Η εξοικείωση με τη βία, τον πόλεμο, την επιβίωση σε βάρος του άλλου και με όλα τα δεινά του καπιταλισμού εν γένει, αντικαθιστά τη συλλογικότητα, τη σωματική άσκηση και την αμεσότητα των ανθρωπίνων σχέσεων...

Μέσο διαπαιδαγώγησης, καλλιέργειας πνεύματος και ανάπτυξης της προσωπικότητας και της συλλογικότητας. Κάπως έτσι περιγράφουν ειδικοί επιστήμονες την προσφορά του παιχνιδιού. Κι επειδή ακριβώς οι εταιρίες που φτιάχνουν τα παιχνίδια, αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά, στόχο τους έχουν να «φτιάξουν» μέσω των παιχνιδιών προσωπικότητες τέτοιες που θα εξυπηρετούν με απόλυτο τρόπο συγκεκριμένα συμφέροντα.

Αυτό ακριβώς αναδεικνύεται μέσα από τη σημερινή έρευνα του «Ρ» για τα παιχνίδια. Τόσο τα παιχνίδια σε ηλεκτρονική μορφή, όσο και κάποια φαινομενικά «αθώα» επιτραπέζια ή ομαδικά παιχνίδια επιχειρούν να εμφυσήσουν στα παιδιά και τους νέους αξίες, όπως το εύκολο και γρήγορο κέρδος, η βία, η επικράτηση του ισχυρότερου, ο ατομισμός, ενώ σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, ο βομβαρδισμός χωρών και η εξόντωση ολόκληρων λαών γίνεται διασκεδαστικό παιχνίδι στα χέρια των αυριανών ενήλικων.

Το μεταφυσικό στοιχείο και η πάλη άγνωστων «σκοτεινών δυνάμεων» είναι τα κύρια χαρακτηριστικά πολλών παιχνιδιών

Ενα σχετικά νέο για τα ελληνικά δεδομένα είδος ομαδικής διασκέδασης, κερδίζει έδαφος στις νεανικές παρέες: Τα παιχνίδια ρόλων, όπου οι παίκτες με εργαλείο ένα βιβλίο κανόνων, συμμετέχουν σε μια «περιπέτεια».

Το κύριο στοιχείο αυτών των παιχνιδιών είναι η πιο ενεργός και ρεαλιστική συμμετοχή των παικτών, οι οποίοι «βιώνουν» το παιχνίδι, υποδυόμενοι διάφορους ρόλους. Οπως αναφέρει σχετική ιστοσελίδα που λανσάρει τέτοια παιχνίδια: «Σε αυτά, μια παρέα ατόμων μπορούν να αναβιώσουν και την πιο περίεργη περιπέτεια, να μεταφερθούν σε φανταστικά βασίλεια και κόσμους, να δράσουν, να κινδυνεύσουν, να επιτύχουν ή να χαθούν». Κάποιος λοιπόν από την παρέα αναλαμβάνει να παίξει το ρόλο του αφηγητή - διαιτητή. Οι υπόλοιποι διαλέγουν ένα χαρακτήρα από το σενάριο που θα παίξουν.

Τα θέματα των παιχνιδιών, προετοιμάζουν τους παίκτες να δεχτούν τα φαινόμενα του καπιταλισμού - πολέμους, εγκλήματα, πολιτικές ίντριγκες κ.ά. - σαν «φυσικά φαινόμενα». Επιπλέον, υπάρχουν θεματολογίες βγαλμένες από θρύλους, από την αντιπαράθεση «σκοτεινών δυνάμεων» στην «αιώνια πάλη του καλού και του κακού», με έντονο το στοιχείο του μεταφυσικού και της μαγείας, καλλιεργούν τον ανορθολογισμό, όσον αφορά στην ερμηνεία του κόσμου και στην αλλαγή του.

«Κύριο χαρακτηριστικό του παιχνιδιού είναι η μίμηση και η υιοθέτηση ρόλων. Εκεί, έγκειται και η διαπαιδαγωγητική του αξία. Υπάρχουν παιχνίδια που σε κάνουν να σκέφτεσαι, να δημιουργείς, οξύνουν τη φαντασία κλπ., και άλλα, που σου μαθαίνουν πώς να καταφέρεις αυτό που θες με οποιοδήποτε τίμημα. Που σε εθίζουν σε απαράδεκτες συμπεριφορές», λέει στο «Ρ» η Αφροδίτη Ρέτζιου, ειδικευόμενη ψυχίατρος.

Παραθέτουμε ορισμένα παιχνίδια ρόλων, των οποίων οι «περιπέτειες» είναι ενδεικτικές για το πώς υπηρετούν την κυρίαρχη ιδεολογία:

• «Μετά από χρόνια οικονομικών διαφορών οι ΗΠΑ κήρυξαν τον πόλεμο στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία. Στην πρώτη γραμμή βρίσκονται μισθοφόροι και στρατιωτικές και εταιρικές μονάδες που ελέγχουν τεθωρακισμένες στρατιωτικές μηχανές για να ισοπεδώσουν ολόκληρες πόλεις». Το παιχνίδι παροτρύνει: «Ζήστε τον πραγματικό φόβο του πολέμου στη μοντέρνα εποχή».
• Κάποιο άλλο «μεταφέρει» τους παίκτες σε μια πόλη με περισσότερους από 400 εκατομμύρια κατοίκους, στην ανατολική ακτή της Αμερικής του 22ου αιώνα, όπου διαπράττεται κάθε δευτερόλεπτο ένα σοβαρό έγκλημα. «Ο πιο σκληρός από όλους τους δικαστές είναι ο J. D., ένας άντρας που έχει τη δύναμη της άμεσης δικαιοσύνης... Το παιχνίδι επιτρέπει στους παίκτες να πάρουν το ρόλο είτε των δικαστών ή των κακοποιών, που είναι αποφασισμένοι να ξεφορτωθούν τους δικαστές και να δημιουργήσουν τη δική τους εγκληματική οργάνωση»...

Φανταστείτε μια οικογένεια να κάθεται γύρω από ένα τραπέζι και να «παίζει» ένα παιχνίδι, όπου ο ένας κληρονόμος προσπαθεί με οποιοδήποτε τρόπο να εξοντώσει τον άλλο! 'Η μια παρέα να υποδύεται επενδυτές, να κάνει ανελέητα παζάρια, προσωρινές συμμαχίες και να προσπαθεί να κλέψει στις συμφωνίες! Νέα ζευγάρια να «εκπαιδεύονται» για τα «βάσανα» μιας οικογένειας, προσπαθώντας στο παιχνίδι να εξασφαλίσουν χρήματα για τους λογαριασμούς, τα δάνεια, τα φροντιστήρια των παιδιών!

Τα λόγια δεν είναι δικά μας. Ανήκουν στις περιγραφές ορισμένων επιτραπέζιων παιχνιδιών. Αναφέρουμε ορισμένα, ανάμεσα στα πολλά που υπάρχουν:

• Η Μ. Β. είναι ένα τροπικό νησάκι, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα. Οι αρχές του για να προστατέψουν το νησί και να ενθαρρύνουν τουρίστες, επέτρεψαν να χτιστούν αχυρένιες καλύβες στις παραλίες του νησιού. Για να δελεάσουν τους κατασκευαστές θέσπισαν τον τίτλο του υπουργού Τουρισμού για εκείνον που θα χτίσει τις ωραιότερες καλύβες. «Είστε υποψήφιος για τη θέση του υπουργού, που εκτός των άλλων προσφέρει και μια ιδιωτική παραλία για προσωπική χρήση»! Το παιχνίδι είναι για άτομα από 10 χρονών και πάνω.
• Ενα άλλο για δυο παίχτες -κατά προτίμηση αντίθετου φύλου- λέγεται «Καίσαρας και Κλεοπάτρα»: σκοπός του παιχνιδιού είναι η επικράτηση και ο έλεγχος της εξουσίας. «Στο παιχνίδι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα: δολοφονίες, κατασκοπία, άσκηση βέτο κ.ά. Η σύγκρουση είναι συναρπαστική και μόνο ένα Οργιο μπορεί να αποτελέσει ανάπαυλα στις εχθροπραξίες (!)». Για παιδιά από 10 ετών και πάνω.
• Τα «πισώπλατα μαχαιρώματα», ο ανταγωνισμός για την κατάκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών, και για κοινωνική υπεροχή είναι κυρίαρχα στοιχεία σε πολλά παιχνίδια για μικρά παιδιά: «Ποιο ρόλο θα παίξεις στο νέο κόσμο; Του Κυβερνήτη; Του Αποίκου; Του Εμπόρου; Οποιος κι αν είναι ο ρόλος σου έχεις ένα μόνο σκοπό: πλούτη και φήμη!». Για παιδιά από 12 ετών.
• Η παρακάτω περιγραφή ανήκει σε παιχνίδι «Συντροφιάς»: «Μπείτε στο μπουντρούμι. Σκοτώστε οτιδήποτε συναντήσετε. Χτυπήστε πισώπλατα τους φίλους σας και κλέψτε τα πράγματά τους. Αρπάξτε το θησαυρό και τρέξτε! Το M... μπορεί να κάνει την ομάδα σας να πάθει υστερία από τα γέλια. Και ενώ γελούν, εσύ μπορείς να τους κλέψεις τα πράγματα»!

Ενα νέο επιτραπέζιο παιχνίδι, στο οποίο οι παίκτες πρέπει να χρησιμοποιήσουν τις διάφορες προσωπικότητες που έχουν στη διάθεσή τους, έτσι ώστε να πάρουν υπό τον έλεγχό τους τις τρεις πολιτικές παρατάξεις του παιχνιδιού. «Οι παίχτες μπορούν να πάρουν το μέρος των Γιρονδίνων, των Ιακωβίνων ή ακόμα και των Επαναστατών και να οδηγήσουν τη χώρα ξανά στη Μοναρχία»!

• Μαθήματα υποταγής και «καλοπιάσματος» των αρχόντων και των «ισχυρών του κόσμου», δίνουν κάποια άλλα: «Σκοπός σας είναι να μαζέψετε αρκετό χρυσό, ώστε να αγοράσετε το πλοίο και να το επιστρέψετε πίσω στη Βασίλισσα, κερδίζοντας έτσι την αιώνια ευγνωμοσύνη της».
• Ενα άλλο, «ξαναζωντανεύει» τις ιμπεριαλιστικές προσπάθειες των Ευρωπαίων για τη δημιουργία αποικιών στη Γηραιά Ηπειρο κατά τον 18ο αιώνα. «Ο κάθε παίκτης προσπαθεί να επικρατήσει χτίζοντας στρατούς, κάνοντας συμμαχίες και βελτιώνοντας την οικονομία της χώρας του, ενώ παράλληλα πρέπει να προσέχει τυχόν εξεγέρσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην καταστροφή»...

Θέλεις να κερδίσεις περισσότερο σεβασμό και δώρα; Κλέψε, σκότωσε, κάνε χρήση και διακίνηση ναρκωτικών. Αυτός είναι ο σκοπός του «παιχνιδιού»...

Τα λόγια αυτά βρίσκονται στην αρχική σελίδα ενός παιχνιδιού στο διαδίκτυο, προσελκύοντας χιλιάδες νέους ανά τον κόσμο να... διασκεδάσουν, διαπράττοντας κάθε λογής εγκλήματα. Το βραβείο μάλιστα για τον πρώτο στη διεθνή λίστα με τους πιο «αξιοσέβαστους εγκληματίες», είναι 1.000 δολάρια, για τον δεύτερο 400 και για τον τρίτο 100. Ηδη, είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα παιχνίδια με 700.000 παίκτες από διάφορες χώρες, και μεταφρασμένο σε 14 γλώσσες.

Μένει κανείς άναυδος, όταν διαβάσει την περιγραφή και το σκοπό του παιχνιδιού αυτού. Οι παίκτες συνδέονται μεταξύ τους και ανταγωνίζονται για το ποιος θα επικρατήσει στην πόλη του εγκλήματος. «Πρέπει να κερδίσεις το σεβασμό από τους φίλους σου και τους εχθρούς σου, για να γίνεις ο κορυφαίος παίκτης της χρονιάς!», παροτρύνει το παιχνίδι.

Πώς κερδίζεται αυτός ο σεβασμός; Παραθέτουμε μερικά χαρακτηριστικά του παιχνιδιού, όπως αναφέρονται στη σελίδα: επιτίθεσαι στους εχθρούς σου, ληστεύεις ανθρώπους και μέρη, εξοπλίζεσαι με όπλα, διακινείς ναρκωτικά, διευθύνεις επιχειρήσεις εγκλήματος και εργοστάσια παραγωγής ναρκωτικών ουσιών, παίζεις σε καζίνο ή μεθάς σε ρέιβ πάρτι και μπαρ... Μάλιστα, επισημαίνεται, ότι «οι παίκτες δεν απολαμβάνουν μόνο φήμη και δόξα (!) αλλά σε κάθε γύρο επιβραβεύονται από σπόνσορες για το έργο τους».

Η εικονική πραγματικότητα των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, αποτελεί για τα παιδιά μια διέξοδο από την αβάσταχτη καθημερινότητά τους. Εκφράζουν μια άρνηση της πραγματικότητας, σύμφωνα με ψυχιάτρους

Αποκαλυπτική είναι η εμπειρία που μας μεταφέρει η Αφρ. Ρέτζιου, ειδικευόμενη ψυχίατρος. «Υπάρχουν παιδιά, που παραιτούνται από τη ζωή τους, δε βρίσκουν πια κανένα ενδιαφέρον, ούτε για το σχολείο, ούτε για φίλους ή την οικογένειά τους. Υπάρχουν παιδιά και έφηβοι που μου έχουν πει επί λέξη: "Πολύ θα ήθελα να δραπετεύσω σ' αυτή την εικονική πραγματικότητα"», μας είπε χαρακτηριστικά.

Και προσθέτει: «Στη Γερμανία λειτουργούν θεραπευτικά κέντρα απεξάρτησης για παιδιά που έχουν εθιστεί στον υπολογιστή και σε άλλα ηλεκτρονικά μέσα!». Υπογραμμίζει ακόμα ότι η διασκέδαση και το παιχνίδι με ηλεκτρονικά μέσα, αποτελεί μια μορφή αλλοτρίωσης, υποκαθιστά τις ανθρώπινες σχέσεις, καταργεί την αμεσότητα και τις κοινωνικές επαφές.

Η εικονική πραγματικότητα που δημιουργούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα ρεαλιστική. Επιλέγονται συνήθως θέματα «βγαλμένα από τη ζωή», όπως λέμε. Σε ποια κατεύθυνση, όμως; Είσαι εγκληματίας, κλέβεις, παίρνεις και διακινείς ναρκωτικά. Είσαι πολεμιστής στο Ιράκ, στη Γιουγκοσλαβία κλπ. Καταστρώνεις σχέδια εξόντωσης του «εχθρού», που συχνά είναι ολόκληρες πόλεις και λαοί. Πράγματα, δηλαδή, που συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας γιατί είναι σύμφυτα με τον καπιταλισμό, με τη διαφορά ότι παίζοντας είναι σαν να παίρνει κανείς μέρος σ' αυτό, να γίνεται κομμάτι του.

«Ιδιαίτερα επικίνδυνο είναι το γεγονός ότι μέσω της θεματολογίας κάποιων παιχνιδιών τα παιδιά προετοιμάζονται να δεχτούν μια κοινωνική παθογένεια, ως φυσικό φαινόμενο. "Πατάνε" πάνω στο γεγονός ότι αυτά τα "αρνητικά" πρότυπα αποτελούν κομμάτι μιας κοινωνικής πραγματικότητας. Μπορεί μεν, να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αλλά αυτή η πραγματικότητα μπορεί και να αλλάξει, αν δε μας κάνει...», μας λέει ο Στ. Μπαγκλέζος.

Δεν πρόκειται απλώς για παιχνίδια. «Gaming is Culture» («Το παιχνίδι είναι πολιτισμός») αναφέρεται στην ιστοσελίδα ενός παιχνιδιού με τίτλο «America's army» («Στρατός της Αμερικής»). Το «παιχνίδι» καλεί ενήλικους παίχτες να καταταγούν στις ειδικές δυνάμεις του αμερικάνικου στρατού και να συμμετέχουν με αυταπάρνηση σε κάθε ιμπεριαλιστική του επέμβαση. Το όφελος για την κυρίαρχη αστική τάξη είναι πολλαπλό. Χρήμα και χειραγώγηση συνειδήσεων. Αυτό που καλλιεργείται έντεχνα, είναι η εξοικείωση και η νομιμοποίηση στη συνείδηση των νέων μιας σειράς εγκλημάτων και κοινωνικών φαινομένων του ιμπεριαλισμού.