Αν πριν ένα χρόνο ορισμένοι, που πρόσβλεπαν στο κόμμα Σαμαρά, προσδοκούσαν να διαμορφώσει "συγκεκριμένη ιδεολογική και πολιτική φυσιογνωμία" και να δώσει περιεχόμενο στα νεφελώδη συνθήματα περί υπέρβασης, μάλλον θα έχουν απογοητευτεί σφόδρα στο τέλος της χρονιάς.

Ο λόγος, βέβαια, δε βρίσκεται στο ότι η Πολιτική Ανοιξη δε διαθέτει στρατηγική και πολιτική. Αντίθετα, ένας και πλέον χρόνος ήταν αρκετός για να αποδειχτεί και στους πλέον αφελείς ότι η στρατηγική και πολιτική του κόμματος συμπίπτει πλήρως με την κυρίαρχη, νεοφιλελεύθερη, πολιτική του δικομματισμού.

Αυτή ακριβώς η διαπίστωση είναι που προκαλεί την απογοήτευση σε διαρκώς αυξανόμενο αριθμό των ευκαιριακών, σε σημαντικό βαθμό, ψηφοφόρων του κόμματος Σαμαρά. Αυτός είναι ο λόγος που στο τέλος του 1994 έχει ξεχαστεί ο"φιλόδοξος" (!) στόχος, που είχε τεθεί στην αρχή της χρονιάς για 100.000 εγγραφές νέων μελών.

Τη σύμπλευση με την εφαρμοζόμενη φιλελεύθερη πολιτική δεν μπόρεσε να την αποκρύψει ούτε η φτηνή δημαγωγία του Αντ. Σαμαρά, ούτε οι δήθεν ρήξεις με την "κατάκοπη ηγεσία" και οι προσωπικές επιθέσεις κατά των Κ. Καραμανλή και Α. Παπανδρέου.

Στην πραγματικότητα ποτέ ο Αντ. Σαμαράς δεν απέκοψε τον ομφάλιο λώρο με την ιδεολογία και τις αρχές του μητρικού κόμματος, της ΝΔ. Ο νεοφιλελευθερισμός, όσο και αν αποδοκιμάζει τις ιδεολογίες, αποτελεί την ιδεολογία του κόμματός του. Η "ιδεολογία του συγκεκριμένου", που αποτελεί το ιδεολογία του "πιστεύω", δεν υποδηλώνει παρά την έμφαση που αποδίδει στις μορφές διαχείρισης αυτής της πολιτικής."Το πρόβλημα, δήλωσε πρόσφατα ο αρχηγός της Πολιτικής Ανοιξης, δεν είναι ποιος κυβερνά αλλά πώς κυβερνά".

Δεξαμενή δυσαρεστημένων

Ο χρόνος που πέρασε ήταν αρκετός, για να επιβεβαιώσει εκείνους που από την αρχή είχαν προβλέψει ότι το πολιτικό αυτό μόρφωμα είχε κατασκευαστεί, για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένες ανάγκες του πολιτικού συστήματος και των αρχιτεκτόνων του. Αποδείχτηκε ότι δεν απηχεί ούτε μπορεί να εκφράσει κάποιες υπαρκτές κοινωνικές ανάγκες και ομάδες. Απλά προοριζόταν ως μικρή δεξαμενή διοχέτευσης δυσαρεστημένων μαζών από το δικομματισμό.

Με τη δημιουργία της Πολιτικής Ανοιξης, έκλεισε, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση, η "ανανέωση" του πολιτικού συστήματος, με την αμφίπλευρη διεύρυνση - ο "ΣΥΝ" αποτελεί τον άλλο πόλο - του δικομματισμού. Το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας εμφανίζεται ενισχυμένο, γιατί έχει αποκτήσει δύο συμπληρωματικές δεξαμενές που αδειάζουν και γεμίζουν ανάλογα με τη φορά των εξελίξεων, δίκην βαλβίδων ασφαλείας.

Εννοείται ότι η "ανανέωση" του δικομματισμού δεν έχει προχωρήσει σε "βάθος", όσο επιθυμούν τα "μεγάλα αφεντικά". Αυτό είναι το ζητούμενο και το"στοίχημα" του επόμενου χρόνου και τριετίας.

Στην κατεύθυνση αυτή επιχειρεί να εμφανιστεί "πρωτοποριακή" η Πολιτική Ανοιξη, πασχίζοντας να αποδείξει την ωφελιμότητα και την ανάγκη ύπαρξής της.

Αμιλλα διαχειριστών

Πρέπει να αναγνωριστεί στους ενοίκους της Πανδρόσου ότι τόλμησαν να εμφανίσουν συντηρητικές και αντιδραστικές, στη βάση τους, ιδέες, ως την τελευταία λέξη του εκσυγχρονισμού και μάλιστα τις πλάσαραν με τη "λάμψη" του νέου κόμματος.

Παρενθετικά πρέπει να σημειωθεί ότι ο Αντ. Σαμαράς βρίσκεται σε έναν αγώνα δρόμου με την ηγεσία της ΝΔ για το ποιος από τους δύο θα προλάβει να αποκτήσει την πατρότητα αυτών των ιδεών. Συχνά, μάλιστα, αλληλοκατηγορούνται για κλοπή συνθημάτων και προτάσεων! Η αλήθεια είναι ότι και οι δύο έχουν λεηλατήσει αρκετές προτάσεις του "ΣΥΝ".

Κοινός τους παρονομαστής είναι η επιδίωξη για κοινής αποδοχής και άμεσης απόδοσης μορφές διαχείρισης της εφαρμοζόμενης πολιτικής. Ταυτόχρονα, επιχειρείται να εξασφαλιστεί είτε να υφαρπαστεί η συναίνεση των συνδικάτων και των εργαζομένων στις νεοφιλελεύθερες επιλογές. "Η συναίνεση προσφέρει το απαραίτητο νέο πολιτικό κλίμα", έχει δηλώσει ο πρόεδρος της Πολιτικής Ανοιξης.

Η φιλοδοξία του Αντ. Σαμαρά να αποδείξει στα "μεγάλα αφεντικά" ότι βρίσκεται ένα βήμα μπροστά και υποβοηθά, ως υπομόχλιο, να "συρθούν" και τα δύο μεγάλα κόμματα στη νεοσυντηρητική στροφή.

Σύμπλευση

Η σύμπλευση της Πολιτικής Ανοιξης με τις κρίσιμες κυβερνητικές επιλογές υπήρξε σαφής και αναμφισβήτητη. Η αντιπολιτευτική τακτική είναι παρόμοια με αυτήν του Μ. Εβερτ, εποικοδομητική και δημιουργική, αλλά, ταυτόχρονα, εμπλουτίζεται με ισχυρές δόσεις δημαγωγίας για λόγους πολιτικής επιβίωσης.Η στάση αυτή απορρέει από την κοινή πορεία πλεύσης με τους υπόλοιπους συνεταίρους του δικομματισμού. Μια πορεία για την οποία καταβάλλονται επίμονες προσπάθειες να γίνει συντεταγμένα και άνευ αναταράξεων.

Μπορεί ο Αντ. Σαμαράς να μην κατάφερε να θέσει το κόμμα του σε τροχιά εξουσίας, όπως δήλωνε υπερφίαλα το βράδυ των ευρωεκλογών, ωστόσο αυτό δεν τον εμποδίζει να ενεργεί ωσεί κόμμα εξουσίας. Εξάλλου με έναν τρόπο είναι μέσα στο παιχνίδι εξουσίας, στο οποίο διακαώς επιθυμεί να παίζει ρόλο ρυθμιστή. Η συμπεριφορά αυτή σε σημαντικό βαθμόπροδικάζει και τη στάση που θα κρατήσει στην προεδρική εκλογή. Ηδη έχει δηλώσει ότι οι εκλογές δε συμφέρουν τον τόπο και έχει αναλάβει πρωτοβουλία, ώστε να προεπιλεγεί υποψηφιότητα κοινής αποδοχής για το προεδρικό μέγαρο.

Πίστη στο Μάαστριχτ

Η Πολιτική Ανοιξη από την αρχή του χρόνου φρόντισε να δώσει διαπιστευτήρια αφοσίωσης στην οικονομική ολιγαρχία με τις "10 +σν10 ευθείες για τον 21ο αιώνα", οι οποίες μάλλον οδηγούν στο... μεσαίωνα του νεοφιλελευθερισμού.

Πίσω από τις δημαγωγικές περικοκλάδες και το λαϊκισμό των διαπιστώσεων, προβάλλει καθαρά το αποκρουστικό πρόσωπο της συντήρησης και ο στυγνός διαχειριστικός ρόλος του κόμματος Σαμαρά.

Ο πολιτικός, που η υπογραφή του φιγουράρει κάτω από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ - πράξη για την οποία, δηλώνει ότι αισθάνεται υπερήφανος - προτείνει συγκεκριμένους τρόπους για την κατάκτηση των ονομαστικών δεικτών της συνθήκης, δεσμευόμενος ταυτόχρονα ότι "προσφέρει όλες τις δυνάμεις του στη νέα αυτή σχέση, ΕΕ - Ελλάδας".

Μεταξύ των μέτρων, που θα μας φέρουν πιο κοντά στο Μάαστριχτ περιλαμβάνει τα εξαετή (!) προγράμματα για την οικονομία, την παιδεία, την υγεία, τον πολιτισμό κλπ. - όλα προσαρμοσμένα στις επιταγές των Βρυξελλών - ουσιαστική ανεξαρτησία της Τράπεζας της Ελλάδος από την κυβέρνηση, μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων μέσω εθελούσιας εξόδου (!) κοκ.

Ταυτόχρονα, συμφωνεί πλήρως με το Διευθυντήριο των Βρυξελλών, υποστηρίζοντας την ομοσπονδιακή προοπτική της ΕΕ, τη σύνταξη συντάγματός της, την εφαρμογή κοινής εξωτερικής και αμυντικής πολιτική κ.ά.

Αγχος για "πολιτικό κόστος"

Το πεδίο, όμως, όπου επιχειρεί την "υπέρβαση" είναι "η προσαρμογή του θεσμικού και πολιτικού (!) πλαισίου στις απαιτήσεις της ΕΕ". Στα πλαίσια αυτά σπεύδει να καταθέσει 20 συνολικά εποικοδομητικές προτάσεις. "Στόχος των προτάσεων αυτών, είπε κατά την παρουσίασή του, είναι η εξουδετέρωση του πολιτικού κόστους".Οπου πολιτικό κόστος εννοείται η αγνόηση και περιφρόνηση της λαϊκής οργής και αγανάκτησης, στην πορεία εφαρμογής της αντιλαϊκής πολιτικής.

Οι 20 προτάσεις αποσκοπούν ακριβώς στη θωράκιση των διαχειριστών αυτής της πολιτικής από την αντίδραση των εργαζομένων. Ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν: Η συγκρότηση 15μελούς κυβέρνησης από μη βουλευτές (!), τοασυμβίβαστο υπουργού - βουλευτή, άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας από το λαό, με αντίστοιχη ενίσχυση των αρμοδιοτήτων, καθιέρωση "έντιμου εκλογικού συστήματος ενισχυμένης αναλογικής", μείωση του αριθμού των βουλευτών από 300 σε 200, εκλογή "υπερκομματικών" διοικήσεων στις ΔΕΚΟ με 5ετή θητεία κ.ά.

Είναι προφανές ότι το 1995 θα βαδίσει με συνέπεια το δρόμο που έχει χαράξει, πασχίζοντας να ανταποκριθεί στο ρόλο που του έχει ανατεθεί.

Παναγιώτης ΚΑΚΑΛΗΣ

Μετά το "δίσεκτο" 1993, η χρονιά που πέρασε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί χρονιά "αναγέννησης" για το "ΣΥΝ". Μιας "αναγέννησης" εκλογικής, σύμφωνα την ηγεσία του, αλλά και μιας ιδεολογικο - πολιτικής "αναγέννησης" (σ.σ. διαβάζεται και "μετάλλαξης") του κόμματος, όσον αφορά τη φυσιογνωμία, τους στόχους και την τακτική του. Το 1994 δοκιμάστηκαν το ήθος - ύφος της νέας ηγεσίας, τα εκλογικά όρια του κόμματος και το επίπεδο της σχέσης του με το ΠΑΣΟΚ.

Το 1994 βρήκε το "ΣΥΝ" με νέα ηγεσία μετά το 2ο (έκτακτο) Συνέδριο, που τυπικά έγινε για να ανασυγκροτηθεί το κόμμα από την κρίση που προκάλεσε η εκλογική ήττα του Οκτώβρη 1993. Στην πραγματικότητα, βέβαια, το Συνέδριο έγινε εσπευσμένα με μοναδικό σκοπό να καλύψει το κενό ηγεσίας που η παραίτηση της Μ. Δαμανάκη δημιούργησε. Η περιπετειώδης απευθείας από το Συνέδριο εκλογή του Ν. Κωνσταντόπουλου - ο οποίος επικράτησε του Αλ. Αλαβάνου, δίνοντας περισσότερα στο εσωκομματικό παρασκήνιο των διαδρόμων - μετέτρεψε το "ΣΥΝ" από "πολυτασικό" σε προσωποπαγές κόμμα.Στις υπερεξουσίες του νέου προέδρου πολλοί εναπέθεσαν τις ελπίδες τους ελπίζοντας πως θα σταματήσει η δημόσια αλληλοεξόντωση των στελεχών και θα δοθεί η εικόνα μιας στοιχειώδους κομματικής ενότητας.

Ο Ν. Κωνσταντόπουλος πέτυχε ως ένα βαθμό να δώσει μια δημόσια εντύπωση "συμμαζέματος", παρουσιάζοντας μια μόνο κομματική άποψη: τη δική του. Αυτό το πέτυχε μονοπωλώντας στα ΜΜΕ - με την πλειοψηφία των οποίων διατηρεί άριστες προσωπικές σχέσεις - τη δημόσια εικόνα του κόμματος.Αυτή η προνομιακή προσωπική προβολή συσκότισε τις αντιθέσεις, καθώς οι απόψεις των εσωκομματικών του αντιπάλων (αρχικά της "αριστερής τάσης" και στη συνέχεια των στελεχών γύρω από τον Θ. Γεωργακόπουλο, που συνέχισαν την αντιπολίτευση μετά τη διάλυση του "Ριζοσπαστικού Φόρουμ" από τον Μ. Παπαγιαννάκη) ελάχιστα πέρασαν από το φράγμα που σήκωσαν τα ΜΜΕ. Αυτό μπορεί να έδωσε την εικόνα της "ενότητας", όμως δεν απέτρεψε τις εσωκομματικές διαφωνίες και διαμάχες σε ζητήματα πολιτικής και στρατηγικής. Ετσι, σε πολλές περιπτώσεις η αντιπαράθεση ήταν έντονη, όσο κι αν - λόγω των εκάστοτε μικροκομματικών σκοπιμοτήτων - κρίθηκε αναγκαίο να μετατεθεί στο απώτερο μέλλον.

Από πολύ νωρίς ο "ΣΥΝ" έριξε όλο του το βάρος στις ευρωεκλογές θεωρώντας τις σαν την τελευταία ευκαιρία πολιτικής επιβίωσής του. Η εσωκομματική συζήτηση για τη διαμόρφωση της εκλογικής του διακήρυξης αναζωπύρωσε τις πολιτικές διαφωνίες σε θέματα όπως η αναθεώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ - και η αποτίναξη της ευθύνης για την υπερψήφισή της - η θέση του κόμματος για τη "Λευκή Βίβλο" και γενικότερα για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Τελικά, ο φόβος μιας νέας - καθοριστικής - αποτυχίας ανάγκασε όλες τις πλευρές να "ρίξουν νερό στο κρασί τους" και να μεταθέσουν κατά την προσφιλή τακτική τους τις αποφάσεις για το μέλλον. Το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε πια στον αγώνα για την κατάκτηση της πρώτης θέσης στην ευρωλίστα - άρα και την κατάληψη της μιας έδρας - που τα εκλογικά επιτελεία ανέμεναν.

Η αιχμή της εκλογικής του προπαγάνδας ήταν η επίκληση του συναισθήματος μαζικής ενοχοποίησης των εκλογέων από το ενδεχόμενο να μην εκπροσωπηθεί ο "ΣΥΝ" στο Ευρωκοινοβούλιο λόγω της απώλειας "λίγων εκατοντάδων ψήφων". Αυτή η έκκληση που απευθυνόταν σε προοδευτικούς ψηφοφόρους ήταν το φανερό του "χαρτί". Γιατί ο "άσος στο μανίκι" του ήταν η απόφαση κάποιων γνωστών κέντρων να στρέψουν τη δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ σε ανώδυνες λύσεις για να μπορούν μελλοντικά να τους ξανακερδίσουν. Σαν η καλύτερη λύση φάνηκε ο "ΣΥΝ", τον οποίο παρεμπιπτόντως θα τους δινόταν η ευκαιρία να κρατήσουν σαν εφεδρεία τους.Ετσι, ο "ΣΥΝ" καρπώθηκε μεγάλο τμήμα των απογοητευμένων από το ΠΑΣΟΚ, τους οποίους σε πολλές περιπτώσεις ώθησαν τα ίδια τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ να τον ψηφίσουν (σ.σ. μια απλή παραβολή των αποτελεσμάτων σε περιοχές όπου οι απώλειες του ΠΑΣΟΚ ήταν ευθέως ανάλογες με τα κέρδη του "ΣΥΝ", θα έπειθε και τους πιο δύσπιστους).Το τελικό αποτέλεσμα που ξεπέρασε και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις ήταν να φτάσει ο "ΣΥΝ" το 6% και να εκλέξει δύο ευρωβουλευτές.

Τα κέρδη από την "κολεγιά" με το ΠΑΣΟΚ άνοιξαν στο "ΣΥΝ" την όρεξη για περαιτέρω εναγκαλισμούς με το ΠΑΣΟΚ. Οι δημοτικές - νομαρχιακές εκλογές που έρχονταν ήταν η καλύτερη ευκαιρία. Ετσι ο "ΣΥΝ" πέρασε σε μια γενική σχεδόν συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ στις περισσότερες περιοχές. Οι ελάχιστες "αυτόνομες" υποψηφιότητες οφείλονταν είτε σε τακτικού χαρακτήρα κινήσεις εμφαντικές της "αυτονομίας" του (π.χ. Αθήνα), είτε σε αντίδραση των τοπικών στελεχών του ενός ή του άλλου "συμβαλλόμενου" κόμματος.Το αποτέλεσμα ήταν να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες των δύο κομμάτων και να αυτοδιαφημίζεται ο "ΣΥΝ" σαν ανερχόμενη δύναμη, που είναι πλέον σε θέση να παίζει ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις. Η μεγάλη απώλεια ψήφων καθόλου δεν τον απασχόλησε μπροστά στην έκσταση που πρόσφερε η εκλογή λίγων δικών του δημάρχων και ενός νομάρχη. Ούτε έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός ότι από αυτή τη συμφωνία το ΠΑΣΟΚ πήρε τη μερίδα του λέοντος "ρίχνοντάς" τον τις περισσότερες φορές.

Ετσι, ο "ΣΥΝ" και μετά τις εκλογές, παρά τις διακηρύξεις του περί "αυτονομίας" και "αντιπολίτευσης", έδωσε απλόχερα στηρίγματα στο κυβερνών κόμμα.Η παντελής έλλειψη αντιδράσεων - έστω για την τιμή των όπλων - από τους συνδικαλιστές του "ΣΥΝ" στους μαζικούς φορείς, είναι αδιάψευστος μάρτυρας. Οι περιοδείες (κατόπιν "συνεννοήσεων" με το ΥΠΕΞ) του Ν. Κωνσταντόπουλου στις γειτονικές χώρες για μεταφορά μηνυμάτων μεταξύ των κυβερνήσεων, δείχνουν πως ο χαρακτηρισμός "ΥΠΕΞ άνευ χαρτοφυλακίου" που του αποδίδεται ξεπερνά τα όρια ενός ευφυολογήματος ίσως κι αυτήν την ίδια την πραγματικότητα.

Ομως, αυτή η προσέγγιση των δύο χώρων έχει ανοίξει την όρεξη στο σύνολο των στελεχών του "ΣΥΝ" για τη συμμετοχή τους στη διαχείριση της κυβερνητικής εξουσίας και τη συμμετοχή τους σε σχέδια αναδιάταξης του πολιτικού συστήματος. Κι είναι ακριβώς αυτή η προοπτική που προξενεί μια αναζωπύρωση της εσωκομματικής κόντρας, καθώς οι διαφορετικές εκτιμήσεις στελεχών, ομάδων και "τάσεων" γύρω από τις σχέσεις με το ΠΑΣΟΚ αποτελούν "προπατορικό αμάρτημα" του "ΣΥΝ". Φυσικά, καμιά πλευρά δε διαφωνεί ως προς το στόχο - δηλαδή, τη συνεργασία - αλλά ως προς την έκταση και το χαρακτήρα της και κυρίως το ποιες ομάδες του ΠΑΣΟΚ θα προσεταιριστεί. Αν σ' όλα αυτά συνυπολογιστεί και η απροκάλυπτη φιλοδοξία ηγετικών στελεχών του "ΣΥΝ" να παίξουν ρόλο στις εξελίξεις μέσα στο ίδιο το ΠΑΣΟΚ, στη μεταπαπανδρεϊκή εποχή, εύκολα θα βρει κανείς την κύρια αιτία των αντιπαραθέσεων μεταξύ των στελεχών του που ονειρεύονται "να γίνουν ΠΑΣΟΚ όταν... μεγαλώσουν" κι αυτών "που πρέπει να γίνουν ΠΑΣΟΚ για να... μεγαλώσουν".

Ανεξάρτητα, πάντως, απ' όλα, αυτά ο τρόπος που πολιτεύτηκε ο "ΣΥΝ" τη χρονιά που πέρασε έδειξε πως μπροστά στο άγχος της εκλογικής επιβίωσης κόπηκαν και οι τελευταίες γέφυρες του κόμματος αυτού με την Αριστερά και πως ο φορέας αυτός δηλώνει πλέον ανοιχτά τη φιλοδοξία του να συμπράξει στη δημιουργία μιας Κεντροαριστεράς. Αποδείχτηκε ακόμα πως μην έχοντας λαϊκά ερείσματα ο "ΣΥΝ" εναποθέτει όλες του τις ελπίδες σε "σενάρια" και υπόγειες "συμφωνίες κορυφών" και περιορίζεται στο ρόλο της συμπληρωματικής δύναμης του ΠΑΣΟΚ. Το 1994 απέδειξε ότι η μοναδική ελπίδα επιβίωσης του "ΣΥΝ" είναι οι "τονωτικές ενέσεις" με "πράσινους" ψήφους.

Από αυτή την άποψη, το 1994 ήταν για την άρχουσα τάξη η χρονιά της νεκρανάστασης και ενεργοποίησης ενός παροπλισμένου "δεκανικιού".

Παναγιώτης ΖΑΒΟΥΔΑΚΗΣ