Α'

Η κοινότητα αποτελεί χιλιετίες τώρα το βασικό κύτταρο κάθε κοινωνικού σχηματισμού. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι παραμένει ο χαρακτήρας και ο ρόλος τους αναλλοίωτος. Υπάρχουν διαφορετικές κοινότητες ακόμη και στο ίδιο κοινωνικό σύστημα και για να δούμε τη σημασία και τους άδηλους στόχους του "σχεδίου Καποδίστρια", που οδηγείται τον Οκτώβρη για ψήφιση, καλό θα είναι να γνωρίζουμε τη σημασία της "κοινότητας" σήμερα, αλλά και το πώς έφθασε ως εδώ. Σε μια σειρά άρθρων λοιπόν θα εξετάσουμε την προϊστορία της σημερινής κοινότητας από τα οθωμανικά χρόνια, στον Καποδίστρια, τον Βενιζέλο και το σήμερα, ελπίζοντας ότι θα έχουμε τη δυνατότητα καλύτερης κριτικής στο σημερινό σχέδιο "Καποδίστριας".

Πρώτα θα πρέπει να δούμε δύο θέματα: το σύστημα διοίκησης (και απόληψης υπεραξίας) στην τελευταία φάση της οθωμανικής περιόδου και μετά τη διαφορά ανάμεσα στις κοινότητες του ελλαδικού χώρου, Πελοποννήσου και Στερεάς από τη μια και Θεσσαλίας και Μακεδονίας από την άλλη.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, φεουδαλικού τύπου καθεστώς με έντονα χαρακτηριστικά ασιατικού τρόπου παραγωγής, αποτελούνταν από εγιαλέτια ένα από τα οποία ήταν της Ρούμελης που περιλάμβανε τη Βουλγαρία, τη Θράκη, τη Μακεδονία (από τη Βοσνία μέχρι τον Ολυμπο), τη Θεσσαλία, την Αλβανία και την Ηπειρο, ενώ άλλο ήταν το Εγιαλέτιον των Νήσων που είχε την Τρωάδα, την Καλλίπολη, τα νησιά του Αιγαίου και τις Κυκλάδες, τη Στερεά και την Πελοπόννησο.

Τα εγιαλέτια διαιρούντο σε σατζάκια.Η Θεσσαλία, η Ανατολική Στερεά, η Πελοπόννησος κ.ά. ήταν σατζάκια. Τα σατζάκια τα αποτελούσαν οι καζάδες.Η Αττική πλην Μεγαρίδας αποτελούσε τον Καζά των Αθηνών, υπήρχαν άλλοι 10 καζάδες στο σατζάκι του Ευρίπου (Ανατολικής Στερεάς) μεγέθους περίπου νομού σημερινού.

Κάθε καζάς, είχε τις κοινότητές του σε μέγεθος και όρια σχεδόν ίδια με τα σημερινά. Αυτό δεν είναι τυχαίο, δεδομένου ότι τα όρια των κοινοτήτων ορίζονταν από τις συνδεδεμένες με τις γεωγραφικές συνθήκες κοινοτικές ιδιοκτησίες (βοσκοτόπια, δάση, λιβάδια κλπ) που φυσικά δεν άλλαζαν στο πέρασμα του χρόνου.

Το σύστημα διοίκησης και απόληψης υπεραξίας ήταν το λεγόμενο "κατανεμητικό",όπου η κεντρική κυβέρνηση, με βάση τους ιδιαίτερα λεπτομερείς καταλόγους της, ήξερε την πληθυσμιακή κατάσταση και κυρίως την παραγωγή κάθε κοινότητας, έτσι καθόριζε το φόρο σε είδος και σε χρήμα που θα έπαιρνε και μετά έδινε τη διοίκηση και νομή των περιοχών αυτών σε αξιωματούχους της, οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να αποδώσουν τις προσόδους στην κυβέρνηση. Πολλές φορές τόσο η κεντρική κυβέρνηση όσο και οι τοπάρχες, εκμίσθωναν τη συλλογή και απόδοση των φόρων σε άλλα πρόσωπα, και καταλαβαίνει κανείς ότι για να φθάσει το αρχικά καθορισμένο ποσό στην κεντρική κυβέρνηση, πόσο αυξημένο ήταν στον αρχικό παραγωγό, στην κοινότητα, ώστε να περισσέψει κέρδος για όλους τους ενδιάμεσους (η ιδιωτικοποίηση έχει βαθιές ρίζες!).

Στην κοινότητα, το καθορισμένο ποσό από τον αρχικό φοροεισπράκτορα, ανατιθόταν στους προκρίτους να το κατανείμουν στα φυσικά πρόσωπα, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα οικογενειακά στοιχεία των συμπολιτών τους, την κατάσταση των χωραφιών κλπ, ώστε η κατανομή να είναι όσο γινόταν δίκαια - θεωρητικά τουλάχιστον. Ισχυε το λεγόμενο "αλληλέγγυο",όπου όλη η κοινότητα ήταν αλληλεγγύως υποχρεωμένη να αποδώσει το φόρο και η οποία κάλυπτε τα μέλη της, που είχαν αδυναμίες.

Ακόμη, η κοινότητα ήταν υπεύθυνη για την τήρηση της τοπικής τάξης, είχε δικαστικές αρμοδιότητες επίλυσης αστικών και οικογενειακών διαφορών και μια σειρά άλλες αρμοδιότητες (εκπαίδευση, εκκλησιαστικά θέματα, τοπικά έργα κλπ). Ετσι, το σύστημα λειτουργούσε "αυτοδιοικούμενο" σε όφελος της κεντρικής εξουσίας, και αυτή είναι η περίφημη "τοπική αυτοδιοίκηση" με τους "κοινοτικούς θεσμούς" χάρη στους οποίους το υπόδουλον γένος ζούσε σχεδόν σε ανεξαρτησία από τους Τούρκους και άλλα ηχηρά παρόμοια. Ηταν καλά κουρδισμένος ο μηχανισμός σε όφελος του συστήματος, ακριβώς για να μην χρειάζεται να πολυασχολείται το κέντρο με τα της περιφέρειας, όπως έχει σημειώσει και ο Μαρξ.

Θα πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι οι χριστιανικοί πληθυσμοί ήταν σε βαρύτερη μοίρα από τους μουσουλμανικούς, όχι μόνο για την πληρωμή του χαρατσιού, του κεφαλιάτικου φόρου που έδιναν ως εξαγορά της ζωής τους βάσει του Κορανίου, αλλά και διότι παράλληλα, πλήρωναν και το φόρο στην Εκκλησία, "άπιστοι, θέλετε παπάδες και δεσποτάδες, σας τους επιτρέπουμε, αλλά πληρώστε τους εσείς!". Θα ήταν ο τέλειος χωρισμός Εκκλησίας από το κράτος, αν ήταν πρακτικά προαιρετικό για τους πολίτες και αν η οθωμανική εξουσία δε χρησιμοποιούσε την Εκκλησία ακριβώς για να διοικεί τους χριστιανούς χωρίς να επεμβαίνει η ίδια, εξυπνότατη πρακτική από τον καιρό του Μωάμεθ του Πορθητή, ο οποίος μόλις πήρε την Πόλη, ανέθεσε με τιμές και δόξες στον πατριάρχη (που τον ονόμασε "Εθνάρχη" μιλέτ μπασή) την ευθύνη για τους χριστιανικούς πληθυσμούς, ώστε εκείνος να κοιμάται ήσυχος. Και είναι πολύ γνωστό το πόσο άριστα συνεργάστηκε η Εκκλησία με την οθωμανική κυβέρνηση όλα τα χρόνια αυτής της περιόδου.

Το δεύτερο σημείο είναι το μέγεθος της ιδιοκτησίας. Στη Μακεδονία και Θεσσαλία, λόγω των μεγάλων πεδιάδων, συγκροτήθηκαν μεγάλα τσιφλίκια,αντίθετα, στη Στερεά και την Πελοπόννησο, υπήρχαν μικρότερες ιδιοκτησίες. Αυτό έχει τις ρίζες του όχι μόνο στο ορεινό του εδάφους, αλλά και στη φραγκική κατοχή, όπου για να βολευτούν οι δεκάδες τυχοδιώκτες τιτλούχοι διαιρέθηκε η περιοχή σε δεκάδες μικροφέουδα. Από την άλλη μεριά, στη διάρκεια της ενετικής κατάκτησης της Πελοποννήσου, επειδή με τον πόλεμο είχε ερημώσει, (έρημη περιοχή σημαίνει ακαλλιέργητη, άρα και χωρίς προσόδους) στη μεν Ανατολική Στερεά έφεραν Αλβανούς, στους οποίους έδιναν μικροϊδιοκτησία, στη δεν Πελοπόννησο μετεγκατέστησαν εκτός από Αλβανούς και Στερεοελλαδίτες της Δυτικής Στερεάς, στους οποίους έδιναν επίσης ιδιοκτησία ανάλογα με την τάξη τους (σε "πρώτης κατηγορίας πολίτες" περισσότερα, σε "δεύτερης" λιγότερα στρέμματα). Τα δύο αυτά ιδιοκτησιακά φαινόμενα είχαν καθοριστικό ρόλο, τόσο εκείνη όσο και τη μεταγενέστερη εποχή. Ο Μαρξ έχει πει πολλά για τη μικρή ιδιοκτησία και το ρόλο της στην κοινωνική εξέλιξη...

Σε μια τέτοια κατάσταση, είναι φανερό ότι ο τελευταίος κρίκος του συστήματος, οι προεστοί (κοτζαμπάσηδες) και η Εκκλησία ήταν και εκείνοι που κρατούσαν το σύστημα στα χέρια τους, και η τοπική δύναμή τους επάνω στις περιοχές τους ήταν απεριόριστη. Η "αυτοδιοίκηση" σταματούσε εκεί. Γι' αυτό και αντιτάχτηκαν με λύσσα στην επανάσταση και γι' αυτό και όταν ιδρύθηκε το Ελληνικόν Βασίλειον, πάλεψαν με κάθε μέσο ενάντια στον οποιονδήποτε εκσυγχρονισμό, με όπλο την κοινότητα και τη δύναμη που αντλούσαν από αυτήν.

Το αν οι Τούρκοι πήραν και μερικά κεφάλια στο '21 δεν εκφράζει την "αγωνιστικότητά" τους, απλά ήταν μέσα στη λογική του συστήματος, αν κάτι δεν πήγαινε καλά, πλήρωνε με το κεφάλι του ο "de jure" υπεύθυνος, και στον κοτζάμπαση ή δεσπότη, είχαν δώσει τόσα προνόμια ακριβώς γι' αυτόν το λόγο, για να έχει την πλήρη ευθύνη της περιοχής του. Η ευθύνη τους στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν ήταν ότι έκαναν την επανάσταση (προφανώς δεν την έκαναν), αλλά που δεν την απέτρεψαν ή δεν την κατέστειλαν, ανεξάρτητα αν μπορούσαν.

Γεώργιος Μ. ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ

ΣΗΜ: (για τα παραπάνω, αν κανείς θέλει μπορεί να διαβάσει του Κ. Μαρξ "Το Ανατολικό Ζήτημα", του Λύσανδρου Παπανικολάου "Από το Βυζάντιο στο Εικοσιένα", "Από τον Κομμουνισμό στον Καπιταλισμό" και "Κοινωνική Ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 19ου Αιώνα", του Ι. Κορδάτου την "Κοινωνική Σημασία της Ελληνικής Επανάστασης", καθώς και τα οικεία κεφάλαια από την "Ιστορία της Ελλάδας", του Τ. Σταματόπουλου "Ο εσωτερικός αγώνας" και του Μ. Χουλιαράκη "Γεωγραφική, διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξις της Ελλάδος").

Τον κώδωνα του κινδύνου για τις αρνητικές περιβαλλοντολογικές και οικονομικές συνέπειες στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Πυλίας, κρούουν οι φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, μπροστά στο ενδεχόμενο να λειτουργήσει στην κοινότητα Φαλάνθης λιγνιτωρυχείο από την εταιρία "ΤΕΜΦΛΩΡ".

Αν και το εγχείρημα της εν λόγω εταιρίας βρίσκεται στα αρχικά στάδια (σύνταξη Μελέτης Περιβαλλοντολογικών Επιπτώσεων) για έρευνα λιγνιτών σε έκταση δεκαπέντε στρεμμάτων, όμως, - όπως δήλωσε στον "Ρ" ο πρόεδρος της κοινότητας Φαλάνθης Νίκος Κυριόπουλος - η μελλοντική εκμετάλλευση αφορά έκταση 23.000 στρεμμάτων, και θα σημάνει την ολοκληρωτική καταστροφή των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της περιοχής. Ταυτόχρονα, θα στερήσει από τους κατοίκους της το εισόδημά τους, αφού ελιές, σταφιδάμπελοι και θερμοκήπια, θα θυσιαστούν στο βωμό μιας αμφίβολης - ακόμα και από οικονομική άποψη, - δραστηριότητας, όπως τουλάχιστον προκύπτει και από παλιότερες μελέτες των ορυχείων της Φαλάνθης.

Περιέργως, η Μελέτη Περιβαλλοντολογικών Επιπτώσεων που έχει συντάξει η εταιρία "πέρασε" σε πρώτη φάση από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ και απεστάλη στη νομαρχία Μεσσηνίας για γνωμοδότηση. Ομως, κάτω από το βάρος των αδιαμφισβήτητων αρνητικών συνεπειών, αλλά και από την πίεση των κατοίκων και κοινοτικών συμβουλίων της περιοχής, το Νομαρχιακό Συμβούλιο σχεδόν ομόφωνα απέρριψε τη μελέτη. Αν και τον τελικό λόγο το έχουν οι υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ, που θα αποφασίσουν τις προσεχείς εβδομάδες, ωστόσο τα στοιχεία, η συζήτηση που έγινε στο ΝΣ στις 4 Αυγούστου, είναι αποκαλυπτική.

Το Νομαρχιακό Συμβούλιο Μεσσηνίας στηριγμένο και σε γνωμοδότηση της Επιτροπής Υποδομών της Νομαρχίας, μεταξύ άλλων διαπίστωσε: "Δυστυχώς στη ΜΕΠΕ αυτή υπάρχουν πολλές ανακρίβειες σε ό,τι αφορά την περιοχή, καθώς επίσης και τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν από την επέμβαση στο χώρο. Υπάρχουν χείμαρροι, βλάστηση, καλλιέργειες, κοντινοί οικισμοί από την περιοχή που προτείνεται να γίνει εξόρυξη λιγνίτη. Και το ΝΣ συμπεραίνει πως, σε περίπτωση που γίνει η επέμβαση στην περιοχή αυτή, θα πληγούν όχι μόνο η τουριστική και γεωργική ανάπτυξη, αλλά θα υπάρξουν και μεγάλες συνέπειες σε θέματα υγείας των κατοίκων και θα δημιουργηθούν προβλήματα στις ελάχιστες οδικές υποδομές που διαθέτει η περιοχή".

Σε έγγραφό του προς τον πρόεδρο του Νομαρχικού Συμβουλίου Μεσσηνίας, στο οποίο ο πρόεδρος της κοινότητας Φαλάνθης διατυπώνει ενστάσεις επί της μελέτης, επισημαίνεται ότι η εκμετάλλευση του ορυχείου, αντίκειται και στον Κανονισμό Μεταλλευτών και Λατομικών Εργασιών, αφού αυτός δεν επιτρέπει τέτοιες εργασίες σε απόσταση μικρότερη των 250 μέτρων από οικισμούς. Οπως όμως προκύπτει και από τα τοπογραφικά της μελέτης και σε διασταύρωση με τα επίσημα τοπογραφικά της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ) όλη η έκταση ευρίσκεται σε απόσταση μικρότερη των 250 μέτρων από τον οικισμό Χωματερού.Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι η πιθανή λειτουργία λιγνιτωρυχείου κινείται σε αντίθεση με τη γενικότερη φυσιογνωμία του χώρου, αλλά και αυτή που αναπτύσσεται, και ιδιαίτερα στον τομέα του τουρισμού. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως στην περιοχή έχουν προγραμματιστεί και εκτελούνται έργα προϋπολογισμού άνω των δύο δισεκατομμυρίων δραχμών, ενώ βρίσκονται αρκετοί σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι.

Να απαιτήσουν ενημέρωση για το τι προβλέπει το σχέδιο "Ι. Καποδίστριας" και να διεκδικήσουν το στοιχειώδες δημοκρατικό δικαίωμα να αποφασίσουν οι ίδιοι για το δήμο που θέλουν, καλεί τους Σφακιώτες Λευκάδας η Κομματική Οργάνωση Σφακιωτών του ΚΚΕ. Με ανακοίνωσή της καταγγέλλει τον δήμαρχο και την πλειοψηφία του Δημοτικού Συμβουλίου, οι οποίοι, υπακούοντας στην κυβερνητική τακτική, συνεχίζουν να κρατούν ανενημέρωτο τον κόσμο σχετικά με τις συνέπειες του "Ι. Καποδίστριας".

Στην ίδια ανακοίνωση η Κομματική Οργάνωση Σφακιωτών του ΚΚΕ, σημειώνει πως το εν λόγω σχέδιο "δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα στις τοπικές κοινωνίες να κάνουν τις συνενώσεις που θέλουν. Δεν προβλέπει πόρους ικανούς να λειτουργήσουν οι νέοι Δήμοι και θα τους οδηγήσει αναγκαστικά στη σκληρή φορολόγηση των δημοτών και στην ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών τους, προκειμένου να λειτουργήσουν. Μετατρέπει τους νέους Δήμους σε επιχειρήσεις που θα λειτουργούν με βάση το κέρδος, χωρίς κοινωνική πολιτική και ευαισθησία μακριά από τα λαϊκά προβλήματα και τις αγωνίες των κατοίκων".

ΑΥΡΙΟ: Η συνένωση των κοινοτήτων από τον Καποδίστρια και την αντιβασιλεία (1828-1833)