Τα ελληνικά χαμόγελα στη Σύνοδο του Ελσίνκι δεν κράτησαν πολύ

Η κλιμάκωση των επίσημων επισκέψεων της τουρκικής διπλωματίας στις Βρυξέλλες στηρίζεται σε βάσιμα επιχειρήματα, στα πλαίσια, πάντα, της τουρκικής «ανάγνωσης» των ευρωπαϊκών αποφάσεων αλλά και σε ευέλικτη παρέμβαση στα πλαίσια του συσχετισμού ισχύος εντός και εκτός ΕΕ. Η διαφορά μεταξύ ελληνικής και τουρκικής διπλωματίας, τουλάχιστον όσον αφορά στα ελληνοτουρκικά εντός της ΕΕ, εστιάζεται από χρόνια στην έγκαιρη επέμβαση της Αγκυρας πριν τη λήψη των ευρωπαϊκών αποφάσεων με τέτοιο τρόπο που είτε οι σχέσεις θα «παγώσουν» αν εξυπηρετεί την Τουρκία - όπως μετά τις αποφάσεις του Λουξεμβούργου (1997) - είτε θα επιταχυνθούν υπέρ των τουρκικών συμφερόντων, όπως συμβαίνει μετά το Ελσίνκι.

Εχουμε επισημάνει, ήδη από το Ελσίνκι, ότι η ομόφωνη απόφαση, την οποία συνυπέγραψε και ο πρωθυπουργός, Κ. Σημίτης, αποτελεί μια ακόμη αποτυχία της ελληνικής διπλωματίας για δύο τουλάχιστον λόγους: 1) Δεν καθιστά σαφή τα ελληνικά πλεονεκτήματα είτε ως ισχύ (κράτος - μέλος της ΕΕ με πλήρη δικαιώματα) είτε ως «δίκαιο» (Ιμια). 2) Δεν καθιστά σαφείς τις τουρκικές υποχρεώσεις και δεσμεύσεις έναντι της ΕΕ για την αναβάθμιση των σχέσεων, με αποτέλεσμα η Αγκυρα να προωθεί τα συμφέροντά της χωρίς ιδιαίτερο κόστος. Πολύ περισσότερο που το Ελσίνκι επιτρέπει στην Αγκυρα να «ερμηνεύσει» προς ίδιον όφελος την απόφαση, ώστε, εκμεταλλευόμενη ευνοϊκούς συσχετισμούς δύναμης, να μπορεί να διεκδικήσει την επιβολή της δικής της «ανάγνωσης» εντός της ΕΕ, έχοντας υπέρ της και την εύνοια των ευρωπαϊκών «μεγάλων δυνάμεων» για δικά τους συμφέροντα.

Οι αποφάσεις του Ελσίνκι εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών «μεγάλων δυνάμεων» και τις δικές τους σχέσεις με τις ΗΠΑ. Δεν αποφασίστηκαν για την εξυπηρέτηση των στενών ελληνικών ή τουρκικών συμφερόντων. Για το ζήτημα αυτό (Ελληνοτουρκικά, Κυπριακό) η τράπουλα μοιράζεται απ' άλλους. Οι επίμαχοι παράγραφοι του Ελσίνκι είναι οι 4,9 και 12.

Στην παράγραφο 4 η Τουρκία συνομαδώνεται επίσημα και άνευ όρων στο «ενιαίο πλαίσιο» διεύρυνσης της ΕΕ που περιλαμβάνει πλέον, 13 υποψήφια κράτη τα οποία «συμμετέχουν στη διαδικασία προσχώρησης επί ίσοις όροις». Ακολουθεί μια γενικόλογη και μη δεσμευτική αναφορά στην «αρχή της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών» για την οποία η Αθήνα πανηγύρισε ανοήτως, χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Και αυτό γιατί η παράγραφος κλείνει με τη δέσμευση ότι «βάση» για την ένταξη στην ΕΕ αποτελεί μόνο η τήρηση των πολιτικών «κριτηρίων της Κοπεγχάγης» (εκδημοκρατισμός, ανθρώπινα δικαιώματα κλπ.). Μ' άλλα λόγια η Τουρκία δε δεσμεύεται από το Ελσίνκι να βάλει τις διαφορές στο Αιγαίο στην ενταξιακή διαπραγμάτευση με την ΕΕ.

Η παράγραφος 9 αφορά την Κύπρο και αποτελείται από δύο εδάφια. Το πρώτο (9α) εκφράζει την «υποστήριξη» της ΕΕ στις «προσπάθειες» του ΓΓ του ΟΗΕ για τη «συνολική ρύθμιση του Κυπριακού». Σ' αυτό έμμεσα εμπλέκεται και η Τουρκία. Το δεύτερο (9β) εδάφιο αποδεσμεύει την Αγκυρα από οποιαδήποτε υποχρέωση έναντι της ΕΕ για το Κυπριακό, αφού η επίλυση δεν αποτελεί προϋπόθεση για την προσχώρηση της Κύπρου. Και έτσι κι αλλιώς «το Συμβούλιο θα λάβει υπόψη όλα τα σχετικά στοιχεία και θα αποφασίσει όταν και όπως πρέπει. Περί της ουσίας του Κυπριακού, ως προβλήματος εισβολής και κατοχής, δεν υπάρχει καμία αναφορά.

Η παράγραφος 12 αφορά στις σχέσεις ΕΕ- Τουρκίας. Οσον αφορά το γενικόλογο «ενισχυμένο πολιτικό διάλογο» η Τουρκία πρέπει να εκπληρώσει τα «πολιτικά κριτήρια προσχώρησης» των παραγράφων 4 και 9α - όχι, όμως και 9β για Κυπριακό.

Οσον αφορά, όμως, τη βασική «εταιρική σχέση προσχώρησης» που θα ρυθμίζει τις σχέσεις ΕΕ/Τουρκίας τα επόμενα χρόνια, η Αγκυρα δεν υποχρεούται να συμπεριλάβει ούτε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ούτε το Κυπριακό. Αυτό δεν αποτελεί μόνο επιδίωξη της Τουρκίας, η οποία ποτέ δεν επιθυμούσε «ευρωπαϊκοποίηση » των σχέσεων με τις γειτονικές χώρες, όπου δρα ως μικροϊμπεριαλιστής, αλλά και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Βρετανία που έχει σημαντικές βάσεις στην Κύπρο, ή στη Γαλλία και την Ιταλία που προωθούν ιδιαίτερες σχέσεις με την Αγκυρα.

Στα ζητήματα αυτά δε θέλουν εμπλοκή της ΕΕ ούτε οι ΗΠΑ. Η γενικόλογη αναφορά της παραγράφου 12 στα «συμπεράσματα προηγούμενων Ευρωπαϊκών Συμβουλίων» αποτελεί ισχνή παρηγοριά για την ελληνική διπλωματία.