Στη διαιώνιση του καθεστώτος ομηρίας και στις απολύσεις χιλιάδων εργαζομένων των Δημοτικών Επιχειρήσεων, αλλά και στο μεγαλύτερο χαράτσωμα των εργαζομένων, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια ο νέος Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων, που βαθαίνει ακόμα περισσότερο την ιδιωτικοποίηση τομέων και υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα.

Ο τρόπος λειτουργίας των Δημοτικών Επιχειρήσεων είναι «παιδί» της αντιλαϊκής πολιτικής των κυβερνήσεων της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, με την πλήρη στήριξη της ηγεσίας της ΚΕΔΚΕ, των δημάρχων της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΝ. Οι όποιες κοκορομαχίες δεν αναιρούν στο ελάχιστο τη συμπόρευσή τους. Από κοντά και οι συμβιβασμένες συνδικαλιστικές πλειοψηφίες, που αρέσκονται σε «αγωνιστικές κορόνες», αλλά στην πράξη στηρίζουν το πέρασμα της αντιλαϊκής πολιτικής, αποδεχόμενες πλήρως τη λογική της ανταγωνιστικότητας, της ενίσχυσης των κερδών του κεφαλαίου.

Οι Δημοτικές Επιχειρήσεις αποτέλεσαν ένα από τα βασικά εργαλεία μετατροπής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε μακρύ χέρι του κράτους και της εκάστοτε κυβέρνησης για τη γενίκευση των ιδιωτικοποιήσεων, την επιβολή νέων φόρων, τη νομιμοποίηση της αρπαγής των λαϊκών κατακτήσεων. Οι ίδιες οι Δημοτικές Επιχειρήσεις χρησιμοποιούνται για να περάσουν βασικές αρμοδιότητες των δήμων στους ιδιώτες. Μέσα από την επιχειρηματική δραστηριότητα που ασκούν, προωθούν με βάση το κέρδος την αντιμετώπιση βασικών κοινωνικών παροχών οικονομικής ευθύνης του κράτους. Ετσι αναπτύσσονται Δημοτικές Επιχειρήσεις: Πολιτισμού, Αθλητισμού, Κοινωνικής Πρόνοιας κλπ., που η δράση τους στηρίζεται στην οικονομική αφαίμαξη των δημοτών. Με αυτές επιδιώκουν να «προσαρμόζουν» τη συνείδηση του λαού για πρόσθετη πληρωμή για κάθε υπηρεσία.

Με το νέο Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων επιχειρείται ο «εξορθολογισμός» των Δημοτικών Επιχειρήσεων, με στόχο την αποτελεσματικότερη λειτουργία τους με καθαρά ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια, αλλά και τη μεγαλύτερη εισβολή του ιδιωτικού κεφαλαίου σε αυτές. Αμεσο αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης είναι η διαιώνιση των συμβάσεων ομηρίας των εργαζομένων, αλλά και ο μεγάλος κίνδυνος απόλυσής τους. Ενώ για τους δημότες ετοιμάζεται ακόμα μεγαλύτερο χαράτσωμα για τη χρήση των υπηρεσιών που θα έχουν ανάγκη.

Αντικειμενικά, ο ρόλος των Δημοτικών Επιχειρήσεων οδηγεί και στην αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων. Αποτελούν πεδίο εφαρμογής των κάθε είδους εργασιακών σχέσεων, εκτός της μόνιμης και σταθερής εργασίας. Κυρίαρχη εργασιακή σχέση είναι αυτή του έκτακτου, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι με συμβάσεις αορίστου χρόνου έχουν εξασφαλισμένο το μεροκάματο, αφού δεν είναι λίγα τα παραδείγματα δήμων που απέλυσαν εκατοντάδες εργαζόμενους με τέτοιες συμβάσεις. Χιλιάδες εργαζόμενοι, που χρόνο με το χρόνο αυξάνονται, απασχολούνται με συμβάσεις αορίστου ή ορισμένου χρόνου, μίσθωσης έργου ή με μερική απασχόληση. Ταυτόχρονα, οι αθρόες προσλήψεις δημιουργούν μια στρατιά εργαζομένων, πολιτικά και εργασιακά ομήρων, για την εξυπηρέτηση των αντεργατικών σχεδιασμών αλλά και των ψηφοθηρικών αναγκών της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, αλλά και των δημάρχων τους μαζί με αυτούς του ΣΥΝ.

Χαρακτηριστικά του ρόλου και της εξέλιξης των Δημοτικών Επιχειρήσεων είναι τα στοιχεία από έρευνα της ΠΕΤΑ ΑΕ (Πληροφόρηση - Επιμόρφωση - Τοπική Ανάπτυξη) που έγινε το 2004 για λογαριασμό της Κεντρικής Ενωσης Δήμων και Κοινοτήτων (ΚΕΔΚΕ). Να σημειωθεί ότι η έρευνα αυτή είναι και η πιο πρόσφατη που υπάρχει σχετικά με τις Δημοτικές Επιχειρήσεις.

Από το 1997 έως το 2004 οι Δημοτικές Επιχειρήσεις σχεδόν διπλασιάστηκαν (Πίνακας 1). Το 1997 ήταν 960 και το 2004 έφτασαν τις 1.800. Από τις 1.800 οι 1.397 είναι ενεργές και 403 αδρανείς (δεν ασκούν οικονομική δραστηριότητα και δεν έχουν προσωπικό). Οι 1.274 είναι αμιγείς δημοτικές επιχειρήσεις, οι 192 επιχειρήσεις ύδρευσης - αποχέτευσης, οι 196 είναι ανώνυμες εταιρείες της αυτοδιοίκησης, οι 125 αστικού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, οι 6 εταιρείες περιορισμένης ευθύνης, οι 7 επιχειρήσεις ραδιοφωνικού σταθμού. Ενώ το 76% των 1.800 επιχειρήσεων δραστηριοποιούνται στον τριτογενή τομέα.

Στην ίδια περίοδο, οι εργαζόμενοι στις Δημοτικές Επιχειρήσεις (Πίνακας 2) αυξήθηκαν κατά 127%. Από 15.160 το 1997 έφθασαν τους 34.498 το 2004. Αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία για τις σχέσεις εργασίας (Πίνακας 3).

Από το 2001 μέχρι το 2004 οι εργαζόμενοι με συμβάσεις αορίστου χρόνου αυξήθηκαν 40,23% (από 8.204 σε 11.505). Οι συμβάσεις έργου - που στην πραγματικότητα υποκρύπτουν σχέση μισθωτής εργασίας - αυξήθηκαν κατά 120% (από 1.761 σε 3.874) και οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου αυξήθηκαν κατά 178% (από 6.019 σε 16.735). Ειδικά για το έκτακτο προσωπικό, αξίζει να σημειωθεί ότι το 2001 αποτελούσε το 47,2% του συνόλου του προσωπικού των επιχειρήσεων, ενώ το 2004 έφτασε να αποτελεί το 59,7%. Ταυτόχρονα, το προσωπικό αορίστου χρόνου από 49,8% το 2001 στο σύνολο του προσωπικού έπεσε στο 33,3% το 2004.

Πρόκειται για φτηνά εργατικά χέρια, χωρίς δικαιώματα. Εργαζόμενοι που βιώνουν καθημερινά την αβεβαιότητα και, ταυτόχρονα, χρησιμοποιούνται και ως «Δούρειος Ιππος» για το χτύπημα της μόνιμης και σταθερής εργασίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι, με βάση στοιχεία της ΚΕΔΚΕ που δημοσιοποίησε το 2006, από το προσωπικό που απασχολείται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση (σ.σ. εκτός των Δημοτικών Επιχειρήσεων) το 16% είναι έκτακτοι.

Ο νέος Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων προβλέπει κυρίως δύο κατηγορίες Δημοτικών Επιχειρήσεων: Τις λεγόμενες Δημοτικές ή Κοινοτικές Κοινωφελείς Επιχειρήσεις, και τις Ανώνυμες Εταιρείες.

Οι κοινωφελείς επιχειρήσεις θα δραστηριοποιούνται σε τομείς κοινωνικής προστασίας, παιδείας, πολιτισμού, αθλητισμού, περιβάλλοντος ακόμα και δημοτικής συγκοινωνίας. Υποτίθεται ότι είναι μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, όμως ο νόμος 3463/2006 που κυρώνει το νέο Κώδικα λέει ξεκάθαρα ότι για τις υπηρεσίες που προσφέρουν «είναι δυνατή η είσπραξη εύλογης αποζημίωσης από τους αποδέκτες αυτών (σ.σ. εννοεί των υπηρεσιών)». Δηλαδή, επιβολή νέου χαρατσιού.

Οι Ανώνυμες Εταιρείες των ΟΤΑ δρουν με τρεις μορφές: Τις κοινές Ανώνυμες Εταιρείες, τις Αναπτυξιακές Ανώνυμες Εταιρείες και τις μονομετοχικές Ανώνυμες Εταιρείες. Θα μπορούν να δραστηριοποιούνται για την εκμετάλλευση της δημοτικής περιουσίας ή των κοινοχρήστων χώρων, τη διαχείριση αρχαιολογικών χώρων, τη δημιουργία Ναυτιλιακής Εταιρείας και άλλα.

Η λειτουργία των παραπάνω επιχειρήσεων ουσιαστικά βαθαίνει ακόμα περισσότερο την ιδιωτικοποίηση υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα, ξεπουλά τη δημοτική περιουσία και εντείνει εκείνα τα χαρακτηριστικά της λειτουργίας των Δήμων που αποσκοπούν στο κέρδος. Τα κριτήρια αυτά χρησιμοποιούνται και για την εκκαθάριση των υφιστάμενων δημοτικών επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι όσες από τις υπάρχουσες 1.800 Δημοτικές Επιχειρήσεις δεν ανταποκρίνονται σε αυτούς τους στόχους θα κλείσουν.

Για το πλεονάζον προσωπικό των Δημοτικών Επιχειρήσεων που θα κλείσουν ή θα συγχωνευτούν, δίνεται η δυνατότητα να μεταφερθεί στο δήμο ή στις νέες επιχειρήσεις που θα προκύψουν, χωρίς όμως αυτό να αποκλείει την απόλυση του. Ταυτόχρονα, οι όροι που θέτει ο νέος Κώδικας στερεί τη δυνατότητα της μεταφοράς για ένα μεγάλο μέρος του προσωπικού.

Συγκεκριμένα, το πλεονάζον προσωπικό για να μεταφερθεί θα πρέπει να απασχολείται στις επιχειρήσεις που κλείνουν ή συγχωνεύονται με σχέση εργασίας αορίστου χρόνου και μάλιστα μέχρι 31 Δεκέμβρη 2005. Επιπλέον, ακόμα και αν το πλεονάζον προσωπικό μεταφερθεί στο δήμο ορίζεται ότι «καταλαμβάνει κενές οργανικές θέσεις ή συνιστώμενες προσωρινές προσωποπαγείς θέσεις εργασίας Ιδιωτικού Δικαίου».

Ενώ για τις νεοδημιουργούμενες Κοινωφελείς Επιχειρήσεις σε περίπτωση που δύο ή περισσότερες από αυτές συγχωνευτούν αργότερα, προβλέπεται ρητά η απόλυση του πλεονάζοντος προσωπικού. Στην εγκύκλιο του υπουργείου Εσωτερικών, η οποία εκδόθηκε το Φλεβάρη του 2007 και αφορά στον τρόπο εφαρμογής του νέου θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των επιχειρήσεων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), σημειώνεται χαρακτηριστικά: «Το προσωπικό με σχέση εξαρτημένης εργασίας Αορίστου Χρόνου, που υπηρετούσε στις Επιχειρήσεις που συγχωνεύτηκαν, μεταφέρεται σε αντίστοιχες θέσεις της νέας Επιχείρησης. Σε περίπτωση που ήθελε κριθεί από το Δημοτικό ή Κοινοτικό Συμβούλιο ότι υπάρχει πλεονάζον προσωπικό, αυτό απολύεται με απόφασή του, η οποία λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των μελών του, ύστερα από πρόταση του ΔΣ της νέας Επιχείρησης».

Με βάση τα όσα ορίζει ο νέος Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων για το εργασιακό καθεστώς στις δημοτικές επιχειρήσεις, είναι ολοφάνερη η διαιώνιση αλλά και επέκταση του καθεστώτος πολιτικής και εργασιακής ομηρίας των εργαζομένων. Στις κοινωφελείς υπηρεσίες θα προσλαμβάνεται προσωπικό με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου και συγκεκριμένα με συμβάσεις αορίστου χρόνου, ορισμένου χρόνου οκτώ ή δώδεκα μηνών με δυνατότητα παράτασης, ακόμα και με σύμβαση μίσθωσης έργου. Το ίδιο καθεστώς προβλέπεται και για τις μονομετοχικές Ανώνυμες Εταιρείες. Για τις κοινές Ανώνυμες Εταιρείες και τις Αναπτυξιακές Ανώνυμες Εταιρείες, τον τρόπο πρόσληψης θα ορίζει Προεδρικό Διάταγμα. Με δεδομένο ότι ως κριτήριο για τις προσλήψεις θα είναι η εξυπηρέτηση του κεφαλαιουχικού χαρακτήρα των επιχειρήσεων και οι ανάγκες τους για ευελιξία, θεωρείται σίγουρα ότι οι σχέσεις εργασίας προβλέπονται ακόμα χειρότερες.

Ο νόμος ορίζει ότι οι σημερινές Δημοτικές Επιχειρήσεις που δεν τηρούν τα κριτήρια ιδιωτικοποίησης και εμπορευματοποίησης του νέου Κώδικα θα κλείσουν μέχρι 31 Δεκέμβρη 2007 (αν και η κυβέρνηση προτίθεται δώσει παράταση κατά ένα χρόνο). Ηδη υπάρχουν δήμοι που έχουν προχωρήσει στην εφαρμογή του Κώδικα με αποτέλεσμα και τις απολύσεις εργαζομένων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένες περιπτώσεις:

• Στο Δήμο Περιστερίου η δημοτική αρχή, που στηρίζεται από τη ΝΔ, προχώρησε πρόσφατα στη διάλυση της μιας δημοτικής επιχείρησης και της μετατροπής της άλλης σε Κοινωφελή Επιχείρηση. Το αποτέλεσμα ήταν να πετάξει στο δρόμο 104 εργαζόμενους που απασχολούνταν με συμβάσεις αορίστου χρόνου για οκτώ και δέκα χρόνια.
• Στο Δήμο Νέας Ιωνίας η δημοτική αρχή, που στηρίζεται από το ΠΑΣΟΚ, πριν λίγες μέρες ολοκλήρωσε τη διαδικασία κλεισίματος της Δημοτικής Επιχείρησης Τεχνικών Εργων, απολύοντας δώδεκα εργαζόμενους. Ενώ μαζί με όμορους δήμους ετοιμάζει τη δημιουργία Αναπτυξιακής Ανώνυμης Εταιρείας για την υλοποίηση των λεγόμενων καινοτόμων σχεδίων ανάπτυξης με τη συμμετοχή ιδιωτών.
• Στο Δήμο Αχαρνών η δημοτική αρχή, που υποστηρίζεται από το ΠΑΣΟΚ, λίγο καιρό μετά την ψήφιση του νέου Κώδικα προχώρησε στο κλείσιμο μιας δημοτικής επιχειρήσεις και ξεκίνησε τη διαδικασία αλλαγής σκοπού μιας άλλης. Το αποτέλεσμα ήταν να απολύσει 225 εργαζόμενους αορίστου χρόνου και 220 εργαζόμενους ορισμένου χρόνου.
• Στο Δήμο Καισαριανής η δημοτική αρχή, που υποστηρίζεται από το ΣΥΝ, με την ουσιαστική συμφωνία των παρατάξεων που στηρίζονται από ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, αποφάσισε να κλείσει τις υπάρχουσες δημοτικές επιχειρήσεις και να συστήσει μια Κοινωφελή Επιχείρηση και ταυτόχρονα να διερευνήσει για τη σύσταση Ανώνυμης Εταιρείας. Οι, περίπου, 50 εργαζόμενοι ορισμένου χρόνου που δούλευαν στις υπάρχουσες δημοτικές Επιχειρήσεις θα μεταφερθούν στην Κοινωφελή με το ίδιο καθεστώς ομηρίας.