Ο ποιητής Κώστας Γιαννόπουλος είναι ένας από τις χιλιάδες. Ενα παλικάρι μόλις 25 χρονών. Πάμε να το συναντήσουμε στην τελευταία νύχτα της ζωής του στο κελί των μελλοθανάτων των φυλακών της Αίγινας.

Το νησάκι αυτό του Σαρωνικού στρατοκρατείται. Στο λιμάνι αγκυροβόλησαν πολεμικά πλοία. Η φυλακή είναι ζωσμένη από παντού. Ακόμα και στη στέγη έχουν στήσει πυροβόλα. Οι φύλακες βρίσκονται σε συνεχή συναγερμό. Τι συμβαίνει; Εχουν στοιβάξει εδώ εκατοντάδες απ' τον ανθό της λεβεντιάς, από τους πρωτομάχους του αγώνα για την εθνική λευτεριά και τη λύτρωση του λαού μας απ' τα δεινά του. Τους αρπάζουν τη νύχτα δέκα δέκα και τους οδηγούν στον τόπο της εκτέλεσης. Οι μελλοθάνατοι αποχαιρετιούνται, ζητωκραυγάζουν, τραγουδούν, χορεύουν, πάνε έτσι ορθοί και ψηλομέτωποι να συναντήσουν το θάνατο.

Το ημερολόγιο γράφει: Μάης 1948. Μήπως κάνουμε λάθος; Μάης ήταν κι εκείνος του 1944, όταν οι χιτλερικοί κατακτητές είχαν εκτελέσει στο θυσιαστήριο της Καισαριανής τους 200 κομμουνιστές. Και τώρα πάλι ομαδικές εκτελέσεις. Μήπως δεν έφυγαν οι χιτλερικοί; Μήπως ξανάρθαν; Το ότι είχαν εκδιωχθεί απ' τους αγωνιστές της ΕΑΜικής αντίστασης, ήταν πασίγνωστο. Εκείνο που δεν μπορούσε να το χωρέσει ο νους ήταν ότι τους χιτλερικούς κατακτητές τους είχαν διαδεχτεί οι Αγγλοι ιμπεριαλιστές και τώρα τα ελληνόφωνα όργανά τους συνέχιζαν τις εκτελέσεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Πάμε στη νύχτα της 6ης προς τις επτά του Μάη 1948. Στο κελί των μελλοθανάτων βρίσκονται 18 παλικάρια. Είναι όλοι τους όμοιοι. Μπορεί να διαφέρουν στο μπόι, στο χρώμα, στο μίλημα. Ο χτύπος της καρδιάς τους είναι ίδιος. Ιδια κι η ανάσα τους. Ιδια κι η πίστη τους. Κι η αφοβία τους γι' αυτό που τους περιμένει.

Ο ποιητής Κώστας Γιαννόπουλος είναι προσηλωμένος στους δικούς του συλλογισμούς, εκφραστής όμως των όλων. Σκυμμένος μ' ένα μολύβι κι ένα χαρτί στο χέρι, γράφει: ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ.

Γεννήθηκε στις 23 του Σεπτέμβρη 1923 στην Αθήνα από γονείς βιοπαλαιστές. Τέλειωσε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο και μπήκε στη Νομική σχολή. Εκεί τον βρήκε ο πόλεμος και η χιτλερική κατοχή. Το πρώτο σκληρό βίωμα που αποτυπώθηκε μέσα του ήταν η σύλληψη του πατέρα του από την κατοχική ελληνική αστυνομία, η οποία και τον παρέδωσε στους Ιταλούς. Τον μπαρκάρισαν αμέσως στο στρατόπεδο της χώρας τους.

Ο Κώστας οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ. Αγωνίζεται με το όπλο, το γραφτό και προφορικό λόγο ενάντια στους κατακτητές, για τη λευτεριά της πατρίδας. Η ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών το Δεκέμβρη του '44, τον βρίσκει διοικητή λόχου του ΕΛΑΣ. Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας συλλαμβάνεται, περνά τα μαρτύρια από φυλακή σε φυλακή, για να καταλήξει στην Αίγινα, με μια καταδίκη σε θάνατο από το "ελληνικό" στρατοδικείο.

Πέρασα έτσι συνοπτικά τα χρονολογικά του στάδια, για να σταθώ και να εξηγήσω, στο μέτρο του δυνατού, τα ιδιαίτερα εκείνα γνωρίσματα που συνθέτουν τη συγκρότηση του ανθρώπου, του αγωνιστή και του ποιητή - μάρτυρα.

Ο Κώστας Γιαννόπουλος ανήκει στην κατηγορία των προικισμένων νέων με βαθύ φιλοσοφικό στοχασμό. Τα πράγματα, τις καταστάσεις, τους ανθρώπους δεν τα έβλεπε όπως εμφανίζονται με την εξωτερική τους μορφή. Αναζητούσε τις ρίζες τους. Ξεκίνησε να γράφει από μικρός. Σ' αυτή την ηλικία οι νέοι γράφουν συνήθως ερωτικά ποιήματα. Ο Κώστας είναι δέκτης της μοίρας του λαού του, της πατρίδας που είναι σκλαβωμένη. Αυτά τα μηνύματα τον συγκλονίζουν. Τον συνεπαίρνουν. Κρατάει το όπλο της λευτεριάς, πολεμάει και στα διαλείμματα γράφει ποιήματα, άρθρα, χρονογραφήματα. Ολα έχουν πηγή έμπνευσης τον αγώνα, την πατρίδα, τη λευτεριά, έναν καινούργιο κόσμο. Τον κόσμο του σοσιαλισμού.

Ο Κώστας Γιαννόπουλος, όπως και οι συγκρατούμενοί του, είναι νέος, στην ανθοφόρα ακμή του. Είναι ωραίος. Εχει γερό κορμί, πρόσωπο που ακτινοβολεί. Η φλογερή καρδιά του πάλλεται για όλα τ' ανθρώπινα. Είναι προικισμένος, όπως το είπαμε και με τα φτερά του Πήγασου. Είναι ποιητής. Θα μπορούσε λοιπόν να βγει απ' αυτή την κόλαση έστω μ' ένα του βλέμμα, με μια κίνηση του χεριού ή του ποδιού του. Να γλιτώσει το θάνατο και να βγει στον έξω κόσμο. Να τελειώσει τις σπουδές του, να σταδιοδρομήσει, να ερωτευτεί, να δημιουργήσει οικογένεια, να χαρεί τις ομορφιές της ζωής. Ολα όμως με τον όρο της άρνησης του εαυτού του. Στρέφει περιφρονητικά το κεφάλι σ' αυτά τα καλέσματα της υποταγής, της ταπείνωσης, του εξευτελισμού κι είναι έτοιμος να τον πατήσει το θάνατο για να νικήσει η ζωή του ελεύθερου ανθρώπου. Του ανθρώπου που θέλει να κρατά περήφανα το κεφάλι του και όχι να ντρέπεται κοιτάζοντας στον καθρέφτη. Γράφει το στερνό του ποίημα, το στερνό του τραγούδι. Από τους στίχους του αναβλύζει η μελωδία του θριάμβου, του νικητή ανθρώπου στο αντιπάλεμα με όλες τις δυνάμεις του σκότους και της παράφρονης βίας, που πατά στερνά το θάνατο με τον ίδιο το θάνατό του, για να νικήσει η ζωή των συνανθρώπων του.

Βραβείο τιμής

Το 1951 είχα την τιμή να είμαι επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στο 3ο Παγκόσμιο Φεστιβάλ της Νεολαίας και των Φοιτητών στο Βερολίνο. Πριν ξεκινήσουμε για κει, έφτασε στα χέρια μου από παράνομο δρόμο ένα χειρόγραφο βιβλιαράκι με ποιήματα. Ηταν του Κώστα Γιαννόπουλου. Πήρα να το διαβάζω και από τους πρώτους στίχους μ' έπιασε ένα ρίγος, συγκλονίστηκα. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που διάβαζα ή που είχα ζήσει θανάτους αγωνιστών, συντρόφων μου. Ομως ετούτη η περίπτωση έφερνε ένα αλλιώτικο μήνυμα. Το μεταφράσαμε αμέσως μαζί με άλλα της συλλογής του και το διαβιβάσαμε στην Ελλανόδικο Επιτροπή του Φεστιβάλ. Ενώ διαρκούσε αυτή η παγκόσμια σύναξη της νεολαίας, μας κάλεσαν για να μας ανακοινώσουν το χαρμόσυνο γεγονός: Ο Κώστας Γιαννόπουλος είχε αποσπάσει το ακόλουθο Α βραβείο.

Η επιτροπή βραβεύει τούτο το ποίημα για τη μεγάλη του τέχνη και για το πλούσιό του περιεχόμενο. Η επιτροπή προτείνει το ποίημα και τον ποιητή - μάρτυρα, σαν παράδειγμα στα εκατομμύρια τους νέους όλου του κόσμου. Θεωρεί το ποίημα αυτό σαν σύμβολο της νίκης του ανθρώπου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, σαν σύμβολο του θριάμβου της ζωής πάνω στο θάνατο".

Στο δίπλωμα που απονεμήθηκε στο μάρτυρα ποιητή γράφεται: "Νικητής του ΙΙΙ Παγκόσμιου Φεστιβάλ της Νεολαίας και των Φοιτητών για την Ειρήνη στο αγώνισμα "Ποιήματα - Διηγήματα", Κώστας Γιαννόπουλος - Ελλάδα".

Την ελλανόδικο επιτροπή την αποτελούσαν οι: Πάμπλο Νερούντα πρόεδρος, (Χιλή), Ναζίμ Χικμέτ (Τουρκία), Στογιάν Δασκάλοφ (Βουλγαρία), Στέφαν Χέρμλιν (Γερμανία), Ανρί Μπασίς (Γαλλία), Ρεϊμόν Λαβίν (Γαλλία), Χόουαρντ Φοξ (Αυστραλία), Ράινα Γκεοργκίεβα (αντιπρόσωπος Δ. Ε. Φοιτητών), Μπερτ Ουϊλιαμς (αντιπρόσωπος ΠΟΔΝ) - μέλη.

Κείμενα: Δημήτρης ΚΗΠΟΥΡΟΣ

Το τελευταίο τραγούδι

Πρωί! Το πρώτο μήνυμα: τ' ορνίθι, νάτο! λάλησε. / Κι απ' τις καρδιές ροδίνισε το φως. Η νύχτα πάει. / Σαν πέπλο αχνό το σύννεφο στους ουρανούς εκύλησε/ μαύρο και πίσω ολόχαρη η αυγούλα ροδοσκάει...

Του ήλιου το φως δε φαίνεται ακόμα στον ορίζοντα. / Μα θα φανεί. Αδέρφια μου, το ρόδισμα θα δούμε/ μόνο της αυγής, που ξέφυγε από τα νέφη τα μουντά. / Μονάχα αυγή. Του ήλιου το φως εμείς δε θα χαρούμε.

Ακου... Μακρυά αντιλάλησε το πρωινό εγερτήριο, / σα σάλπισμα που απ' την καρδιά της γης μας λες χουμάει, / και σε καλεί στο πάλαιμα σε μέγα θυσιαστήριο. / Και να η ζωή, και μέσα σου κόσμους τρανούς ξυπνάει.

Ξυπνάει ο νους, ξυπνάει η καρδιά κι όλα μαζί μου ξύπνησαν, / κι αλαφρωμένα κι άγρια μεσ' στη φωτιά χυθήκαν, / και της ζωής το νόημα με μιας εκεί κοινώνησαν. / Τ' ώριο κρασί, το αψύ κρασί, στερνή βολά γευτήκαν, σαν άτια που τους χείμαρρους του αίματος μυρίσανε/ κι άγρια και πολεμόχαρα ορθοπηδούν στη βιά των.

Ετσι οι καρδιές φτερώθηκαν και κατά μπρος χυμήσανε/ μ' άγρια κραυγή, τραχιά κραυγή ενάντια των θανάτων. Αγρια κραυγή σα βόγγημα του σίφουνα η κραυγή μας/ έσυρε τη μακρόσυρτη φωτιά της και στη γη μας.

Αδέρφια, μπρος να σύρουμε τρανό χορό πασίχαρο, / που πρώτες - πρώτες χόρεψαν οι κόρες του Ζαλόγγου, κι αν πέρασε τόσος καιρός, ν' ακούω το βήμα τους θαρρώ/ στ' αγέρα τα στενάγματα, στο βόγγημα του λόγγου. / Διάπλατα, νιότη, τίναξε φτερά και σήκωσέ μας, / τέτοιοι ουρανοί, βαθιοί ουρανοί, δεν είδαμε ποτέ μας.

Ω τώρα πια δεν είμαστε οι ανήμποροι κι αδύναμοι/ κι ούτε ένα σφίξιμο κανείς δε νιώθει στην καρδιά του. Γυρτός κανείς, δειλός κανείς, μονάχα ψηλομέτωποι, αγέρωχοι ανοίγουμε τα κάστρα του θανάτου.

Κι έτσι σεμνοί κι αγέρωχοι με μια καρδιά και δύναμη/ τα κάστρα του γκρεμίσαμε και σαν αητοί περνάμε. / Κι αφού στη φλόγα λυώσαμε κι όλοι μας σβήσαν οι καϋμοί, / να, με τον ίδιο θάνατο, το θάνατο πατάμε.

Σκέφτομαι, πόσες χιλιάδες απλοί άνθρωποι, κοινοί θνητοί σ' όλο τον κόσμο ανέβηκαν ο καθένας το δικό του Γολγοθά, σε πόσο φριχτά σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια υποβλήθηκαν. Πάτησαν στερνά το θάνατο με τον ίδιο το θάνατό τους, όχι γιατί πίστευαν στη νεκρανάσταση και στους ουράνιους παραδείσους,αλλά για να νικήσει η ζωή! Για να ζούνε οι άνθρωποι εδώ κάτω λεύτεροι, χωρίς πολέμους, πείνα, ανεργία και καταπίεση. Κάποιοι μπορεί να το θεωρήσουν αμάρτημα, αλλά εγώ θα το πω: Από τον τόπο μας, απ' όλες τις χώρες έχουν περάσει αμέτρητοι κοινοί θνητοί, γεννήματα των λαών τους που υποβλήθηκαν στα πιο κτηνώδη βασανιστήρια,υπερασπιζόμενοι τα πανανθρώπινα ιδανικά τους.