Κάποιες μορφές στέκουν στο πνευματικό στερέωμα αναλλοίωτες από το χρόνο. Τέτοιος γίγαντας είναι ο Βίκτορ Ουγκό, υμνητής της Γαλλικής Επανάστασης, που στο πλούσιο και μεγαλειώδες έργο του σαλπίζει το σπάσιμο της αλυσίδας των σκλάβων, τη μελλοντική κυριαρχία τους και την αδιαμφισβήτητη πτώση κι εξαφάνιση των αριστοκρατών: "Μιλόρδοι, σας το λέω, εγώ είμαι ο λαός. Σήμερα τον καταπιέζετε, σήμερα με γιουχάρετε. Αλλά το μέλλον είναι σκοτεινό κι ο πάγος θα λιώσει. (...) Θα 'ρθει μια ώρα, που μια τρομερή δόνηση θα κόψει στα δύο την καταπίεσή σας και τότε άγριος μυκηθμός θα απαντήσει στις τωρινές κοροϊδίες σας".

Τα λόγια του γεμάτα πάθος και δύναμη είναι κρατήρες ηφαιστείων σε δράση:"Κάποια μέρα θα έρθει η πραγματική κοινωνία. Τότε δε θα υπάρχουν πια άρχοντες, θα υπάρχουν μόνο ελεύθεροι θνητοί. Δε θα υπάρχουν πια αφεντάδες, θα υπάρχουν πατεράδες. Αυτό θα είναι το μέλλον. Δε θα υπάρχουν πια υποκλίσεις, ταπεινότητες, αμάθειες, άνθρωποι που ζουν σε ζωώδη κατάσταση, δε θα υπάρχουν πια αυλικοί κι υπηρέτες, ούτε και βασιλιάδες, παρά μόνο φως".

Στον "άνθρωπο που γελά", αφετηρία του η Αγγλία του 17ου (τέλος) και 18ου(αρχές) αιώνα. Οι δολοπλοκίες, οι εγκληματικές ενέργειες των βασιλιάδων, που ένα από τα θύματά τους υπήρξε κι ο ήρωας του έργου, οι απάνθρωποι νόμοι, η διαφθορά, η διαστρεβλωμένη ηθική, όλα είναι κομμένα και ραμμένα σε βάρος των εξαθλιωμένων από την πείνα, τις αρρώστιες, τη γύμνια: "Ναι, από την κόλαση των φτωχών φτιάχνεται ο παράδεισος των πλουσίων".

Το ακονισμένο νυστέρι του Ουγκό χώνεται βαθιά στο καλοθρεμμένο στέρνο των Αγγλων αριστοκρατών - και με συνεχείς παραλληλισμούς στους Γάλλους ομοίους τους - κι από τη βαθιά τομή ξεχύνεται η κακοφορμισμένη σαπίλα τους. Σ' ένα παραλήρημα που φλέγεται από τον πόνο για τον πάσχοντα άνθρωπο, μέσα στους αιώνες, υψώνεται ο ύμνος για τον αδικημένο, κυνηγημένο, καταπιεσμένο λαό, με την αγόρευση του "ανθρώπου που γελά". "Ερχομαι να καταγγείλω την ευτυχία σας. Είναι καμωμένη από τη δυστυχία των άλλων. Εχετε τα πάντα, αλλά τα πάντα τα δικά σας είναι καμωμένα από το τίποτα των άλλων. Το ανθρώπινο γένος είναι ένα στόμα κι εγώ είμαι η κραυγή του. Θα με ακούσετε. Ερχομαι να σας δείξω πατρίκιοι της Αγγλίας το μεγάλο δικαστήριο του λαού... Στήριξα το κατηγορητήριό μου στον απέραντο, τεράστιο πόνο... Ο πόνος, όχι δεν είναι μόνο μια λέξη, κύριοι ευτυχισμένοι... Την πείνα τη γεύτηκα, την περιφρόνηση την ήπια. Και τώρα την ξερνάω εδώ μπροστά σας...".

Οι δυνατοί συμβολισμοί του με κυρίαρχο τον "άνθρωπο που γελά" (μια τραγική φυσιογνωμία της παγκόσμιας λογοτεχνίας), το Χόμο και τον Ούρσους, η λεπτή, οξύτατη όμως ειρωνεία: "Αναμφίβολα ο λαός οφείλει να πληρώνει, αναμφίβολα ο λαός οφείλει να υπηρετεί, όμως αυτό θα πρέπει να του αρκεί... Απ' αυτόν βγαίνουν οι δυο δυνάμεις του κράτους, ο στρατός και ο προϋπολογισμός. Να είσαι φορολογούμενος, να είσαι και στρατιώτης, μήπως αυτό δεν είναι αρκετό; Ο φόρος κι η στρατιωτική θητεία είναι μισθοί, που τους πληρώνουν οι λαοί και τους εισπράττουν οι πρίγκιπες. Ο λαός δίνει το αίμα του και το χρήμα του μέσω του οποίου τον οδηγούν.

Ο λαός έχει άγνοια, είναι τυφλός... Ο αδαής είναι χρήσιμος σαν είναι στο σκοτάδι, που επειδή καταργεί το βλέμμα, καταργεί και τις επιθυμίες... Οποιος διαβάζει σκέφτεται, κι όποιος σκέφτεται, κάνει κάποιους συλλογισμούς. Να μην κάνεις συλλογισμούς, αυτό είναι το χρέος σου...".

Ο χειμαρρώδης λόγος, η απαράμιλλη ψυχογραφική ικανότητα, τα εκφραστικά, λεπτομερειακά πορτρέτα, η στέρεη φιλοσοφία, δομημένη στη γνώση και την πείρα, είναι οι ύψιστης τέχνης ογκόλιθοι, που τεχνούργησαν τη μεγαλειώδη γραφή του Ουγκό. Να γιατί ο χρόνος δεν μπορεί να θίξει το ελάχιστο από το ανάστημά του.

Αξιόλογη η μετάφραση της Ντορέτας Πέπα,μ' ευαισθησία περισσή η μακέτα του εξωφύλλου από τον Μιλτιάδη Γκολέμα.

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ