήριξης της Επανάστασης. Αρχικά ήταν οργανώσεις επαγρύπνησης και αντιμετώπισης της αντεπανάστασης. Η γρήγορη νίκη στον Κόλπο των Χοίρων, ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της δουλιάς των CDR, που στους 6 μήνες ύπαρξής τους, τότε, είχαν πετύχει να παραλύσουν τις απόπειρες της αντεπανάστασης στο εσωτερικό να βοηθήσει τη δύναμη εισβολής. Μετά και την κρίση των πυραύλων πήραν πιο πολύ χαρακτήρα κοινωνικής πολιτικής δράσης και οργάνωσης του λαού, με ορόσημα το μαζικό εμβολιασμό, την εκστρατεία κατά του αναλφαβητισμού, την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών όπως ο τυφώνας Φλόρα, αλλά και την έκφραση διεθνιστικής αλληλεγγύης, όπως στο λαό του Βιετνάμ και στο λαό του Περού, όταν έγινε ο τρομερός σεισμός στη χώρα αυτή το 1970. Φυσικά, η επαγρύπνηση δεν έχει πάψει. Κάθε μέλος μιας CDR γνωρίζει ποια είναι η θέση που πρέπει να πάρει σε περίπτωση κάποιας μορφής στρατιωτικής επέμβασης του ιμπεριαλισμού και έχει τα μάτια και τα αυτιά του ανοιχτά για να αντιμετωπίζει υπονομευτικές ενέργειες.

Στη φωτογραφία εκπρόσωποι της CDR, του δημοτικού συμβουλίου και του αγροτικού συνεταιρισμού της Παλμύρα χαιρετίζουν τους Ελληνες μπριγαδίστες, λίγο πριν αρχίσει το γλέντι για το γιορτασμό της επετείου. "Η σημασία της παρουσίας σας εδώ είναι πολύ μεγάλη για μας", λέει η ομιλήτρια απευθυνόμενη στους μπριγαδίστες και η έκφραση στο πρόσωπό της είναι ικανή να δείξει με τον καλύτερο τρόπο τη βαθιά εκτίμηση των Κουβανών επαναστατών για την εκφραζόμενη από όλες τις άκρες του κόσμου διεθνιστική αλληλεγγύη.

"Δε θα τους δώσουμε ούτε ένα εκατοστό χώρο για να κινηθούν", είπε σε μια από τις πολλές συζητήσεις με μέλη της ελληνικής μπριγάδας ο Κουβανός συνοδός μας, εξηγώντας γιατί δεν επιτρέπεται στις αντεπαναστατικές ομάδες η πολιτική δραστηριότητα. Μα δε θα ήταν καλύτερα να τους επιτρεπόταν, για να αποκαλύψετε πιο εύκολα το ρόλο τους, αντέτεινε κάποιος μπριγαδίστας. "Οχι, ξέρουμε καλά το ρόλο τους, δε χρειάζεται να επιτρέψουμε την υπονόμευση της επανάστασης για να τον καταλάβουμε", επέμεινε ο Χουάν Αντόνιο, που σε άλλες συζητήσεις μας εξέπληξε με τις γνώσεις και το κρυστάλλινο των απόψεών του γύρω από την οικονομία και τα μέτρα που παίρνει η κουβανική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση της κρίσης. Ο Χουάν είναι απλός επαναστάτης. Δεν είναι μέλος του ΚΚ Κούβας, ούτε έχει κάποια στελεχική θέση ή ιδιαίτερη ακαδημαϊκή μόρφωση. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια είναι άνεργος λόγω της κρίσης και δουλεύει περιστασιακά ως μεταφραστής (αν και η δουλιά του ως συνοδός της μπριγάδας μας ήταν εθελοντική και μη αμειβόμενη). Οπως μας είπε, οι γνώσεις του και οι επεξεργασμένες απόψεις του οφείλονται στο ενδιαφέρον του για την πολιτική κατάσταση στη χώρα του. "Δε χάνω καμιά πολιτική ομιλία ή ανάλυση στον Τύπο. Διαβάζω βιβλία και κάνω ό,τι είναι απαραίτητο για να μπορώ να δίνω απαντήσεις για ζητήματα που αφορούν την Κούβα, τόσο σε συμπατριώτες μου, όσο και σε ξένους".

Η φωτογραφία δείχνει μια αυτόματη μηχανή διάτρησης τυπωμένων κυκλωμάτων. Μετά από το τέλος της περιόδου εργασίας, οι διεθνείς μπριγάδες είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν, μεταξύ άλλων, και μερικά εργοστάσια στην περιοχή της Αβάνας. Ενα από αυτά ήταν εργοστάσιο κατασκευής τυπωμένων κυκλωμάτων, από το οποίο και η φωτογραφία. Οι πλακέτες κατασκευάζονται επί παραγγελία για εξαγωγή, με αγοραστή μεγάλη ευρωπαϊκή πολυεθνική ηλεκτρονικών ειδών και υπολογιστών. Αν και ο νόμος διεθνούς οικονομικής τρομοκρατίας "Χελμς - Μπέρτον", που εγκρίθηκε από το Κογκρέσο των ΗΠΑ, προβλέπει κυρώσεις στις ξένες εταιρίες (όχι μόνο στις αμερικανικές!) που θα επενδύσουν ή θα έχουν εμπορικές συναλλαγές με την Κούβα, αρκετές ευρωπαϊκές και ασιατικές πολυεθνικές προς το παρόν δε συμμορφώνονται. Οι όροι συνεργασίας με την Κούβα είναι συμφέροντες γι' αυτές και στη σημερινή εποχή διαμάχης των ιμπεριαλιστικών κέντρων, δεν υπάρχει και τόσο πάθος για συμπαράταξη ενάντια σε μια μικρή σοσιαλιστική χώρα, σε βάρος των συμφερόντων τους.

Από την εκδήλωση υποδοχής της ευρωπαϊκής μπριγάδας στη διεθνή κατασκήνωση

Σκίτσο "χωρίς σχόλια" του Κουβανού σκιτσογράφου Tomas Rodriguez, γνωστότερου ως Tomy