Associated Press

Διαδήλωση στη βρετανική βάση

Σκοπός των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων ήταν να το έχουν εσαεί ένα καλυμμένο προτεκτοράτο, κάτι που προσπάθησαν να επαναβεβαιώσουν και με το «σχέδιο Ανάν». Ενα κρατίδιο εξαρτώμενο, με σημαντικό μέσο ελέγχου τις διαβόητες βρετανικές βάσεις. Δυο βάσεις που με το «σχέδιο Ανάν» αναβαθμίζονταν μέχρι του σημείου να έχουν ακόμα και δική τους υφαλοκρηπίδα.

Η ιστορία της κατοχύρωσης των αμερικανοβρετανικών γεωστρατηγικών συμφερόντων στο νησί (και μέσω των εν λόγω βάσεων) έχει μεγάλη σημασία. Διευκολύνει στην κατανόηση των σημερινών ιμπεριαλιστικών σχεδιασμών. Και επειδή οι πιέσεις για αποδοχή αμερικανόπνευστων «σχεδίων» συνεχίζονται, χρήσιμο είναι να ξαναδιαβάσουμε τούτη την ιστορία.

Συγκέντρωση του ΑΚΕΛ ενάντια στις Βρεταννικές βάσεις

«Ο Φουτ άφηνε στην Κύπρο ένα σύνολο συμφωνιών - την ιδρυτική συνθήκη ανεξαρτησίας, τη συνθήκη συμμαχίας, τη συνθήκη εγγυήσεων και το σύνταγμα του 1960 - με μοιραίες αδυναμίες. Καθιέρωναν ένα σύστημα διακυβέρνησης, που αναπόφευκτα προκαλούσε πόλωση και τελικά οδήγησε σε αιματοχυσία. Το σύστημα επινοήθηκε από εξωτερικές δυνάμεις, για την εξυπηρέτηση των δικών τους πολιτικών και αμυντικών συμφερόντων στο νησί και όχι με βάση το συμφέρον των κατοίκων του, δε διασφάλιζε την ανεξαρτησία και την ενότητα και αδυνατούσε να λειτουργήσει. Υπό την πίεση των συμμάχων του NATO, οι Ελληνοκύπριοι αναγκάστηκαν να δεχτούν ένα σύνταγμα, που τους στερούσε τη δυνατότητα να εκλέξουν κυβέρνηση, τη δυνατότητα να αλλάξουν το σύνταγμά τους και εξασφάλιζε στις δυνάμεις του NATO τη δυνατότητα στρατιωτικής επιρροής και χρήσης των εγκαταστάσεων του νησιού». Θυμίζει κάτι;

«Το μερίδιο του λέοντος είχε η Βρετανία. Η συνθήκη εγκαθίδρυσης... επέτρεπε στη Βρετανία να διατηρήσει υπό την κατοχή της δύο μεγάλες ανεξάρτητες περιοχές στη νότια ακτή, καθώς και εκτεταμένα δικαιώματα ελέγχου σε πολυάριθμες αμυντικές περιοχές και εγκαταστάσεις σε όλη την επικράτεια της νέας δημοκρατίας, παραβιάζοντας έτσι την ανεξαρτησία του νέου κράτους».

Οι εγκαταστάσεις των Βρεταννικών βάσεων

«Ως αποτέλεσμα της Συνθήκης της Εγκαθίδρυσης του 1960, το νησί αφέθηκε μευπερσύγχρονα ηλεκτρονικά συστήματα, που τροφοδοτούσαν - και τροφοδοτούν - τη Βρετανία και Αμερική με άκρως απόρρητες πληροφορίες... Οι κατασκοπευτικοί σταθμοί δημιουργήθηκαν υπό τη βρετανική αποικιοκρατία και οι συνθήκες που εγκαθίδρυαν τη νέα δημοκρατία της Κύπρου προσέφεραν στη Βρετανία όλες τις δυνατότητες της διατήρησης και προστασίας τους. Οι πληροφορίες που συγκεντρώνονταν μεταφέρονταν στην Ουάσινγκτον, σύμφωνα με τη μυστική συμφωνία του 1947 UKUSA, για τη συλλογική συγκέντρωση πληροφοριών από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, την Αυστραλία, τον Καναδά και τη Νέα Ζηλανδία. Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούσαν επίσης κρυφά τη δική τους υπηρεσία πληροφοριών στην Κύπρο κατά τη διάρκεια της βρετανικής κυριαρχίας. Επιπροσθέτως των συστημάτων ηχητικής υποκλοπής, οι βρετανικές διευκολύνσεις περιελάμβαναν εγκαταστάσεις απαραίτητες για στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπως αεροδρόμια και αποθήκες στα λιμάνια».

Οι συγγραφείς αποκαλύπτουν ότι η Βρετανία είχε ένα ολόκληρο σύνταγμα και άλλες μονάδες στην Κύπρο αποκλειστικά για να χειρίζονται εξοπλισμό ηλεκτρονικού πολέμου, συστημάτων παρακολούθησης και ραντάρ. «Το προσωπικό στην Κύπρο χειριζόταν δεκάδες χιλιάδες απόρρητα έγγραφα σε καθημερινή βάση¹... Οι πομποί στο νησί αναμετέδιδαν το υλικό που είχαν υποκλέψει στο GCHQ (σ.σ: στο αρμόδιο βρετανικό επιτελείο) στην Ουάσινγκτον, ή σε άλλες πηγές στη Μέση Ανατολή. Επίσης χρησίμευαν στην προπαγάνδα, με την παρεμπόδιση εχθρικών και τη μετάδοση φίλιων ραδιοφωνικών εκπομπών στην περιοχή».

«Η Κύπρος κατέστη πρωταρχικής σημασίας για τη Βρετανική Υπηρεσία Πληροφοριών στη Μέση Ανατολή, μετά την αποχώρηση από την Παλαιστίνη και το Σουέζ. Κατά τη διαπραγμάτευση των συμφωνιών του 1960, τα σύνορα των δύο βρετανικών βάσεων καθορίστηκαν, ώστε να συμπεριλάβουν τρεις από τις τέσσερις πιο σημαντικές κατασκοπευτικές εγκαταστάσεις - το περίεργο σχήμα της βάσης της Δεκέλειας με τα βορειοανατολικά του σύνορα να επεκτείνονται σαν κεραία είναι καθαρά σχεδιασμένο, για να περιβάλλει το δρόμο προς το σταθμό υποκλοπών στον Αγιο Νικόλαο. Οι ανεξάρτητες βάσεις έγιναν εκείνο τον καιρό σκόπιμα μεγαλύτερες απ' ό,τι χρειαζόταν, για να αφήσουν χώρο για την κατασκευή καινούριων εγκαταστάσεων και να φιλοξενήσουν εγκαταστάσεις, που βρίσκονταν σε άλλες περιοχές του νησιού².»

«Η βάση στην περιοχή της Επισκοπής περιλαμβάνει το στρατιωτικό αεροδρόμιο στο Ακρωτήρι, ένα μεγάλο ηλεκτρονικό σταθμό πληροφοριών στο Παραμάλι, καθώς και τα Βρετανικά Αρχηγεία, Αεροπορίας και Πεζικού Μέσης Ανατολής. Το αεροδρόμιο είχε σχεδιαστεί για τη διασφάλιση της πυρηνικής δυνατότητας της Συμφωνίας της Βαγδάτης, στεγάζοντας τέσσερις μοίρες βομβαρδιστικών. Τα πυρηνικά όπλα θα αποθηκεύονταν σε δύο «ειδικές τοποθεσίες όπλων» κοντά στο αεροδρόμιο³... Υπήρχαν σχέδια για την παροχή, στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου του Ακρωτηρίου, πομπών και δεκτών του Φόρεϊν Οφφις, πομπών της Βασιλικής Αεροπορίας και εφεδρικής τοποθεσίας για τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις στον Ηρακλή, που χρησιμοποιούνταν για την αποστολή υλικού, που είχε υποκλαπεί, στο GCHQ⁴. Η βάση της Επισκοπής είχε επίσης ένα μεγάλο κομμάτι γης, δυτικά του χωριού, για την εγκατάσταση ενός «πάρκου κεραιών», επιπρόσθετα των ασύρματων σταθμών, που ήδη χρησιμοποιούνταν στην περιοχή Παραμάλι⁵».

«Η βάση στη Δεκέλεια περιείχε δύο υπερσύγχρονους σταθμούς υποκλοπών: Ενα σταθμό σημάτων της RAF στην Πέργαμο και ένα όμοιο στρατιωτικό σταθμό σημάτων στον Αγιο Νικόλαο. Είχαν επανδρωθεί από το Δεύτερο Σύνταγμα Ασυρματιστών και το Ενατο Σύνταγμα Σημάτων, που στο παρελθόν έδρευαν στο Ιράκ και στην Παλαιστίνη. Το προσωπικό του σταθμού της Περγάμου ήταν ικανό να αποκρυπτογραφήσει και να αναλύσει υλικό, αλλά και να το υποκλέψει. Ο Αγιος Νικόλαος συμπεριλάμβανε ένα μεταδοτικό σταθμό της RAF και ένα κέντρο μηνυμάτων, μια αποθήκη υλικού πολέμου και ένα δάσος υψηλής συχνότητας κεραιών, που χρησίμευαν, για να εντοπίσουν την ακριβή θέση των μεταδόσεων από τον εχθρό⁶. Μια άλλη τοποθεσία κοντά στην Αθνα χρησιμοποιούνταν για μυστικές και ανοιχτές ραδιοφωνικές δραστηριότητες του Φόρεϊν Οφφις. Ηταν συνδεδεμένο με έναν άλλο πομπό κοντά στο Ζύγι. Οι επιτελείς είπαν ότι οι εγκαταστάσεις στις βάσεις και στο όρος Τρόοδος έκαναν την Κύπρο «ένα στρατηγικό σημείο στο παγκόσμιο στρατιωτικό τηλεπικοινωνιακό σύστημα»⁷.

Επιπλέον, «η συνθήκη συμπεριλάμβανε 20 τοποθεσίες εκτός βάσεων, όπου η Βρετανία θα συνέχιζε να χρησιμοποιεί "χωρίς περιορισμούς και παρεμβάσεις", δέκα από αυτές επ' αόριστον. Επίσης, παραχωρήθηκε στη Βρετανία το δικαίωμα να χρησιμοποιεί 11 μικρές τοποθεσίες και εγκαταστάσεις ύστερα από διαβουλεύσεις με την κυπριακή κυβέρνηση. Ανάμεσα στις δέκα μόνιμες τοποθεσίες υπήρχαν οι ηλεκτρονικοί σταθμοί υποκλοπών και μετάδοσης πληροφοριών στο όρος Τρόοδος και ένα ισχυρό ραντάρ της RAF στο όρος Ολυμπος... Στο όρος του Ολύμπου υπήρχαν ακόμα εγκαταστάσεις αναμετάδοσης, δέκτες και πομποί. Δύο άλλες τοποθεσίες ραντάρ ήταν στο Ακρωτήρι Κίτη και στο Ακρωτήρι Γκρέκο. Μεταδοτικός σταθμός της RAF, για να στέλνει στο Λονδίνο τα μηνύματα, που είχαν υποκλαπεί στον Αγιο Νικόλαο και την Πέργαμο, διατηρήθηκε επίσης στον Ηρακλή.

»Επιπρόσθετα, βόρεια από το Ζύγι, μια τοποθεσία 119 εκταρίων διατηρήθηκε για ραδιοφωνικό πομπό μεσαίων κυμάτων του Φόρεϊν Οφφις και της RAF. Υπήρχε και ένας άλλος αναμεταδοτικός σταθμός στο βουνό Γέιλα στην περιοχή της Κερήνειας για χρήση του ραδιοφωνικού σταθμού των Ενόπλων Δυνάμεων και για την εγκατάσταση άλλου αναμεταδοτικού σταθμού του NATO. Οι Βρετανοί έδειχναν ιδιαίτερη προθυμία να προσφέρουν τις εγκαταστάσεις και τις βάσεις τους για σκοπούς του NATO και όχι μόνο για δικούς τους⁸».

Αλλά και «ολόκληρο το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, που είχε τη δυνατότητα να εξυπηρετεί πολεμικά και μεταγωγικά αεροπλάνα και να φιλοξενήσει αριθμό στρατοπέδων, αποτελούσε μια άλλη τέτοια τοποθεσία... Η Βρετανία διατηρούσε το δικαίωμα να παρατάξει αντιαεροπορικά όπλα γύρω από το αεροδρόμιο, αν και βρισκόταν σε κυπριακό έδαφος. Επίσης, η Βρετανία διατηρούσε ναυτικές εγκαταστάσεις στη Λεμεσό και στην Αμμόχωστο και γνωστούς ή μυστικούς αναμεταδότες, αποθήκες καυσίμων, στρατόπεδα και περιοχές σκοποβολής».

«Στις συμφωνίες του 1960 δεν αναφέρονται οι σταθμοί παρακολούθησης και επικοινωνίας, που οι Αμερικανοί κρυφά χρησιμοποίησαν κατά τη διάρκεια της βρετανικής κυριαρχίας. Οι σταθμοί αυτοί, όμως, συνέχισαν να λειτουργούν μετά την ανεξαρτησία, χωρίς προηγούμενες διαβουλεύσεις με τους Κυπρίους⁹. Ενας μυστικός χάρτης του Βρετανικού Υπουργείου Αποικιών εμφανίζει δύο τοποθεσίες - στον Γερόλακκο και στη Μια Μηλιά, ανατολικά και δυτικά της Λευκωσίας - σημειωμένες ως αμερικανικούς ασύρματους σταθμούς¹⁰. Στην πρεσβεία της Λευκωσίας, οι Αμερικανοί είχαν εγκαταστήσει έναν αναμεταδοτικό σταθμό, που χειριζόταν μέσω τηλεγραφημάτων όλα τα διπλωματικά μηνύματα της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου. Στον Καραβά διατηρούσαν επίσης ένα μεγάλο σταθμό, που παρακολουθούσε μεταδόσεις όλων των χωρών του Ανατολικού Μπλοκ και απασχολούσε πάνω από 50 ειδικούς ξένων γλωσσών¹¹.

»Οι Αμερικανοί μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν έμμεσα τις βάσεις στην Κύπρο για κάποιο διάστημα μέσω ανταλλαγών πληροφοριών με τους Βρετανούς. Φαίνεται πως γι' αυτούς το γεγονός ότι οι βάσεις ήταν περιοχές βρετανικής κυριαρχίας ήταν μόνο τυπικό και ότι θεωρούσαν δεδομένο πως οι ίδιοι, το NATO και οι άλλες χώρες - μέλη του UKUSA θα εκμεταλλεύονταν τα πλεονεκτήματα».

Και σε ένα άλλο απόσπασμα: «Στη δεκαετία του '50 η Κύπρος κατέστη σημαντική για τις ΗΠΑ ως αεροπορική βάση. Το 1958, οι επιχειρήσεις στο Λίβανο και στην Ιορδανία απέδειξαν τη στρατηγική σημασία της Κύπρου στις συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής και οι Αμερικανοί διασφάλισαν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν το νησί, όπως και την Τουρκία, σαν βάση βομβαρδιστικών αεροσκαφών στην περίπτωση πολέμου με τους Σοβιετικούς».

Αρα: «Ενα πολύ μικρό μέρος της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης και των επισυνάψεων, που ακολουθούσαν, σχετιζόταν με τη δημιουργία του νέου κράτους. Το μεγαλύτερο μέρος αφορούσε όχι την κυπριακή ελευθερία, αλλά τη διατήρηση βρετανικού ελέγχου του εδάφους εκείνου, που υποτίθεται ότι θα γινόταν ανεξάρτητο.

»Προσφέρθηκε στις βρετανικές αρχές το δικαίωμα "άσκησης απόλυτου ελέγχου στις 31 (βρετανοκρατούμενες) εγκαταστάσεις". Μπορούσαν να τις φρουρούν, να τις υπερασπίζονται και να αποκλείουν από αυτές οποιονδήποτε ήθελαν, ακόμα και αξιωματούχους της νέας Δημοκρατίας. Μόνο ο βρετανικός στρατός είχε τη δύναμη να αστυνομεύει τις περιοχές και να συλλαμβάνει οποιονδήποτε μέσα σ' αυτές. Ωστόσο, έξω από τις περιοχές, οι κυπριακές αρχές ήταν υποχρεωμένες να παρέχουν ασφάλεια και να αποτρέπουν τυχόν παρεμβολή στη δραστηριότητά τους. Π.χ., αν το ζητούσαν (σ.σ. οι Βρετανοί), η Κύπρος έπρεπε να περιορίσει την κίνηση αεροπλάνων, πλοίων και οχημάτων, την οικοδόμηση εγκαταστάσεων και τη λειτουργία ραδιοφωνικών και ηλεκτρικών εξοπλισμών κοντά σε βρετανικές περιοχές και εγκαταστάσεις. Επίσης, οι Βρετανοί είχαν τη δύναμη να συλλαμβάνουν δολιοφθορείς ή οποιονδήποτε προσπαθούσε να εμποδίσει τη χρήση τους.

»Η Βρετανία μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει ελεύθερα δρόμους και λιμάνια στην Κύπρο για τη μετακίνηση στρατευμάτων προς και από βρετανικές βάσεις, τοποθεσίες και εγκαταστάσεις με τη συγκατάθεση της κυπριακής κυβέρνησης. Βρετανικά αεροπλάνα μπορούσαν να πετάξουν πάνω από τον εναέριο χώρο της Κύπρου χωρίς περιορισμούς, Βρετανοί μηχανικοί μπορούσαν να εγκαταστήσουν επικοινωνιακά και ηλεκτρονικά συστήματα στο κυπριακό έδαφος και να τοποθετήσουν υποβρύχια ή άλλα καλώδια μεταξύ των βρετανικών βάσεων ή τοποθεσιών.

»Βρετανικά στρατεύματα μπορούσαν να εκπαιδεύονται σε έξι περιοχές μέσα σε έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας και, όπου οι περιοχές εκπαίδευσης ήταν εναέριες ή θαλάσσιες, η κυπριακή κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να απομακρύνει μη βρετανικά σκάφη ή αεροπλάνα κατά τη διάρκεια των ασκήσεων. Επιπλέον, δόθηκε στη Βρετανία απεριόριστη χρήση του αεροδρομίου της Λευκωσίας καθώς και "ειδικών εγκαταστάσεων" στον πύργο ελέγχου "για επιχειρήσεις βρετανικών αεροπλάνων εν καιρώ ειρήνης ή πολέμου". Μπορούσε επίσης να επιτάξει το σύστημα εναερίου ελέγχου σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Η Κύπρος έπρεπε ακόμα να διατηρεί σε ετοιμότητα το εφεδρικό αεροδρόμιο της Τύμπου (σ.σ. στα Κατεχόμενα) για βρετανική χρήση».

«Στο θέμα της χρήσης των κυρίαρχων βάσεων δεν δόθηκε στους Κυπρίους ο λόγος, ακόμα και αν η χρήση τους μετέβαλλε το νησί σε στόχο στρατιωτικής επίθεσης. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων πριν την ανεξαρτησία, ο Μεντερές, συντρώγοντας με τον φιλοξενούμενό του Βρετανό υπουργό Αμυνας, ρώτησε τι θέση θα έπαιρνε η Κύπρος, αν η Βρετανία χρησιμοποιούσε τις βάσεις της σε έναν πόλεμο εναντίον ενός κράτους της Μέσης Ανατολής, διακινδυνεύοντας ένα ανταποδοτικό χτύπημα.

Επιστρέφοντας στο Λονδίνο, ο υπουργός ζήτησε νομική γνωμοδότηση για το θέμα από το Φόρεϊν Οφις. Ενώ αποδεχόταν ότι η Κύπρος θα μπορούσε να παρασυρθεί σε εχθροπραξίες ως αποτέλεσμα βρετανικών ενεργειών, το υπουργείο Εξωτερικών ισχυρίστηκε ότι αυτό ήταν σφάλμα των ίδιων των Κυπρίων, που αποδέχτηκαν τις συμφωνίες του 1960. Θα ήταν "αναπόφευκτη συνέπεια" της παραχώρησης στρατιωτικών δικαιωμάτων στους Βρετανούς και "θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι αντιπρόσωποι της Δημοκρατίας ήταν προετοιμασμένοι να το διακινδυνεύσουν, όταν αποδέχτηκαν τους όρους της συμφωνίας του Λονδίνου". Παραγνώριζε βέβαια το Φόρεϊν Οφις ότι οι δυνάμεις του NATO είχαν εξαναγκάσει τον Μακάριο να υπογράψει τις συμφωνίες¹²».

Ετσι, η Βρετανία, σε συνεννόηση με την Αμερική, «θα μπορούσε να εξαπολύσει οποιαδήποτε στρατιωτική επιχείρηση ήθελε - ακόμα και μια πυρηνική επίθεση - ασχέτως αν έβαζε την Κύπρο σε κίνδυνο, εκθέτοντάς τη στον κίνδυνο ανταποδοτικού χτυπήματος».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Report of Senate Commission, Οκτώβρης 1986, Cmnd 9923.

2. Αρχεία Βρετανικού Υπουργικού Συμβουλίου, C60 44,7.3.60.

3. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών, CO926 778, GCHQ MEALF προς Λονδίνο, 4.5.59.

4. Στο ίδιο.

5. British Defence Papers, Middle East Defence Secretariat memo, 30.4.59, στο CO926/978.

6. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών CO926/977,1957.

7. Πρακτικά σύσκεψης των Αρχηγών του Γενικού Επιτελείου, COS57 214, 25.9.57.

8. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών JWPME59,4.4.59, και CO926/977.

9. Αρχεία Στέιτ Ντιπάρτμεντ, 79 295Β, Guidelines for Policy and Operations, Cyprus, Σεπτέμβρης 1962, Johnson Library, NSF, NSC History, Cyprus Crisis, Δεκέμβρης 1963-1967.

10. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών CO926/977.

11. The Times, 14.3.56.

12. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών, CO926/978, Αγκυρα προς Φόρεϊν Οφις 21.5.59, τηλεγράφημα για.. συζήτηση.. υπουργού Αμυνας με Τούρκους υπουργούς σε δείπνο του Τούρκου πρωθυπουργού, 19.5.59. Επίσης CO926/778/65, FO's JM Addis note, 26.6.59.