(Του απεσταλμένου μας

Γρηγόρη ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑ)

Η απεγνωσμένη φράση του τίτλου ανήκει στον Χριστόδουλο Σπανό.Εξήντα πέντε χρόνων, 30 χρόνια δύτης - σφουγγαράς - "σπάσαν τα πόδια μου" - 80.000 δραχμές σύνταξη.

Κάλυμνος 1998, λίγο πριν την αναστολή των κινητοποιήσεων των ψαράδων, δίπλα στα καϊκια που για 9η μέρα έκλειναν το λιμάνι. Στον απόηχο των λόγων του αγγελιοφόρου Μπερνς που ορίζει εκ νέου τα σύνορα. Στον απόηχο των "ευχαριστηρίων", της κυβέρνησης των υπαλλήλων του ευρωπαϊκού και του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Της κυβέρνησης που στηρίζει στον εθνικισμό και τον αντικομμουνισμό την ύπαρξη του πολιτικού της λόγου, που προσπαθεί να κάνει για άλλη μια φορά - όπως και πριν το '22 οι ιδεολογικοί της "πρόγονοι"- την Ελλάδα, τον μικροϊμπεριαλιστή των Βαλκανίων ενάντια στον ίδιο το λαό της και τους λαούς της περιοχής, όταν την ίδια στιγμή με πλήρη συνείδηση και με πρωτοφανή κυνισμό προχωρά στην ερημοποίηση των νησιών, εγκαινιάζοντας μια νέα προσφυγιά, στο εσωτερικό και το εξωτερικό, που έχει αρχίσει να παίρνει διαστάσεις επιδημίας τα δύο τελευταία χρόνια.

Με πρόχειρους υπολογισμούς από τις μαζικές εκδόσεις διαβατηρίων δηλαδή, μιλάμε για εξωτερική μετανάστευση, έφυγαν περίπου 4.000 Καλύμνιοι, σε σύνολο 17.000 κατοίκων, μετά τα Ιμια, ενώ άλλοι τόσοι υπολογίζεται πως έφυγαν το ίδιο διάστημα για άλλα μέρη της Ελλάδας.

Της κυβέρνησης που δεν ντρέπεται, ούτε για τους τύπους, να εξακολουθεί να μιλά για "εκσυγχρονισμό" και "ανάπτυξη" των ακριτικών περιοχών, όταν καταδικάζει, με τα μέτρα που παίρνει, σε αφανισμό, έναν δυναμικό κλάδο της χώρας μας, όπως η αλιεία.

Της κυβέρνησης που έχει το θράσος να χαρακτηρίζει σαν "πολιτική τρομοκρατία" τις κινητοποιήσεις των ψαράδων, όταν αφήνει το 35% με 40% των παιδιών της Καλύμνου να μην τελειώνουν την 9χρονη και - κατά τ' άλλα - "υποχρεωτική" σχολική εκπαίδευση και τα οδηγεί στα καϊκια από τα δέκα τους χρόνια. Αυτό, τη στιγμή που η Κάλυμνος είναι από τις περιοχές με τη μεγαλύτερη γεννητικότητα στην Ελλάδα.

Οταν αφήνει ένα νησί με χιλιάδες ανθρώπους να παίρνουν πόσιμο νερό με τα μπιτόνια. Οταν εγκαταλείπει 30 ψυχές στην Ψέριμο δίχως νερό, δίχως δρόμο, δίχως γιατρό, δίχως αρκετές φορές και επικοινωνία με τα γύρω νησιά. Ολα αυτά, λίγα μίλια μόλις από τα "περίφημα" Ιμια που επί της ουσίας έπαψαν πια να είναι ελληνικά αφού δεν επιτρέπεται στους Ελληνες ψαράδες να ψαρέψουν εκεί. Μόνο ένας Ελληνας βοσκός ταλαιπωρεί το κοπάδι του, κατ' εντολή της κυβέρνησης, στη βραχονησίδα. Και τα βελάσματα προσπαθούν να συμμαζέψουν τα ασυμμάζευτα...

Δίπλα στον γέρο σφουγγαρά είναι κι άλλοι πολλοί. Ο λόγος τους "σφυριά". Ράπισμα στα "μάγουλα" του πλαστού "ευδαιμονισμού", της πολιτικής ψευτιάς και κοροϊδίας, της κυβερνητικής αδιαφορίας και της εγκατάλειψης. Εννιά μερόνυχτα στα καϊκια. Γέροι, νέοι, παιδιά, γυναίκες και άντρες. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, τα καϊκια και τα πληρώματα ετοιμάζονται για ένα ακόμη ταξίδι. Στο Αιγαίο, το Λυβικό, όπου υπάρχει ψαριά. Με το νησί τους πάντα στην καρδιά τους και την εμπειρία του αγώνα τους φυλαγμένη καλά στο μυαλό. Γιατί θα επιστρέψουν...

Στην προκυμαία μαζεμένος κόσμος. Ψαράδες και σφουγγαράδες δίπλα στα αραγμένα καϊκια συζητούν. Δίπλα οι μάνες και οι γυναίκες τους. Οι γιοι τους ανήκουν, ήδη, στα πληρώματα των καϊκιών. Το κασετόφωνο μόλις προλαβαίνει να καταγράψει την οργή τους, που ξεχειλίζει:

- "Φωνάζουμε, γιατί μας 'βγαλαν έξω απ' τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Θα είμαστε σαν επιχειρηματίες, σα να 'χουμε σούπερ μάρκετ. Μπορεί να περάσει και μήνας και να μη βγάλω μεροκάματο, είτε από καιρό είτε από ψαριές. Δεν τα ξέρουν αυτοί εκεί πάνω;".

- "Μπορεί ένα καϊκι να έχει 4.000 οργιές δίχτυα, να τα ρίξει αποβραδίς και το πρωί να πάρει μονάχα τα σχοινιά και τα μολύβια. Κόστος; Είναι γύρω στα πέντε εκατομμύρια δραχμές τα εργαλεία μονάχα".

- "Εχουν δώσει οικόπεδα και σπίτια για να πληρώνουν τα χρέη απ' τα καϊκια. Ενα καϊκι 15 μέτρα θέλει δυο φορές το χρόνο καρνάγιο. Το κόστος είναι δυο εκατομμύρια το λιγότερο. Είσαι στη θάλασσα, δεν είσαι στη στεριά. Ο,τι βλέπεις να φθείρεται, πρέπει να το αντικαταστήσεις για να μη σ' αφήσει και πνιγείς. Αυτά τα χρήματα είναι εκτός από τις μηχανικές βλάβες. Αν πάει καλά η χρονιά και δώσεις τη δόση στην τράπεζα, είναι όλα ομαλά. Αλλιώς..."

- "Εγκρίνονται οι επιδοτήσεις, αλλά φράγκο δε βλέπουμε".

- "Ψοφάνε τα ψάρια στα ιχθυοτροφεία, παίρνουν επιδότηση. Πουλάνε τα ψάρια, παίρνουν επιδότηση. Οι ψαράδες τι παίρνουμε, που πεθαίνουμε μέρα - νύχτα;".

- "Οποιος θέλει να βγάλει ένα νόμο, ας έρθει να διαλέξει όποιο καϊκι θέλει, να έρθουν μαζί μας έστω κι ένα 24ωρο και τότε θα δούνε την αξία των ψαράδων, τι απολαβές έχουμε, τι τρώμε".

Ρωτάμε για το πώς διατίθεται το προϊόν και ποιες είναι οι τιμές. "Αν είναι μικροψαριές, βγαίνουν στον τόπο. Αν είναι μια ψαριά χοντρή τα παίρνουν οι μαναβαίοι από δω και τα στέλνουν στην κεντρική αγορά και βγάζουν περισσότερα από τους ψαράδες. Από το νησί φεύγουν με 2.800 δραχμές και καταλήγουν στις 6.000 και 7.000. Ο ξιφίας είναι ένα ψάρι που έχει κιλά. Θα 'ρθει ένα καϊκι νορμάλ με δυο - τρεις τόνους, αν έχει έρθει από κάτω, από ένα ταξίδι 15 ημερών. Οι τιμές ξεκινάνε το Φλεβάρη με 2.000 και μες στο καλοκαίρι που έπρεπε να πάει έστω και 2.100 είχαν την απαίτηση να τα δίνουμε 1.400 δραχμές. Το αποτέλεσμα; Κονομήσανε πάλι αυτοί. Κι άλλοι πουλάνε οικόπεδα, σπίτια για ένα δάνειο κι αν προλάβουν τις υποχρεώσεις τους. Για να ζήσουμε στο τόπο μας, πρέπει να μπούμε στη θάλασσα. Αλλιώς θα πρέπει να φύγουμε. Θα μεταναστεύσουμε όλοι".

Δεκαπέντε και δεκαεφτά χρόνων αγόρια δουλεύουν ήδη από τα δέκα τους στα καϊκια, αναγκασμένα από τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες να ακολουθήσουν τους πατεράδες τους στη σκληρή δουλιά του ψαρά και του σφουγγαρά. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι για να ενταχθούν στο ναυτολόγιο και να έχουν στοιχειωδώς ασφάλεια και ιατρική περίθαλψη, αφού έτσι κι αλλιώς δουλεύουν κανονικά σαν ψαράδες τόσα χρόνια, το κράτος απαιτεί να έχουν τελειώσει το γυμνάσιο! Δεν τους ρώτησε όμως πώς...

"Αν περάσουν αυτά τα μέτρα, όλοι θα μεταναστεύσουν όπου μπορούνε. Αμερική, Καναδά, Αυστραλία και οι άλλοι θα πάνε στην Αφρική που μας ανοίξαν τις πόρτες. Τουλάχιστον, εκεί δουλεύουμε και μπορούμε να ζήσουμε".

"Πριν 10 μέρες ήμουν στα Ιμια και ήρθε στα οχτώ μέτρα η πυραυλάκατος η τουρκική. Οταν είμαστε εμείς, δεν περνάνε. Σκέψου τι θα γινόταν, αν ήμασταν περισσότεροι".

Η ζωή του νησιού είναι η αλιεία. Δεν είναι σχήμα λόγου. Η επαρχία Καλύμνου - Κάλυμνος, Πάτμος, Λέρος, Λειψοί, Αστυπάλαια, Αγαθονήσι και Αρκοί- διαθέτει 720 αλιευτικά σκάφη, από τα οποία τα 450 ανήκουν στην Κάλυμνο. Ολες οι οικογένειες του νησιού έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την αλιεία, αφού από αυτήν εξαρτάται και η γενικότερη εμπορική κίνηση. Οι γυναίκες συμμετέχουν δυναμικά στην αλιεία, ακόμη και σαν πληρώματα στα καϊκια!

Ενώ λοιπόν το νησί διαθέτει και τα μέσα και τους ανθρώπους, οι ψαράδες μας λένε πως "το μόνο πράμα που δουλεύει εδώ είναι η Εφορία. Μας έχουν ξεθεώσει. Επικρατεί ένας φόβος σε όλο τον κόσμο εδώ πέρα από τους "ράμπο" (σ.σ. του Σώματος Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος). Κάθε βδομάδα, με ταχύπλοα σκάφη του Λιμενικού κάνουν επιχειρήσεις σε όλα τα νησάκια. Και στην Ψέριμο, με 30 μόνιμους κατοίκους, κάναν φέτος δύο φορές επιχειρήσεις οι "ράμπο" και λεηλατήσανε πραγματικά. Θυμίζουν σταυροφορίες"!

Δίπλα του, ένας συνάδελφός του συμπληρώνει: "Εχω τρία παιδιά. Αμα αρχίσω να κόβω το φροντιστήριο, το βούτυρο, το τυρί των παιδιών μου, πού θα πάει; Κάθε γονιός έχει τεράστιο φορτίο στην πλάτη του. Θα πρέπει λοιπόν να μουντάρω. Και μουντάρισμα είναι να μεταναστεύσω για να στηρίξω τα παιδιά μου".

Αγγελής Καραγεωργίου,Κώστας Μιχάλης,Γιάννης Καρδούλιας,Θεόφιλος Σκαρούλης.Σφουγγαράδες. Το 1986 είδαν το βυθό να "καίγεται". Μια οικολογική καταστροφή θα ρημάξει το σφουγγάρι και θα αποτελέσει μια καλή αφορμή για τους εμπόρους και τους μεσάζοντες να στραφούν στις εισαγωγές που είναι φθηνότερες. Ο λόγος; Η χαμηλή ποιότητα του εισαγόμενου. Οι σφουγγαράδες μας λένε πως το μεσογειακό σφουγγάρι είναι ποιοτικά καλύτερο από τα εισαγόμενα. Οι τουρίστες το ξέρουν αυτό και ζητούν το ελληνικό σφουγγάρι, αλλά, παρά το γεγονός ότι υπάρχει και νόμος που επιβάλλει την τοποθέτηση ταυτότητας προέλευσης στο σφουγγάρι, αυτό δεν τηρείται στην αγορά. Ετσι, πλασάρεται το ξένο σαν ελληνικό και τα ελληνικά μένουν στις αποθήκες.

Οταν τους ρωτήσαμε τι θα σημαίνουν γι' αυτούς τα μέτρα της κυβέρνησης, μας απάντησαν με πικρό χιούμορ: "Αν περάσουν τα μέτρα της κυβέρνησης, θα αράξουμε τα καϊκια στη σειρά, ο Δρυς θα είναι στο τιμόνι και οι υπόλοιποι που βγάζουνε τους νόμους, θα τους βάζει κάτω να βγάζουν τα σφουγγάρια... Εάν μας το κάνει αυτό, είμαστε καταστρεμμένοι".

- "Μας έχουν βγάλει για πολυεκατομμυριούχους. Ας έρθει ένας από αυτούς να δει τους σφουγγαράδες, που δεν έχουν ούτε σπίτι ακόμα να μπούνε μέσα".

- "Το 90% των καϊκιών είναι χρεωμένα στις τράπεζες. Από κει γίνονται τα καϊκια, από πού νόμιζες ότι γίνονται; Από τα κέρδη του σφουγγαρά; 22% το επιτόκιο της Αγροτικής. Εγώ έχω πάρει ένα καϊκι 12 εκατομμύρια, δάνειο, έχω πληρώσει 11 και είμαι ακόμη 18 χρεωμένος από τους τόκους. Πολλές φορές, όχι μόνο τη δόση δεν μπορούμε να βγάλουμε, αλλά ούτε τα πετρέλαια".

Η μέθοδος της σπογγαλιείας έχει βελτιωθεί, αφού από το παλιό σκάφανδρο πέρασαν στη μάσκα, ενώ μπορεί τώρα ο δύτης να δει μόνος του το βάθος και το χρόνο παραμονής στο βυθό με όργανα που φέρει ο ίδιος, μειώνοντας την εξάρτησή του από την επιφάνεια. Η αρρώστια όμως των δυτών εξακολουθεί να χτυπά. Από τους αφόρητους πόνους στις αρθρώσεις μέχρι το θάνατο ή την αναπηρία.

Ο αποτελεσματικότερος τρόπος άμυνας είναι ο θάλαμος αποσυμπίεσης. Στην Κάλυμνο υπάρχει ο μοναδικός θάλαμος σε κρατικό νοσοκομείο, αφού άλλοι δύο ανήκουν στο στρατό και χρησιμοποιούνται μόνο για τις ανάγκες του, ενώ υπάρχουν και ιδιωτικοί. Κι όμως, αυτός ο θάλαμος δε λειτουργούσε για πάνω από μια δεκαετία, λόγω έλλειψης ειδικευμένου προσωπικού!

Ο Ηλίας Μακρυλός,αντιπρόεδρος του σωματείου εργαζομένων του νοσοκομείου και εργαζόμενος στο θάλαμο, μας λέει πως πριν δύο χρόνια προκηρύχτηκε θέση γιατρού - διευθυντή, για να μπορέσει να λειτουργήσει ο θάλαμος και ήρθε ένας αναισθησιολόγος, αφού δεν υπήρχε ειδικευμένος γιατρός Υπερβαρικής Ιατρικής. Οι υπόλοιπες θέσεις καλύφθηκαν σε ένα ποσοστό από εθελοντές (!) του προσωπικού του νοσοκομείου που παρακολούθησαν κάποια σεμινάρια. Ο συνομιλητής μας, ένας εκ των εθελοντών, έχει κανονική ιδιότητα συντηρητής κτιρίων!

Προσθέτει ότι ακόμη ο θάλαμος υπολειτουργεί. Αυτή τη στιγμή το προσωπικό αποτελείται από τέσσερις συνοδούς, δύο τεχνικούς - χειριστές και τον διευθυντή, αλλά χρειάζονται κι άλλοι για να λειτουργήσει ο θάλαμος σε 24ωρη βάση, όπως απαιτούν οι ανάγκες.

Και η εκπαίδευση δυτών, όμως, απαραίτητη προϋπόθεση για ασφαλή κατάδυση, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Στην Κάλυμνο λειτουργεί από το 1958 η μοναδική κρατική σχολή δυτών, που ανήκει στο υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Σκοπός της η εκπαίδευση δυτών για σπογγαλιευτικά σκάφη. Διευθυντής της σχολής είναι ο εκάστοτε λιμενάρχης, ενώ ο κάθε κύκλος σπουδών διαρκεί 45 εργάσιμες μέρες.

Εκπαιδευτές είναι έμπειροι δύτες, συν ένας από το Πολεμικό Ναυτικό, αλλά προβλέπονται και βοηθοί εκπαιδευτές. Ενας από τους δύο που υπάρχουν στη σχολή είναι και ο πρόεδρος του Σωματείου Δυτών και Σπογγαλιευτικών Πληρωμάτων Καλύμνου Γιάννης Σαρούκος,μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής Αγώνα των ψαράδων στις πρόσφατες κινητοποιήσεις και σφουγγαράς από παιδί, όπως και η πλειοψηφία σχεδόν των συναδέλφων του.

Ο Γ. Σαρούκος τονίζει την αναγκαιότητα, η σχολή να λειτουργήσει όλο το χρόνο και με νέα τμήματα, αφού οι δύτες σε αυτήν εκπαιδεύονται στις σύγχρονες μεθόδους κατάδυσης. Τουλάχιστον θεωρητικά, γιατί πρακτικά, ο εκπαιδευτικός εξοπλισμός επαρκεί μόλις για 10 μαθητές!

Εξάλλου, σε δύο μήνες είναι πρακτικά αδύνατον να εκπαιδευτούν οι μαθητές στη ναυαγοσωστική, στις πρώτες βοήθειες, στις ναυαγιοκαταδύσεις, στη νυχτερινή κατάδυση, στην έρευνα, στη διάσωση, στις ιχθυοκαλλιέργειες, στις επισκευές κάτω από το νερό, μαζί φυσικά με την οστρακαλιεία και τη σπογγαλιεία που είναι ο κορμός της σχολής. Ο δε μισθός των εκπαιδευτών προβλέπεται από το Καταστατικό να είναι 25.000 δραχμές το δίμηνο (!), γεγονός που αναγκάζει το δήμο να συμμετέχει στο κόστος.

"Μπορεί ένα καϊκι να ρίξει αποβραδίς τα δίχτυα και το πρωί να πάρει μόνο τα σχοινιά..."

Χιλιάδες είναι οι νέοι της Καλύμνου, που αναζητούν ή σκέφτονται να αναζητήσουν αλλού μια καλύτερη ζωή. Αν συνεχιστεί η μετανάστευση, πολλά από αυτά τα σπίτια θα ερημώσουν

Ψέριμος. Το παμπάλαιο τρίκυκλο - ένα ακόμα δείγμα της παρακμής του νησιού- δεν εμποδίζει τους "ράμπο" της Εφορίας ούτε τα φουσκωτά τους

Τα πρόσφατα μέτρα της κυβέρνησης ενάντια στο - έτσι κι αλλιώς μικρό - εισόδημα των ψαράδων ήταν απλά το "κερασάκι" στην "τούρτα" των προβλημάτων. Ο αγώνας των ψαράδων, ενάντια σ' αυτές τις επιλογές, είναι η αρχή