Αρα: «Ενα πολύ μικρό μέρος της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης και των επισυνάψεων, που ακολουθούσαν, σχετιζόταν με τη δημιουργία του νέου κράτους. Το μεγαλύτερο μέρος αφορούσε όχι την κυπριακή ελευθερία, αλλά τη διατήρηση βρετανικού ελέγχου του εδάφους εκείνου, που υποτίθεται ότι θα γινόταν ανεξάρτητο.

»Προσφέρθηκε στις βρετανικές αρχές το δικαίωμα "άσκησης απόλυτου ελέγχου στις 31 (βρετανοκρατούμενες) εγκαταστάσεις". Μπορούσαν να τις φρουρούν, να τις υπερασπίζονται και να αποκλείουν από αυτές οποιονδήποτε ήθελαν, ακόμα και αξιωματούχους της νέας Δημοκρατίας. Μόνο ο βρετανικός στρατός είχε τη δύναμη να αστυνομεύει τις περιοχές και να συλλαμβάνει οποιονδήποτε μέσα σ' αυτές. Ωστόσο, έξω από τις περιοχές, οι κυπριακές αρχές ήταν υποχρεωμένες να παρέχουν ασφάλεια και να αποτρέπουν τυχόν παρεμβολή στη δραστηριότητά τους. Π.χ., αν το ζητούσαν (σ.σ. οι Βρετανοί), η Κύπρος έπρεπε να περιορίσει την κίνηση αεροπλάνων, πλοίων και οχημάτων, την οικοδόμηση εγκαταστάσεων και τη λειτουργία ραδιοφωνικών και ηλεκτρικών εξοπλισμών κοντά σε βρετανικές περιοχές και εγκαταστάσεις. Επίσης, οι Βρετανοί είχαν τη δύναμη να συλλαμβάνουν δολιοφθορείς ή οποιονδήποτε προσπαθούσε να εμποδίσει τη χρήση τους.

»Η Βρετανία μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει ελεύθερα δρόμους και λιμάνια στην Κύπρο για τη μετακίνηση στρατευμάτων προς και από βρετανικές βάσεις, τοποθεσίες και εγκαταστάσεις με τη συγκατάθεση της κυπριακής κυβέρνησης. Βρετανικά αεροπλάνα μπορούσαν να πετάξουν πάνω από τον εναέριο χώρο της Κύπρου χωρίς περιορισμούς, Βρετανοί μηχανικοί μπορούσαν να εγκαταστήσουν επικοινωνιακά και ηλεκτρονικά συστήματα στο κυπριακό έδαφος και να τοποθετήσουν υποβρύχια ή άλλα καλώδια μεταξύ των βρετανικών βάσεων ή τοποθεσιών.

»Βρετανικά στρατεύματα μπορούσαν να εκπαιδεύονται σε έξι περιοχές μέσα σε έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας και, όπου οι περιοχές εκπαίδευσης ήταν εναέριες ή θαλάσσιες, η κυπριακή κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να απομακρύνει μη βρετανικά σκάφη ή αεροπλάνα κατά τη διάρκεια των ασκήσεων. Επιπλέον, δόθηκε στη Βρετανία απεριόριστη χρήση του αεροδρομίου της Λευκωσίας καθώς και "ειδικών εγκαταστάσεων" στον πύργο ελέγχου "για επιχειρήσεις βρετανικών αεροπλάνων εν καιρώ ειρήνης ή πολέμου". Μπορούσε επίσης να επιτάξει το σύστημα εναερίου ελέγχου σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Η Κύπρος έπρεπε ακόμα να διατηρεί σε ετοιμότητα το εφεδρικό αεροδρόμιο της Τύμπου (σ.σ. στα Κατεχόμενα) για βρετανική χρήση».

«Στο θέμα της χρήσης των κυρίαρχων βάσεων δεν δόθηκε στους Κυπρίους ο λόγος, ακόμα και αν η χρήση τους μετέβαλλε το νησί σε στόχο στρατιωτικής επίθεσης. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων πριν την ανεξαρτησία, ο Μεντερές, συντρώγοντας με τον φιλοξενούμενό του Βρετανό υπουργό Αμυνας, ρώτησε τι θέση θα έπαιρνε η Κύπρος, αν η Βρετανία χρησιμοποιούσε τις βάσεις της σε έναν πόλεμο εναντίον ενός κράτους της Μέσης Ανατολής, διακινδυνεύοντας ένα ανταποδοτικό χτύπημα.

Επιστρέφοντας στο Λονδίνο, ο υπουργός ζήτησε νομική γνωμοδότηση για το θέμα από το Φόρεϊν Οφις. Ενώ αποδεχόταν ότι η Κύπρος θα μπορούσε να παρασυρθεί σε εχθροπραξίες ως αποτέλεσμα βρετανικών ενεργειών, το υπουργείο Εξωτερικών ισχυρίστηκε ότι αυτό ήταν σφάλμα των ίδιων των Κυπρίων, που αποδέχτηκαν τις συμφωνίες του 1960. Θα ήταν "αναπόφευκτη συνέπεια" της παραχώρησης στρατιωτικών δικαιωμάτων στους Βρετανούς και "θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι αντιπρόσωποι της Δημοκρατίας ήταν προετοιμασμένοι να το διακινδυνεύσουν, όταν αποδέχτηκαν τους όρους της συμφωνίας του Λονδίνου". Παραγνώριζε βέβαια το Φόρεϊν Οφις ότι οι δυνάμεις του NATO είχαν εξαναγκάσει τον Μακάριο να υπογράψει τις συμφωνίες¹²».

Ετσι, η Βρετανία, σε συνεννόηση με την Αμερική, «θα μπορούσε να εξαπολύσει οποιαδήποτε στρατιωτική επιχείρηση ήθελε - ακόμα και μια πυρηνική επίθεση - ασχέτως αν έβαζε την Κύπρο σε κίνδυνο, εκθέτοντάς τη στον κίνδυνο ανταποδοτικού χτυπήματος».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Report of Senate Commission, Οκτώβρης 1986, Cmnd 9923.

2. Αρχεία Βρετανικού Υπουργικού Συμβουλίου, C60 44,7.3.60.

3. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών, CO926 778, GCHQ MEALF προς Λονδίνο, 4.5.59.

4. Στο ίδιο.

5. British Defence Papers, Middle East Defence Secretariat memo, 30.4.59, στο CO926/978.

6. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών CO926/977,1957.

7. Πρακτικά σύσκεψης των Αρχηγών του Γενικού Επιτελείου, COS57 214, 25.9.57.

8. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών JWPME59,4.4.59, και CO926/977.

9. Αρχεία Στέιτ Ντιπάρτμεντ, 79 295Β, Guidelines for Policy and Operations, Cyprus, Σεπτέμβρης 1962, Johnson Library, NSF, NSC History, Cyprus Crisis, Δεκέμβρης 1963-1967.

10. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών CO926/977.

11. The Times, 14.3.56.

12. Αρχεία Υπουργείου Αποικιών, CO926/978, Αγκυρα προς Φόρεϊν Οφις 21.5.59, τηλεγράφημα για.. συζήτηση.. υπουργού Αμυνας με Τούρκους υπουργούς σε δείπνο του Τούρκου πρωθυπουργού, 19.5.59. Επίσης CO926/778/65, FO's JM Addis note, 26.6.59.