Κάποιες μορφές στέκουν στο πνευματικό στερέωμα αναλλοίωτες από το χρόνο. Τέτοιος γίγαντας είναι ο Βίκτορ Ουγκό, υμνητής της Γαλλικής Επανάστασης, που στο πλούσιο και μεγαλειώδες έργο του σαλπίζει το σπάσιμο της αλυσίδας των σκλάβων, τη μελλοντική κυριαρχία τους και την αδιαμφισβήτητη πτώση κι εξαφάνιση των αριστοκρατών: "Μιλόρδοι, σας το λέω, εγώ είμαι ο λαός. Σήμερα τον καταπιέζετε, σήμερα με γιουχάρετε. Αλλά το μέλλον είναι σκοτεινό κι ο πάγος θα λιώσει. (...) Θα 'ρθει μια ώρα, που μια τρομερή δόνηση θα κόψει στα δύο την καταπίεσή σας και τότε άγριος μυκηθμός θα απαντήσει στις τωρινές κοροϊδίες σας".

Τα λόγια του γεμάτα πάθος και δύναμη είναι κρατήρες ηφαιστείων σε δράση:"Κάποια μέρα θα έρθει η πραγματική κοινωνία. Τότε δε θα υπάρχουν πια άρχοντες, θα υπάρχουν μόνο ελεύθεροι θνητοί. Δε θα υπάρχουν πια αφεντάδες, θα υπάρχουν πατεράδες. Αυτό θα είναι το μέλλον. Δε θα υπάρχουν πια υποκλίσεις, ταπεινότητες, αμάθειες, άνθρωποι που ζουν σε ζωώδη κατάσταση, δε θα υπάρχουν πια αυλικοί κι υπηρέτες, ούτε και βασιλιάδες, παρά μόνο φως".

Στον "άνθρωπο που γελά", αφετηρία του η Αγγλία του 17ου (τέλος) και 18ου(αρχές) αιώνα. Οι δολοπλοκίες, οι εγκληματικές ενέργειες των βασιλιάδων, που ένα από τα θύματά τους υπήρξε κι ο ήρωας του έργου, οι απάνθρωποι νόμοι, η διαφθορά, η διαστρεβλωμένη ηθική, όλα είναι κομμένα και ραμμένα σε βάρος των εξαθλιωμένων από την πείνα, τις αρρώστιες, τη γύμνια: "Ναι, από την κόλαση των φτωχών φτιάχνεται ο παράδεισος των πλουσίων".

Το ακονισμένο νυστέρι του Ουγκό χώνεται βαθιά στο καλοθρεμμένο στέρνο των Αγγλων αριστοκρατών - και με συνεχείς παραλληλισμούς στους Γάλλους ομοίους τους - κι από τη βαθιά τομή ξεχύνεται η κακοφορμισμένη σαπίλα τους. Σ' ένα παραλήρημα που φλέγεται από τον πόνο για τον πάσχοντα άνθρωπο, μέσα στους αιώνες, υψώνεται ο ύμνος για τον αδικημένο, κυνηγημένο, καταπιεσμένο λαό, με την αγόρευση του "ανθρώπου που γελά". "Ερχομαι να καταγγείλω την ευτυχία σας. Είναι καμωμένη από τη δυστυχία των άλλων. Εχετε τα πάντα, αλλά τα πάντα τα δικά σας είναι καμωμένα από το τίποτα των άλλων. Το ανθρώπινο γένος είναι ένα στόμα κι εγώ είμαι η κραυγή του. Θα με ακούσετε. Ερχομαι να σας δείξω πατρίκιοι της Αγγλίας το μεγάλο δικαστήριο του λαού... Στήριξα το κατηγορητήριό μου στον απέραντο, τεράστιο πόνο... Ο πόνος, όχι δεν είναι μόνο μια λέξη, κύριοι ευτυχισμένοι... Την πείνα τη γεύτηκα, την περιφρόνηση την ήπια. Και τώρα την ξερνάω εδώ μπροστά σας...".

Οι δυνατοί συμβολισμοί του με κυρίαρχο τον "άνθρωπο που γελά" (μια τραγική φυσιογνωμία της παγκόσμιας λογοτεχνίας), το Χόμο και τον Ούρσους, η λεπτή, οξύτατη όμως ειρωνεία: "Αναμφίβολα ο λαός οφείλει να πληρώνει, αναμφίβολα ο λαός οφείλει να υπηρετεί, όμως αυτό θα πρέπει να του αρκεί... Απ' αυτόν βγαίνουν οι δυο δυνάμεις του κράτους, ο στρατός και ο προϋπολογισμός. Να είσαι φορολογούμενος, να είσαι και στρατιώτης, μήπως αυτό δεν είναι αρκετό; Ο φόρος κι η στρατιωτική θητεία είναι μισθοί, που τους πληρώνουν οι λαοί και τους εισπράττουν οι πρίγκιπες. Ο λαός δίνει το αίμα του και το χρήμα του μέσω του οποίου τον οδηγούν.

Ο λαός έχει άγνοια, είναι τυφλός... Ο αδαής είναι χρήσιμος σαν είναι στο σκοτάδι, που επειδή καταργεί το βλέμμα, καταργεί και τις επιθυμίες... Οποιος διαβάζει σκέφτεται, κι όποιος σκέφτεται, κάνει κάποιους συλλογισμούς. Να μην κάνεις συλλογισμούς, αυτό είναι το χρέος σου...".

Ο χειμαρρώδης λόγος, η απαράμιλλη ψυχογραφική ικανότητα, τα εκφραστικά, λεπτομερειακά πορτρέτα, η στέρεη φιλοσοφία, δομημένη στη γνώση και την πείρα, είναι οι ύψιστης τέχνης ογκόλιθοι, που τεχνούργησαν τη μεγαλειώδη γραφή του Ουγκό. Να γιατί ο χρόνος δεν μπορεί να θίξει το ελάχιστο από το ανάστημά του.

Αξιόλογη η μετάφραση της Ντορέτας Πέπα,μ' ευαισθησία περισσή η μακέτα του εξωφύλλου από τον Μιλτιάδη Γκολέμα.

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Τις δύο πρώτες ιστορικές εκδόσεις - "καρπό" της πρώτης φάσης της έρευνας που διεξάγει το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Κοινωνίας - παρουσίασε χτες στο Μέγαρο της Παλιάς Βουλής η Ακαδημία Αθηνών.Μια έρευνα, το θέμα της οποίας, σχετικά με τη συμβολή της Ελλάδας στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαν εισηγηθεί οι θανόντες ακαδημαϊκοί Αγγελος Αγγελόπουλος και Ιωάννης Γεωργάκης. Η συγγραφή των βιβλίων καθυστέρησε μεν, αλλά όπως τόνισε στην εισαγωγική του ομιλία της χτεσινής παρουσίασης ο ακαδημαϊκός Ιωάννης Πεσμαζόγλου,η καθυστέρηση αυτή είχε θετικό αποτέλεσμα, καθώς στο μεταξύ αποκαλύφθηκαν και νέα, σημαντικά ιστορικά στοιχεία.

Η έρευνα και συγγραφή των βιβλίων ανατέθηκε σε μια ομάδα ειδικών επιστημόνων με συντονιστή τον Αλκιβιάδη Μαργαρίτη,ο οποίος στη σύντομη παρέμβασή του για τη συμβολή των βιβλίων στην ιστοριογραφία μας σημείωσε το αληθές: "Η σύγχρονη ιστορία μας στο μεν εξωτερικό υποβαθμιζόταν, στο δε εσωτερικό παραμορφωνόταν", αφού "όποιος ιστορικός έγραφε την αλήθεια κινδύνευε να χαρακτηριστεί κομμουνιστής. Ετσι πολλά σημαντικά γεγονότα αποσιωπούνταν ή αλλοιώνονταν".

Η μία έκδοση με τίτλο "Η πολεμική προπαρασκευή της Ελλάδος 1923-1940",υπογράφεται από τον καθηγητή της Πολιτικής Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας (και ανθυπολοχαγό Πεζικού στον πόλεμο του 1940-41) Αλέξανδρο Ι. Δεσποτόπουλο,στο συγγραφικό ενεργητικό του οποίου μεταξύ άλλων ανήκει και το έργο "Η συμβολή της Ελλάδος στην έκβαση των δύο παγκόσμιων πολέμων" (1992). Για το βιβλίο μίλησε ο αδελφός του, καθηγητής και ακαδημαϊκός Κ. Δεσποτόπουλος,υπογραμμίζοντας μεταξύ άλλων ότι "η αντίσταση της Ελλάδας στις 28 Οκτωβρίου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις, γιατί ο φασιστικός άξονας επί επτά μήνες δε μπόρεσε να χρησιμοποιήσει τα ελληνικά λιμάνια και αεροδρόμια για τις επιχειρήσεις του στη Μέση Ανατολή".

Τίτλος της δεύτερης, δίτομης έκδοσης είναι "Η συμμετοχή της Ελλάδος στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο".Ο πρώτος τόμος υπογράφεται από το γνωστό δημοσιογράφο και συγγραφέα πολλών ιστορικών βιβλίων Βάσο Μαθιόπουλο,ο οποίος μεταξύ άλλων περί του ολέθριου, φασιστικού, ανθελληνικού και αντιλαϊκού ρόλου του Μεταξά, αποκαλύπτει και την ελληνο-γερμανική συμφωνία κατά του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και ελληνο - γερμανική συνεργασία κατά του ΚΚΕ. Ο τόμος αυτός εξετάζει περισσότερο τις πολιτικές σχέσεις της Ελλάδας με το φασιστικό άξονα και τις άλλες "μεγάλες δυνάμεις" τις παραμονές και τον πρώτο καιρό του πολέμου.

Ο δεύτερος τόμος, υπογράφεται από τους Σοφοκλή Γ. Δημητρακόπουλο (φιλόλογος, τέως λυκειάρχης, ερευνητής) και Αλέξανδρο Λ. Ζαούση (γιατρός και ιστοριοδίφης) και εξετάζει κυρίως την αμυντική προπαρασκευή της Ελλάδας, τις επιχειρήσεις του ελληνο-αλβανικού πολέμου, τη γερμανική εισβολή, τα οικονομικά θέματα του πολέμου, το ρόλο της εκκλησίας και το λαϊκό αίσθημα για την υπεράσπιση της πατρίδας.

Ενα βιβλίο που δίνει αφορμή για συζήτηση πάνω σε κάποιες τάσεις της σημερινής ποίησης. Ταλέντο αναμφισβήτητο της ποιητικής έκφρασης, ο Γ. Κοντός. Στίχοι, ζηλευτοί τεχνικά. Τα βασικά και απαραίτητα: Μουσικότητα, συμπυκνωμένο αίσθημα οργής ή απόγνωσης, αλλά αίσθημα γνήσιο. Και η μαγεία της εικόνας: "Χαμηλοτάβανος ουρανός με πήλινα πουλιά / και δυο δάχτυλα λάσπη. Μέχρι να καταλάβεις / πού είσαι, νυχτώνει...". Και: "Προσπαθείς να στηρίξεις / το ταβάνι με τους καπνούς του τσιγάρου / και την έρμη την ποίηση". "Ο θάνατος με ιχνογραφεί. / Ακούω το μολύβι πάνω στο χαρτί". Δε θέλει μύηση ένας τόσο εκφραστικός λόγος.

Αυτό το κλίμα, αυτή η διάθεση, λένε πολλά, αποκαλύπτουν πολλά. Ο ποιητής βλέπει κατάματα την πραγματικότητα και θέλει να είναι ειλικρινής. Η αληθινή ποίηση δεν είναι μεμψιμοιρία, νοσηρός υποκειμενισμός. Είναι παρουσία, πνευματική και συναισθηματική, μέσα στα πράγματα, ανάμεσα στους άλλους, μαζί με τους άλλους. Μια κουβέντα για σύγκλιση του "εγώ" με το "εμείς". Διάλογος με τον αναγνώστη - αυτό είναι, ειδικά, η ποίηση και μπορεί θαρρετά και θαρραλέα να είναι η υποκειμενική αντίδραση στην αντικειμενική πραγματικότητα. "Εχουν ακόμα την αφέλεια να πιστεύουν ότι βλέπουν / εμένα ή τον εαυτό τους...". "Κομμάτια ομίχλης κατεβάζει / το χαντάκι. Κάποτε πρέπει / να έτρεχε και αίμα μαζί. / Το πρόβατο βόσκει. / Σταματάει. Κοιτάζει το βουνό. / Θέλει να μιλήσει. / Θέλει να πετάξει".

Μα, απροσδόκητα, σχεδόν ανύποπτος, ο γοητευμένος αναγνώστης βλέπει να εισβάλλουν νοήματα, όπως: "Χρονολογίες... φαγωμένες απ' τις ιδεολογίες και τη μοναξιά του ανθρώπινου είδους", "πάνε εκδρομή την ιδεολογία τους - και ζήσανε αυτοί καλά...", "ένα μέρος ήσυχο θέλω, μια κρύπτη, να βάλω τα κουρασμένα μου κόκαλα". Και: "... την πόλη να τινάζεται στον αέρα από δυναμίτες", και "Σκέπτομαι εκείνον που αυτοκτόνησε". Η ποίηση του Γ. Κ. σαν να έχει χάσει το δρόμο αναζητά μια νέα αρχή. Σαν να μην έγινε τίποτα σ' αυτόν τον αιώνα ("Κέδρος", 4η έκδ., 1997)).

Μανώλης ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ

ΝΙΚΟΣ ΡΙΓΓΑΣ:

"Η ολομέλεια των αιώνων"

Μόνο η δημιουργική φαντασία ενός αληθινού ποιητή μπορεί να βάλει να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι τον Προμηθέα με τον Χριστό, τον Ηράκλειτο με τον Μαρξ και τον Λένιν, τον Σπάρτακο με τον Μαρά και τον Τσε Γκεβάρα, τον Ρουσσώ με τον Καζαντζάκη. Ολοι αυτοί και άλλοι διανοητές και επαναστάτες, συναγμένοι στην Ακαδημία του Πλάτωνα, να συζητούν πάνω στα καυτά ερωτήματα: "Γιατί ο άνθρωπος δε βρήκε μέχρι σήμερα το δρόμο του; Τι φταίει που βιώνει ακόμα τη συνεχή τραγωδία της αδικίας, της βίας, του φόβου, του δαιμονισμού και ίσως αύριο της μετάλλαξής του; Ποιος είναι επιτέλους ο ορθός δρόμος του; Θα τον βρει για να σωθεί, ή θα καταστραφεί;".

Πρόκειται για το θεατρικό έργο "Η ολομέλεια των αιώνων" του Νίκου Ρίγγα. Ο ποιητής εδώ, διευθύνει τη συζήτηση, για να δοθεί μια θετική συλλογική απάντηση μέσα απ' την καρδιά και το νου.

Ο άνθρωπος θα βρει το δρόμο του, "θα συνυπάρξει ειρηνικά με τη Μάνα του τη Γη". Φτάνει ν' αντιμετωπίσει τα πράγματα αποφασιστικά και μέσα από μια διαρκή επανάσταση που δε θα επιτρέπει σε καμιά μορφή εξουσίας να την ευτελίζει. Ιεραρχώντας σωστά τις αξίες, την πρώτη θέση να δώσει στη Δικαιοσύνη, αφού χωρίς αυτή δεν υπάρχει αληθινή ελευθερία. "Διότι αληθινή ελευθερία είναι η απελευθέρωση απ' τις ανάγκες της ζωής". Κι εδώ η Δικαιοσύνη βροντοφωνάζει στις άλλες αξίες:

"Ποιες είστε εσείς ωρέ; / Εμείς είμαστε η Ελευθερία, / η Δημοκρατία, η Ειρήνη, η Αρετή./ Μπαίστε όλες δεύτερες / εγώ μαι η Δικαιοσύνη η πρώτη / και να οι απόστολοι, Αλάθητοι κι Αθάνατοι/ Μάρτυρες, Κριτές κι Εγγυοδότες μου/ ο Ερωτας, η Ποίηση κι η Επανάσταση". Το μονόπρακτο του Ν. Ρ. μπορεί να διδάξει διαλεκτικά τη διαχρονική σοφία και γνώση, όπου τον πρώτο και τον έσχατο λόγο έχει η ποίηση (Εκδ. ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ).

Γιάννης ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ

Η Μάρω Βαμβουνάκη θα μιλήσει σήμερα (7μμ) στο Ιταλικό Εμπορικό Επιμελητήριο (Βεντήρη 5, περιοχή Χίλτον) με θέμα: "Επτά δικαιολογίες για να είναι κανείς συγγραφέας".Την εκδήλωση διοργανώνει η "Ελληνική Λέσχη του Βιβλίου".

• Σήμερα (7.30μμ) στο βιβλιοπωλείο "Ευριπίδης στη Στοά" (Χαλάνδρι), οι εκδόσεις "Καστανιώτη", θα παρουσιάσουν το συλλογικό μυθιστόρημα των: Κώστα Μουρσελά, Γιώργου Σκούρτη, Αντώνη Σουρούνη, Πέτρου Τατσόπουλου"Το παιχνίδι των τεσσάρων".Το Σάββατο (11πμ) τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν την παραμυθική "Μάγισσα Σουμουτού και τους δράκοντες" της Βάσως Ψαράκη (εκδόσεις "Πατάκη").