«Μου είπαν - επειδή ξέρουν ότι είμαι κομμουνιστής - ότι ένας γέρος αγρότης στο νησί βρήκε, καθώς έκανε επισκευές στο σπίτι του, έναν τσίγκινο τενεκέ. Μέσα σ' αυτό τον τενεκέ ήταν κρυμμένα, και σώθηκαν από το πέρασμα του χρόνου, όλα αυτά τα πολύτιμα ντοκουμέντα». Ντοκουμέντα, τα οποία σκιαγραφούν με ζωντάνια και γλαφυρότητα κύριες πτυχές της ζωής των πολιτικών εξορίστων στην Τζια, διδάσκουν και οδηγούν τις επόμενες γενιές μεταφέροντας σημαντικές ιστορικές στιγμές στο σήμερα.

Ντοκουμέντα πολύτιμα για το Ιστορικό Αρχείο του Κόμματος, όπου και τα παρέδωσε πριν από μερικούς μήνες ο Δημήτρης Μπίθαρης, οικοδόμος από την Κέα. Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων στην Κέα «Αντιφασίστας», σημειώσεις και χειρόγραφα για τα καθήκοντα των πολιτικών κρατουμένων, για την ανάπτυξη του ιδεολογικοπολιτικού τους επιπέδου, τη διαπαιδαγώγηση και τις πολιτικές τους υποχρεώσεις. Ενας χάρτης από περιοχές της Σοβιετικής Ενωσης, γράμματα που λάμβαναν οι εξόριστοι από συγγενείς και φίλους.

«Πριν δυο χρόνια ήρθαν στα χέρια μου αυτά τα υλικά. Αρχικά, δε φαντάστηκα ότι θα είναι τίποτα σπουδαίο...». Οταν ο Δημήτρης Μπίθαρης άρχισε να τα διαβάζει, να κοιτάζει προσεχτικά ένα - ένα τα κιτρινισμένα από το χρόνο χαρτάκια με τα αχνά γράμματα, τους αυτοσχέδιους, αλλά τρομερά ακριβείς χάρτες και τη χειρόγραφη - προσεγμένη μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια - εφημερίδα, κατάλαβε πως πρόκειται για ένα μικρό «θησαυρό».

«Ο παππούς που τα βρήκε τα κράτησε πολλά χρόνια, μην ξέροντας τι να τα κάνει. Εγώ αμέσως μόλις κατάλαβα περί τίνος πρόκειται, ξεκίνησα να κάνω έρευνα. Θέλησα να μάθω ο ίδιος την ιστορία του νησιού και να διασώσω, να αναδείξω, ότι κάποτε πέρασαν από δω πραγματικοί αγωνιστές με υψηλά ιδανικά. Αυτοί οι άνθρωποι είναι κομμάτι της ιστορίας του τόπου και ιδιαίτερα οι ντόπιοι πρέπει να το γνωρίζουν», μας είπε ο Δ. Μπίθαρης. Στη συνέχεια, το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να τα χαρίσει στο Αρχείο του Κόμματος, αφού «εκεί είναι η θέση τους, εκεί θα χρησιμεύσουν και θα αξιοποιηθούν», υπογράμμισε.

Οπως μας εξήγησε, η έρευνα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς οι περισσότεροι που είχαν ζήσει εκείνη την εποχή είχαν ήδη «φύγει». «Υποθέτω πως φεύγοντας οι κρατούμενοι από την Τζια, δεν μπορούσαν να πάρουν μαζί τους αυτά τα χαρτιά και τα έκρυψαν για να τα βρουν κάποιοι, για να "μείνουν προίκα" στις επόμενες γενιές». Και όντως, κάποιοι τα βρήκαν και τώρα βρίσκονται στο Αρχείο του Κόμματος για μελέτη και επεξεργασία.

Ο «Ρ» παρουσιάζει σήμερα ένα μικρό απάνθισμα από τον «Αντιφασίστα», εφημερίδα της ομάδας συμβίωσης που πρωτοεκδόθηκε στην Ανάφη και προφανώς εκδόθηκε και στην Κέα μετά τη μεταφορά σ' αυτό το νησί εξόριστων κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών, από την Ανάφη και τη Φολέγανδρο. Είναι χαρακτηριστικά αποσπάσματα της οργανωμένης ζωής των κομμουνιστών σε αντίξοες συνθήκες, προκειμένου να γίνονται ολοένα και πιο ικανοί να ανταποκρίνονται σ' αυτό που απορρέει από τον τιμημένο τίτλο του μέλους του ΚΚΕ.

Η ενημέρωση, η διαπαιδαγώγηση και η εμψύχωση των πολιτικών κρατουμένων ήταν καθήκον επιτακτικό. Δεν έμπαινε σε δεύτερη μοίρα μπροστά στις μεγάλες δυσκολίες, που φάνταζαν πολλές φορές ανυπέρβλητες. Ακόμα και κάτω από συνθήκες κράτησης, στερήσεων, στενής παρακολούθησης και ψυχοσωματικών βασανιστηρίων, στους τόπους εξορίας κυκλοφορούσαν εφημερίδες. Γράφονταν στο χέρι, με μεράκι, σελίδα τη σελίδα. Διαβάζονταν με λαχτάρα από τους πολιτικούς εξόριστους, που διψούσαν να μάθουν, να «εξοπλιστούν» ιδεολογικά και πολιτικά.

Ο «Αντιφασίστας» ήταν το Οργανο της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξορίστων Κέας. Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε τη Δευτέρα, 26 Ιούλη 1943. Το πρώτο φύλλο ανέλαβε ο συντακτικός μηχανισμός της ομάδας της Ανάφης, ως πιο έμπειρης σε τέτοια θέματα, όπως αναφέρεται σε σχετικό αρθράκι. «Από το δεύτερο όμως φύλλο και πέρα ο μηχανισμός αυτός θα πλατύνει (...) Προσφέροντας σήμερα το τόσο πολύτιμο γι' αυτήν δώρο της, η ομάδα της Ανάφης πιστεύει πως ο "Αντιφασίστας" θα βρει άξια κι ακόμα καλύτερη θέση μέσα στη δημιουργική ζωή που πρέπει να φουντώσει μέσα στην ενιαία μας ομάδα της Κέας».

Το έγχρωμο σκίτσο στην πρώτη σελίδα - ένας εξόριστος ο οποίος βαστά μια κόκκινη σημαία - και η λεζάντα δίνουν το στίγμα: «Ακόμα πιο ψηλά την επαναστατική μας σημαία».

«(...)ανοίγουμε το βιβλίο της ζωής της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών εξορίστων Κέας. (...) Η πείρα, η πολύτιμη και πλούσια πείρα όλων των Ομάδων των πολιτικών εξορίστων στα διάφορα νησιά των Κυκλάδων και ιδιαίτερα της Ομάδας της Ανάφης, που πάλεψε μέσα στις πιο σκληρές συνθήκες της ταξικής πάλης, που έδωσε ολόκληρες δεκάδες ηρωικών νεκρών στο βωμό της επανάστασης, και που αποτελεί τη σπονδυλική στήλη της ενιαίας Ομάδας της Κέας, θα είναι ο καθημερινός βοηθός μας και ο φωτεινός οδηγός, στην ολοκλήρωση εκείνου που αναλάβαμε ως επαναστάτες. Αυτή θα φωτίζει κάθε στιγμή σαν άσβεστος φάρος τη σκέψη μας και θα καθοδηγεί τα βήματά μας. Και η ζωή μας θα συνεχιστεί με τον ίδιο έντονο ρυθμό, βοηθώντας ο ένας τον άλλο, ανεβάζοντας σε υψηλότερο βαθμό το ιδεολογικό και πολιτικό μας επίπεδο και βαδίζοντας όλοι στον καινούριο δρόμο που ανοίγεται μπροστά μας».

Την ανύψωση του ιδεολογικού και πολιτικού κριτηρίου του συνόλου, μέσα από σκληρή και επίμονη δουλιά, μα και άλλα θέματα πολιτισμού και κουλτούρας, ζητήματα διαμόρφωσης επαναστατικού χαρακτήρα, η ομάδα της Ανάφης τα πρόσεξε ιδιαίτερα, τα μελέτησε και είχε μεγάλη πείρα να μεταδώσει στους υπόλοιπους κρατούμενους.

«(...) Οσο πιο γρήγορα οι σύντροφοι των άλλων ομάδων αφομοιώσουν την πείρα της ομάδας μας, όσο πιο γρήγορα κατανοήσουν την ταχτική μας και προσαρμοστούν στο περιβάλλον μας, κι όσο πιο καλύτερα και αποτελεσματικότερα οι σύντροφοι της ομάδας της Ανάφης βοηθήσουν με όλες τους τις δυνάμεις τους άλλους συντρόφους στο σημείο αυτό, εξαλείφοντας και την παραμικρή δική τους αδυναμία, τόσο και με ταχύτερο ρυθμό, η ενιαία ομάδα της Κέας θα προχωρήσει στον καινούριο δρόμο. Αυτό είναι και το υπέρτατο καθήκον όλων μας».

Από το αρχειακό υλικό και από τα θέματα που εμπεριέχονται στον «Αντιφασίστα», φανερώνεται στις επόμενες γενιές η μεγάλη γκάμα των ζητημάτων που απασχολούσαν τους εξόριστους. Ζητήματα που δεν είχαν να κάνουν μόνο με την άμεση επιβίωσή τους, αλλά που «αγκαλιάζουν» όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης και της επαναστατικής συνείδησης. Υπήρχε ξεχωριστή στήλη «Κουλτούρα και Υγιεινή», άρθρα για την υγεία των κρατουμένων. Με προσοχή, υπευθυνότητα και αυτοέλεγχο, αντιμετώπιζαν ψυχολογικά ζητήματα, εντόπιζαν και διόρθωναν τα λάθη στη συμπεριφορά τους, όπως η περιέργεια και το κουτσομπολιό. Ανθρωποι φτωχοί κι αγράμματοι στην πλειοψηφία τους, πάλευαν χωρίς εφησυχασμό να εξαλείψουν τις αδυναμίες τους, ενώ συνεχώς προέβαλαν ως κύριο καθήκον τη σφυρηλάτηση επαναστατικού χαρακτήρα.

Εντύπωση προξενεί η προσπάθεια αντιμετώπισης ζητημάτων χαρακτήρα και αρχής, τα οποία κάθε άλλο παρά «ψιλά γράμματα» θεωρούνταν από τους κρατούμενους. «Αν πάρουμε υπόψη μας τις νέες συνθήκες ζωής που κάνουμε εδώ, αμέσως θα δούμε πως είναι γεγονός μια τάση προς το κουτσομπολιό. Αυτό αν και είναι αναπόφευκτο σε ένα σύνολο που συναντιέται για πρώτη φορά ή ύστερα από χρόνια αποχωρισμού, μια και ενισχύεται επιπλέον από τον περιορισμό μας και την έλλειψη μορφωτικής και παραγωγικής απασχόλησης, όμως πρέπει και επιβάλλεται σε μας να το αντιμετωπίσουμε».

Ενας άλλος πολιτικός κρατούμενος, πρώην εξόριστος στη Φολέγανδρο, με άρθρο του στον «Αντιφασίστα», μοιράζεται την ανησυχία του, διότι «δεν έχω ανεπτυγμένη την αλληλεγγύη στο βαθμό που επιβάλλουν οι συνθήκες». Και συνεχίζει: «Γι' αυτό σύντροφοι, πρέπει εμάς που δε ζούσαμε τη ζωή της Ομάδας σας (σ.σ. της Ανάφης), να μας προσέξετε στο ανώτερο δυνατό όριο»!

Διαρκής ήταν και η διαπάλη με εχθρικές προς το μαρξισμό ιδεολογίες. Σε άρθρο του «Αντιφασίστα» με τίτλο «Η στάση μας απέναντι στους αρχείους» επισημαίνεται η διαρκής επαγρύπνηση και ο ιδεολογικός εξοπλισμός που επιβάλλεται από τις υπάρχουσες συνθήκες.

«Ολοι ξέρουμε από τις θέσεις της ΚΔ του Κόμματός μας κι από την πείρα του διεθνούς επαναστατικού κινήματος πως ο αρχειομαρξισμός, τροτσκισμός κλπ. είναι ο πιο λυσσασμένος εχθρός της Επανάστασης.

Αυτό το 'δειξε και στη χώρα μας που έπαιξε ένα ρόλο ολωσδιόλου ξετσίπωτο, ρόλο που, εκτός από τις διαφορετικές πολιτικές κατευθύνσεις, τη διαλυτική και σαμποταριστική τάση τους, τις δολοφονικές ενέδρες του ενάντιά μας κτλ., κτλ., πέρασε τελικά στην υπηρεσία της Ασφάλειας που το χρησιμοποιεί ανάλογα για το χτύπημα του Κόμματός μας και του εργατικού κινήματος της χώρας μας».

Η αξία της οργανωμένης ομαδικής ζωής, της οργανωμένης πάλης για έναν κοινό σκοπό και η αξιοποίηση του κάθε συντρόφου προς αυτόν το σκοπό ήταν ζητήματα που απασχολούσαν τους κρατούμενους. Τόσο η εφημερίδα τους, όσο και συζητήσεις που διοργανώνονταν από την Ομάδα Συμβίωσης συνέβαλαν στο να ξεκαθαρίζονται τέτοιοι προβληματισμοί και να τονώνεται το αίσθημα της αλληλεγγύης, να αναδεικνύεται η αξία της οργανωμένης ζωής και πάλης.

Ενδεικτικό είναι το άρθρο που φιλοξενείται στη στήλη «Μαχητικά λόγια», το οποίο προφανώς έρχεται να απαντήσει σε ερωτήματα και αδυναμίες κατανόησης ορισμένων κρατουμένων: «Κι αλήθεια, πώς είναι δυνατόν - ρωτάει ο απλός άνθρωπος - να προσαρμόσουν τους εαυτούς των, να μονιάσουν και να στήσουν μια ζωή ήσυχη κι αρμονική εβδομήντα άνθρωποι σκορπισμένοι σε τέσσερα διαφορετικά νησιά, χωρισμένοι σε ομάδες και ομαδούλες ή και στο κάτω της γραφής μόνοι τους, που δημιούργησαν μια διαφορετική πάνω - κάτω ζωή, που ζήσανε σε διαφορετικές λίγο - πολύ συνθήκες και που έχουν - άνθρωποι είμαστε - τις αδυναμίες και τα ελαττώματά τους;».

«Απλό κι ευκολονόητο για μας - λέει ο σύντροφος - είναι το μυστικό. Κοινό ιδανικό το λέν'. Αυτό είναι που ενώνει όλους με έναν αδιάσπαστο κρίκο και τους κάνει να ανεβαίνουν όλοι μαζί τον ανηφορικό δρόμο του καθήκοντος. Μη σου φαίνεται παράξενο. Θα μπορούσες ακόμα να μας δεις να ζούμε με την ίδια αρμονική και ήσυχη ζωή και μ' Αραπάδες και με Κινέζους και με κατοίκους της Γης του Πυρός ακόμα, που ούτε καν τους φανταστήκαμε, αρκεί μονάχα να μας σκεπάζει η σημαία του κοινού ιδανικού, αρκεί να μας φλογίζει η φωτιά της κοινής πίστης, αρκεί να μας έδινε φτερά ο κοινός σκοπός.

Υπάρχει, βέβαια, και η επιβολή - πόσο δεν ταιριάζει αυτή η λέξη! - της οργάνωσης. Καλύτερα θα 'θελα να πω, υπάρχει το πατρικό και τρυφερό βλέμμα της οργάνωσης, που παρακολουθεί τον κάθε σύντροφο σ' όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του, υπάρχει το σταθερό και δυνατό χέρι που ξέρει να διορθώνει και να καθοδηγεί».

Μεγαλύτερη αξία αποκτούν τα λόγια ενός «εξωομαδικού κρατουμένου», όπως κι ο ίδιος αυτοαποκαλείται, σχετικά με τη σημαντική συμβολή της οργανωμένης σε ομάδες ζωής στους τόπους εξορίας. Οπως γράφει χαρακτηριστικά: «Στην Ανάφη ζούσαμε μακριά από την Ομάδα, μακριά από την κομμουνιστική καθοδήγηση». Στη συνέχεια εξηγεί τι τον οδήγησε να ενταχθεί κι ο ίδιος στη νέα ενιαία ομάδα της Κέας:

«Βοήθησε (σ.σ. η καθοδήγηση της ομάδας) κατά το δυνατό τρόπο από οικονομικής άποψης τόσο στην Ανάφη, άλλο τόσο και για την ετοιμασία του ταξιδιού μας. Επίσης σημαντικό γεγονός είναι η κατά το ταξίδι μας - Ανάφη, Κέα - περισυλλογή όλων των σκόρπιων επαναστατικών δυνάμεων των άλλων νησιών, το μπάσιμο όλων μας σε μια ενιαία ομάδα. Ενα τρίτο γεγονός σημαντικότατο από εσωτερική πλευρά της ομάδας είναι η στο μεγάλο βαθμό ανάπτυξη από πνευματική, μορφωτική και εκπολιτιστική άποψη, στην πειθαρχία, στην αλληλοεκτίμηση και σεβασμό (...)».

Για να καταλήξει: «Ανάγκη, λοιπόν, είναι και σε μας τους εξωομαδικούς και νυν μέλη της νέας ομάδας να βοηθήσουμε και να διαθέσουμε με απόλυτη εμπιστοσύνη όλες μας τις δυνάμεις στο Γραφείο της νέας ομάδας, που εγγυήσεις για μας είναι η πραγματοποίηση και λύση τόσων σοβαρών ζητημάτων μέσα σε ολιγόχρονο διάστημα».