Οι Κουβανοί έχουν δώσει πολλές φορές δείγματα διεθνισμού μέχρι αυτοθυσίας. Ακόμα και πριν την επανάσταση, ο κουβανικός λαός αν και γνώριζε λίγα πράγματα για τον υπόλοιπο κόσμο εξαιτίας του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και της απόλυτης πρόσδεσης της χώρας στο άρμα των Αμερικανών, ωστόσο συμπαραστάθηκε τόσο σε λαούς της ηπείρου του, όσο και σε πιο μακρινούς. Χίλιοι Κουβανοί πέρασαν τον Ατλαντικό και συμμετείχαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες στον ισπανικό εμφύλιο. Μετά την επανάσταση, ακόμα και τα πρώτα δύσκολα χρόνια της πάλης με την αντεπανάσταση και την ξένη επέμβαση, οι Κουβανοί έδωσαν σπουδαία δείγματα προλεταριακού διεθνισμού - σε σημείο που να κατηγορηθούν από τον ιμπεριαλισμό για "εξαγωγή επανάστασης" - όσο και ανθρωπισμού. Τριάντα εφτά χρόνια μετά, η ίδια διάθεση παραμένει και συνεχίζει να εκφράζεται, στο πλαίσιο, βέβαια, των νέων διεθνών συνθηκών.

Θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν στους εαυτούς τους ότι λόγω της οικονομικής κρίσης δεν μπορούν να προσφέρουν αυτή την υπηρεσία. Δεν το έκαναν. Στα δύσκολα χρόνια 1990-94, αλλά και σήμερα που τα πράγματα έχουν αρχίσει να βελτιώνονται, η Κούβα φιλοξενεί και θεραπεύει χιλιάδες παιδιά που έχουν πληγεί από τις συνέπειες του πυρηνικού ατυχήματος του Τσερνομπίλ. Είναι παιδιά από τη Λευκορωσία, τη Ρωσία και την Ουκρανία. Το μικρότερο απ' αυτά ήταν ενός μηνός, ενώ ένα γεννήθηκε στην Κούβα! Τα παιδιά φιλοξενούνται στο παραθεριστικό συγκρότημα Ταραρά, στην Πλάγια Ντελ Εστε, ανατολικά της Αβάνας. Πριν από την επανάσταση, η περιοχή ανήκε στους πλούσιους, οι περισσότεροι από τους οποίους έφυγαν στο Μαϊάμι, με αποτέλεσμα οι βίλες τους (γύρω στα 500 σπίτια) να περάσουν στο κράτος. Από τότε, οι εγκαταστάσεις χρησιμοποιήθηκαν για τις διακοπές των μικρών Κουβανών, που περνούσαν εκεί 15 μέρες το χρόνο (όλες τις εποχές, γιατί στην Κούβα η εποχή της ξηρασίας που είναι αντίστοιχη του δικού μας χειμώνα δεν είναι ιδιαίτερα κρύα). Γύρω στα 3.500.000 εκατομμύρια παιδιά σχολικής και προσχολικής ηλικίας έκαναν τις διακοπές τους στον Ταραρά μέχρι το 1990, όταν αποφασίστηκε στο εξής να φιλοξενούνται τα παιδιά του Τσερνομπίλ.

Τα παιδιά αυτά χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες, ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασής τους, πριν ακόμα έρθουν στην Κούβα. Για το σκοπό αυτό πηγαίνουν Κουβανοί γιατροί στον τόπο που ζουν τα παιδιά, επιλέγουν εκείνα που μπορούν να θεραπεύσουν και τα κατατάσσουν σε ομάδες. Η πρώτη ομάδα είναι οι βαριές περιπτώσεις που περιθάλπονται στα νοσοκομεία της Κούβας. Η δεύτερη είναι οι μετρίως σοβαρές περιπτώσεις που επίσης περιθάλπονται σε νοσοκομεία και Κέντρα Υγείας. Η τρίτη ομάδα (γύρω στο 60% των παιδιών) όπως και η τέταρτη που αφορά παιδιά που πάσχουν κυρίως από ψυχολογικά προβλήματα, εξαιτίας των συνεπειών του ατυχήματος στην οικογένειά τους, είναι εκείνα που φιλοξενούνται στον Ταραρά. Σε όλα γίνεται τσεκάπ μόλις φτάσουν στην Κούβα, ενώ για τα παιδιά που θα μείνουν στον Ταραρά υπάρχει ένας γιατρός για κάθε 40 (γενικά στην Κούβα, κάθε οικοδομικό τετράγωνο ή γειτονιά έχει τον δικό της "οικογενειακό γιατρό" όπως ονομάζεται, η αναλογία είναι ένας γιατρός για κάθε 400 άτομα). Ο χρόνος παραμονής των παιδιών είναι 45 μέρες, μέχρι και αρκετά χρόνια για βαριές περιπτώσεις ή παιδιά που δεν έχουν κανέναν να τους περιμένει και ζήτησαν να μείνουν στην Κούβα. Σε 6 βαριές περιπτώσεις έγινε μεταμόσχευση μυελού των οστών, μια πολύ δύσκολη εγχείριση που δε γίνεται σε πολλές χώρες της Γης. Τα 5 απ' αυτά τα παιδιά ζουν ακόμα.

Οταν επισκέφθηκαν οι διεθνείς μπριγάδες τον Ταραρά, υπήρχαν στις εγκαταστάσεις του 230 παιδιά από το Τσερνομπίλ. Οπως μας είπε ο επικεφαλής του καταυλισμού θεραπείας των παιδιών του Τσερνομπίλ, συνολικά έχουν υποβληθεί σε θεραπεία περίπου 60.000 άτομα (παιδιά και συνοδοί, γιατί κάθε 10 παιδιά πρέπει να συνοδεύονται από έναν συνοδό, ενώ κάθε βαριά περίπτωση πρέπει οπωσδήποτε να συνοδεύεται από έναν γονιό).

Οι Κουβανοί μπορεί να πεινάσουν, αλλά δε θα πειράξουν ποτέ το επίπεδο της υγείας και της παιδείας τους, όπως λένε όλοι με απόλυτη βεβαιότητα. Ετσι, ακόμα και στις πιο δύσκολες μέρες της κρίσης, μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού στην Ευρώπη, δεν έλειψε τίποτα ούτε από τα παιδιά στον Ταραρά, ούτε από τα παιδιά και τους ασθενείς οπουδήποτε αλλού στην Κούβα. Το κόστος; ρώτησαν μερικοί άπιστοι Θωμάδες μπριγαδίστες. Το κόστος το αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου το κουβανικό κράτος, ενώ οι χώρες προέλευσης καταβάλουν μόνο μέρος των εξόδων μεταφοράς (ούτε καν όλα τα έξοδα μεταφοράς)! Οι συγκρίσεις επιτρέπονται...

Οι περισσότεροι νιώθαμε μια αμηχανία, την αμηχανία που έχει κάποιος άσχετος με την ψυχιατρική, όταν πρόκειται να επισκεφθεί για πρώτη φορά ένα ψυχιατρείο. Ελα, όμως, που το πρόγραμμα επισκέψεων της ευρωπαϊκής μπριγάδας αλληλεγγύης περιλάμβανε και επίσκεψη στο Ψυχιατρείο της Αβάνας, το μεγαλύτερο της χώρας, με 4.100 κρεβάτια. Σύντομα η αμηχανία και κάποια αμφιβολία για την αξία της επίσκεψης αντικαταστάθηκαν από μια πλημμύρα συναισθημάτων θαυμασμού και χαράς. Η πρώτη έκπληξη ήταν ότι θα περιοδεύαμε στις εγκαταστάσεις με λεωφορείο, γιατί η συνολική τους έκταση είναι 135 εκτάρια και θα μας έπαιρνε τη μισή ημέρα αν το κάναμε με τα πόδια! Η τόσο μεγάλη έκταση οφείλεται στα χωράφια που ανήκουν στο ψυχιατρείο και στα οποία δουλεύουν οι ασθενείς. Αλλού καλλιεργούν τριαντάφυλλα και αλλού ζαρζαβατικά και καρπούς για τις ανάγκες διατροφής τους. Μαζί με κάθε μικρή ομάδα ασθενών υπάρχει και ένας νοσοκόμος - εργάτης. Ετσι εξηγείται και η αναλογία ασθενών - προσωπικού που είναι 2.300 εργαζόμενοι για 3.500 ασθενείς, δηλαδή σχεδόν 2 εργαζόμενοι για κάθε 3 ασθενείς!

Οπως μας εξήγησαν μέλη του ιατρικού προσωπικού, η φιλοσοφία της κουβανέζικης ψυχιατρικής στηρίζεται στην εργασιοθεραπεία σε συνδυασμό με την κατάλληλη χρήση φαρμάκων. Ανάλογα με την κατάσταση και το χαρακτήρα της ψυχασθένειας από την οποία πάσχει ο κάθε εισερχόμενος στο ίδρυμα κατατάσσεται σε μια από τις έξι βαθμίδες. Χάρη στην εφαρμοζόμενη μέθοδο θεραπείας, οι περισσότεροι ασθενείς γρήγορα περνάνε από τις πρώτες κατηγορίες στη βαθμίδα επανένταξης (4η). Στους ασθενείς αυτούς επιτρέπεται η έξοδος τα Σαββατοκύριακα. Στην 5η βαθμίδα ο ασθενής βγαίνει από το ψυχιατρείο και απλώς παρακολουθείται σε 90 ειδικά κέντρα που υπάρχουν σε όλη τη χώρα, ενώ στην 6η απλώς κρατά μια πιο αραιή επαφή και παρακολούθηση από το ιατρικό προσωπικό. Κατά μέσο όρο, κάθε χρόνο μπαίνουν 500 και βγαίνουν άλλοι τόσοι από το ίδρυμα. Ψυχιατρεία ανάλογα με αυτό της Αβάνας υπάρχουν σε καθεμιά από τις 14 διοικητικές περιφέρειες της χώρας.

Η εργασιοθεραπεία δε γίνεται μόνο στα χωράφια. Σε εργαστήρια που περιβάλλονται από πεντακάθαρους χώρους, πολλοί από τους οποίους καλύπτονται με καταπράσινο γρασίδι, σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι ασθενείς ασχολούνται με κάτι. Αλλος φτιάχνει βούρτσες και σκούπες για τις ανάγκες του ιδρύματος, άλλος καλάθια ή πήλινα τουριστικά είδη, άλλος ζωγραφίζει. Η μια πλευρά των εγκαταστάσεων θυμίζει περισσότερο τους βοηθητικούς χώρους των ολυμπιακών εγκαταστάσεων της Αθήνας, χωρίς καμιά υπερβολή. Εκπληκτοι είδαμε να ανήκουν στο ψυχιατρείο ένα στάδιο στίβου και ποδοσφαίρου, ένα στάδιο μπέιζμπολ, γήπεδα μπάσκετ κλπ. Δεν έλειπαν βέβαια και οι αίθουσες εκμάθησης χορού, κάτω από τις κερκίδες. Σχεδόν σε όλους αυτούς τους χώρους είδαμε να γυμνάζονται ασθενείς με τον κατάλληλο αθλητικό εξοπλισμό.

Τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι στο Ψυχιατρείο της Αβάνας. Οπως αποκαλύπτει το φωτογραφικό υλικό που εκτίθεται σε ειδική αίθουσα του ιδρύματος, πριν την επανάσταση η όψη των εγκαταστάσεων και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν θύμιζαν τη δική μας Λέρο! Μετά την επανάσταση τη διεύθυνση ανέλαβε ο κομαντάντε Μπερναδέο Ορτάς, γιατρός της φάλαγγας του Φιντέλ Κάστρο στη Σιέρα Μαέστρα. Χτίστηκαν 8 νέες πτέρυγες και άλλαξε ολόκληρη η φιλοσοφία θεραπείας. Οσα είχαμε δει, μας είχαν ήδη πείσει και με το παραπάνω για τα θετικά αποτελέσματα της πολιτικής που εφάρμοσε η σοσιαλιστική κουβανική κυβέρνηση στον τομέα αυτό, όταν ήρθε η κορύφωση με την εκδήλωση - έκπληξη στο τέλος της επίσκεψης της μπριγάδας. Με δέος και συγκίνηση παρακολουθήσαμε και καταχειροκροτήσαμε την ομάδα μουσικής και τραγουδιού του ιδρύματος να ερμηνεύει δημοφιλή και παραδοσιακά τραγούδια της Κούβας σχεδόν αψεγάδιαστα, σχεδόν επαγγελματικά (φωτογραφία). Στην ομάδα, εκτός από τη χορωδία περιλαμβανόταν υψίφωνος, μεσόφωνος και βαρύτονος, όλοι τους με φωνή που "έσπαγε κρύσταλλο". Λεπτομέρεια: Ολοι, μουσικοί, τραγουδιστές και χορωδοί, με εξαίρεση τη γιατρό μαέστρο, ήταν ασθενείς του Ψυχιατρείου! Στην Κούβα, ο ψυχολογικά διαταραγμένος άνθρωπος δεν είναι ο απόκληρος της κοινωνίας. Η κοινωνία τον φροντίζει περισσότερο από τα υγιή μέλη της, όπως και κάθε άλλον ασθενή, προσπαθώντας να τον επανεντάξει όσο πληρέστερα και γρηγορότερα γίνεται, διαθέτοντας για το σκοπό αυτό όλα τα απαραίτητα μέσα και εφόδια.

(Β' Μέρος)

Τον Αύγουστο του 1925, μέσα σε κλίμα εργατικών αναταραχών και ριζοσπαστικοποίησης, μια ομάδα 13 ανθρώπων γύρω από τον επαναστάτη φοιτητή Χούλιο Αντόνιο Μέγια και τον Κάρλος Μπαλίνο, βετεράνο σοσιαλιστή και σύντροφο του Χοσέ Μαρτί, ιδρύουν το Κομμουνιστικό Κόμμα Κούβας. Τον επόμενο μήνα ο Μέγια συλλαμβάνεται και μετά από απεργία πείνας 23 ημερών εξορίζεται στο Μεξικό. Το 1929, ο Μέγια πυροβολείται πισώπλατα από έναν μπράβο του Ματσάδο στην Πόλη του Μεξικό. Ηταν 26 χρονών.

Το κόμμα αναπτύσσει γρήγορα μια επιρροή που εκτεινόταν πολύ πέρα από το πραγματικό μέγεθός του. Οργανώνει τους εργάτες ζάχαρης και το 1930 γίνεται μια σαρανταοχτάωρη γενική απεργία με μερική επιτυχία. Ο κομμουνιστής ηγέτης Ρουμπέν Μαρτίνες Βιγένα, που μπήκε επικεφαλής, εξορίζεται. Παρά τα απανωτά οργανωτικά χτυπήματα, το ΚΚΚ κάνει ουσιαστική ιδεολογικοπολιτική δουλιά, που θα φανεί δυο δεκαετίες μετά.

Ο Φιντέλ Κάστρο γεννήθηκε στη μικρή πόλη Μαγιαρί της επαρχίας Οριέντε στις 13 Αυγούστου του 1926. Είναι το τρίτο παιδί ενός συντηρητικού Ισπανού μετανάστη και μιας Κουβανής. Από μικρός έδειχνε μεγάλη σωματική δύναμη και τολμηρή σκέψη. Τόσο στο κολέγιο όσο και ως φοιτητής της Νομικής διακρίθηκε στις αθλητικές ομάδες που συμμετείχε, ενώ ταυτόχρονα η ικανότητα του λόγου που τον διέκρινε συμπλήρωνε τα απαραίτητα προσόντα για να αναδειχτεί φυσικός ηγέτης των συμφοιτητών του. Την περίοδο εκείνη, ο Φιντέλ, όπως τον αποκαλούν όλοι στην Κούβα, ήταν στέλεχος του Ορθόδοξου Κόμματος, του Εδουάρδου Τσιμπάς (ο οποίος αργότερα αυτοκτόνησε). Το κόμμα αυτό ασκούσε έντονη κριτική στη διαφθορά των στρατηγών και των πολιτικών που κυβερνούσαν για λογαριασμό των ΗΠΑ. Η επιρροή του ήταν μεγάλη στους μικροαστούς και στους σπουδαστές, αλλά δεν ήταν το κατάλληλο για να οργανώσει τη δύναμη που χρειαζόταν για να αφαιρέσει τα εμπόδια που έστεκαν στο δρόμο ανάπτυξης της κουβανικής κοινωνίας και να αγωνιστεί ενάντια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Ο κομμουνιστής ηγέτης Μπλας Ρόκα θεωρούσε ότι το κόμμα αυτό "αποτελούσε εμπόδιο στην κινητοποίηση των λαϊκών μαζών, στον ενεργητικό αγώνα και στην επαναστατική δράση εναντίον της τυραννίας".

Αυτή η γραμμή της παθητικής στάσης του Ορθόδοξου Κόμματος δε συμβιβαζόταν με την αντίληψη του Φιντέλ Κάστρο. Η επίθεση στους στρατώνες Μονκάδα, στο Σαντιάγο της Κούβας, όπου στάθμευαν χιλιάδες στρατού της τυραννίας, ήταν μια δυνατή πρόκληση. Από εκείνη την επίθεση γεννήθηκε το Κίνημα της 26ης του Ιούλη. Η επίθεση απέτυχε, αλλά από εκείνη την ημέρα του 1953 το κόμμα του Τσιμπάς παραχωρεί τη θέση του σε έναν επαναστατικό οργανισμό πολύ πιο αποτελεσματικό. Ελάχιστοι από τους επαναστάτες της Μονκάδα επιζούν της επίθεσης. Ο Φιντέλ, μετά από δύο χρόνια φυλακής απελευθερώνεται και αυτοεξορίζεται στο Μεξικό, όπου μαζί με τον Αργεντικό Ερνέστο "Τσε" Γκεβάρα, τον Καμίλο Σιενφουέγος και άλλους ετοιμάζουν τη νέα προσπάθεια ανατροπής του αιματοβαμμένου καθεστώτος του Μπατίστα και απελευθέρωσης της Κούβας από τα δεσμά του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Με ένα μικρό πλοιάριο, την "Γκράνμα", 82 επαναστάτες αποβιβάζονται σε μια παραλία στους πρόποδες της οροσειράς της Σιέρα Μαέστρα στις 30 Νοέμβρη του 1956. Μόνο 10 επιζούν από τις επιδρομές της αεροπορίας της δικτατορίας. Μεταξύ τους ο Φιντέλ, ο αδελφός του Ραούλ, ο Τσε, ο Σιενφουέγος κι ο Χουάν Αλμέιδα. Αρχίζει η εποποιία του αγώνα στα βουνά και οι διαδοχικές νίκες κατά του εκπαιδευμένου από Αμερικανούς ειδικούς στρατού του Μπατίστα. Παράλληλα, διεξαγόταν και ο αγώνας στις πόλεις από το κίνημα της 26ης του Ιούλη με επικεφαλής τον Φρανκ Παϊς, που είχε οργανώσει ένα τεράστιο παράνομο δίκτυο. Το ΚΚΚ, που το 1955 είχε απορρίψει την έκκληση του Κάστρο για ένοπλο αγώνα, είχε δώσει όλες τις δυνάμεις του στην πάλη για τη δημιουργία μαχητικών επιτροπών στα εργοστάσια και στις κοινότητες και τη δημιουργία ενός εθνικού δημοκρατικού μετώπου που θα ένωνε όλες τις δυνάμεις που ήταν αντίθετες με τον Μπατίστα. Αυτή η προσεκτική πολιτική προετοιμασία των μαζών και της εργατικής τάξης αποδείχτηκε κρίσιμη για την επιτυχία της επανάστασης.

Τρία χρόνια και ένα μήνα μετά την "Γκράνμα", την 1 Γενάρη 1959, ο δικτάτορας Μπατίστα έφευγε με αεροπλάνο από την Κούβα, καθώς οι φάλαγγες του Τσε, του Καμίλο, του Ραούλ Κάστρο και του Φιντέλ, καταλάμβαναν την Αβάνα και τις άλλες πόλεις της χώρας. Η επανάσταση είχε θριαμβεύσει. Τώρα άρχιζε το πιο δύσκολο μέρος της. Μεθοδικά, αλλά χωρίς χρονοτριβή, άρχισε να παίρνει φιλολαϊκά μέτρα, μερικά από τα οποία είχαν σοσιαλιστική προοπτική, ανεξάρτητα από το πόσο αντιλαμβανόταν την προοπτική αυτή η ηγεσία της επανάστασης την εποχή εκείνη. Μαζί με την ανοικοδόμηση άρχισε και η προσπάθεια στραγγαλισμού της επανάστασης από τον ιμπεριαλισμό. Προσπάθεια που είχε σαν αποτέλεσμα περισσότερα μέτρα σοσιαλιστικής προοπτικής από τη μεριά της επαναστατικής εξουσίας και μεγαλύτερη προσέγγιση με τη Σοβιετική Ενωση. Στηριζόμενη στο λαό σε κάθε βήμα της, η επανάσταση νίκησε μέσα σε 72 ώρες τους πάνοπλους μισθοφόρους των ΗΠΑ στον Κόλπο των Χοίρων. Ακολούθησε η Κρίση των Πυραύλων, η διακήρυξη του σοσιαλιστικού χαρακτήρα της κουβανέζικης επανάστασης κι η διεθνιστική βοήθεια της μικρής και αδύναμης Κούβας σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας. Το 1965, οι τρεις επαναστατικές οργανώσεις: το Κίνημα 26 του Ιούλη, το Κομμουνιστικό Κόμμα, που ονομαζόταν τότε Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα και το Επαναστατικό Διευθυντήριο, συγχωνεύονται και σχηματίζουν το Κομμουνιστικό Κόμμα Κούβας. Ο Φιντέλ Κάστρο θα πει δέκα χρόνια μετά: "Το Κόμμα είναι σύνθεση των πάντων. Μέσα σ' αυτό συνδυάζονται τα όνειρα όλων των επαναστατών της ιστορίας μας. Το Κόμμα σήμερα, είναι η ψυχή της Κουβανικής Επανάστασης".

Μέσα από πειραματισμούς, λάθη, αλλά και μεγάλες επιτυχίες η επανάσταση στέριωσε και έβαλε βαθιές ρίζες μέσα στο λαό. Ενα λαό που θυμάται και γνωρίζει καθημερινά το μακρύ, βάρβαρο χέρι του καπιταλισμού και ξέρει να εκτιμά την πραγματική ελευθερία που του προσφέρει ο σοσιαλισμός. Ενα λαό που νιώθει επιτέλους τη χώρα του δικιά του και είναι αποφασισμένος να μην αφήσει να του την πάρουν.