Στο κέντρο της πολύβουης Αθήνας, στην οδό Κυδαθηναίων 11, στην Πλάκα, βρίσκεται μια αληθινή κιβωτός της μουσικής μας παράδοσης, το Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο (ΜΛΑ), το ιστορικότερο και παλαιότερο κέντρο μελέτης της παραδοσιακής μας μουσικής, βυζαντινής, δημοτικής και ρεμπέτικης. Δημιουργημένο το 1930 από τη μουσικολόγο Μέλπω Μερλιέ, εδώ και εβδομήντα χρόνια είναι η φιλόξενη στέγη ενός μοναδικού υλικού, ανεκτίμητης αξίας, που συγκεντρώθηκε κυρίως χάρη στην έρευνα της Μέλπως Μερλιέ, αλλά και των επιφανών συνεργατών της (Νίκος Σκαλκώτας, Πέτρος Πετρίδης, Γιώργος Πονηρίδης, Νικόλαος Χρυσοχοΐδης, Αγλαΐα Αγιουτάντη, Δέσποινα Μαζαράκη, Samuel Baud - Bovy). Σε αυτό περιλαμβάνονται αδημοσίευτα χειρόγραφα βυζαντινής και ευρωπαϊκής παρασημαντικής και έγγραφα, δισκοθήκη, οργανοθήκη, βιβλιοθήκη, εκδόσεις. Αφορμή για μια παρουσίαση του πολυτιμότατου αυτού αρχείου και της εβδομηντάχρονης «διαδρομής» του στο χρόνο και το χώρο της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής αποτέλεσε η πρόσφατη έκδοσή του με τίτλο «Μονωδίες από τον Παρνασσό και τον Ελικώνα» (Ηχογραφήσεις 1930-1999).

Μια γαλλική πρόταση για ηχογράφηση δημοτικής μουσικής, εκκλησιαστικής μουσικής «διαλέκτου», αλλά και φωνών μεγάλων ποιητών της εποχής, όπως του Κ. Παλαμά, ήταν το έναυσμα για να προχωρήσει η Μέλπω Μερλιέ, το 1930, στη δημιουργία του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου. Λίγο αργότερα, η πρώτη ηχογράφηση ήταν πια γεγονός: Μέσα σε λίγους μήνες ηχογραφήθηκαν σε 222 δίσκους 78 στροφών (ο κάθε δίσκος βγήκε σε ελάχιστα αντίτυπα μόνο για τη χρήση των μελετητών) περίπου 600 δημοτικά τραγούδια απ' όλη σχεδόν την Ελλάδα (και τα τότε υπό ιταλική κατοχή Δωδεκάνησα), αρκετά βυζαντινά μέλη, ο Βενιζέλος να τραγουδά ριζίτικα, ο Παλαμάς ν' απαγγέλλει ποιήματά του, καθώς και δείγματα από διάφορες τοπικές διαλέκτους, όπως την ποντιακή και την τσακωνική.

Την ερευνητική και εκδοτική δραστηριότητα του Αρχείου ανακόπτει ο πόλεμος, όμως με τη λήξη του και την εμφάνιση του μαγνητοφώνου στην Ελλάδα, ξαναρχίζουν σιγά σιγά νέες ηχογραφήσεις. Στην αρχή, σε μαγνητοταινίες και αργότερα σε κασέτες καταγράφεται σπουδαίο υλικό από περιοδείες στην επαρχία και δημιουργείται ένα μεγάλο αρχείο μεταπολεμικών μαγνητοφωνήσεων. Ηχογραφούνται μοιρολόγια, νανουρίσματα, μουσικές μαρτυρίες ενδεικτικές κάθε περιοχής. Ο πλούτος του Αρχείου και η ανάγκη διάδοσής του, το οδηγεί και σε δισκογραφική δραστηριότητα. Σήμερα το ΜΛΑ διαθέτει μια μεγάλη κασετοθήκη - ταινιοθήκη με παλιές ηχογραφήσεις, πλούσια συλλογή δίσκων δημοτικής και βυζαντινής μουσικής και ρεμπέτικων τραγουδιών, καθώς και δίσκους με παραδοσιακές μουσικές απ' όλο τον κόσμο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η Βιβλιοθήκη του ΜΛΑ, που αριθμεί χιλιάδες τίτλους βιβλίων. Στις προθήκες της υπάρχουν σχεδόν όλες οι εκδόσεις βυζαντινής μουσικής του 19ου αιώνα και ένα πλήθος από ανάτυπα και βιβλία στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες σχετικά με όλα τα είδη της παραδοσιακής μας μουσικής, ποίησης και χορού, αλλά και διάφορα άλλα θέματα, κυρίως λαογραφικά. Επίσης, συγγράμματα για διάφορες ξένες μουσικές παραδόσεις και ιδιαίτερα της Βαλκανικής και της Μέσης Ανατολής, αλλά και δημοσιεύματα εφημερίδων, που αναφέρονται στη βυζαντινή και δημοτική μουσική και το ρεμπέτικο. Ακόμη, το αρχείο του Ελληνοαμερικανού μουσικοχορολόγου Τεντ Πετρίδη (1928-1988), που δωρήθηκε στο ΜΛΑ από το γιο του πριν εφτά χρόνια. Σε αυτό περιέχεται η τεράστια βιβλιοθήκη και ηχοθήκη του Πετρίδη, καθώς και οι παρατηρήσεις του για τους ελληνικούς χορούς, η αλληλογραφία του, οι εργασίες των μαθητών του και το ανέκδοτο σύγγραμμά του για τους χορούς της Αττικής.

Ξεχωριστό «κομμάτι» του ΜΛΑ αποτελεί η οργανοθήκη του, η οποία περιλαμβάνει μουσικά όργανα λαϊκών οργανοπαιχτών των αρχών του 20ού αιώνα. Ανάμεσά τους ένα ρεμπάπ από την Αιτωλία, ένας καππαδοκικός κεμανές και μια κυπριακή κολόκα (είδος κρουστού), με πέντε μινιατούρες εμπνευσμένες από την Καινή Διαθήκη και φιλοτεχνημένες από το λαϊκό ζωγράφο Κ. Χ. Ταμπούλα, από την Κύπρο.

Με υπεύθυνο τον μουσικολόγο Μάρκο Δραγούμη (διευθύνει το ΜΛΑ είκοσι πέντε χρόνια, καταθέτοντας την ψυχή του και φροντίζοντας να το εμπλουτίζει με νέο υλικό), από το 1975 μέχρι σήμερα το αρχείο έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 50 αποστολές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Στο πλαίσιό τους ηχογραφήθηκαν πολλά τραγούδια, με άγνωστους στο ευρύ κοινό τραγουδιστές και μουσικούς του κάθε τόπου, με σκοπό αφ' ενός τη μελέτη της μουσικής, γλωσσολογικής και λαογραφικής ιδιαιτερότητας της συγκεκριμένης περιοχής και αφ' ετέρου την έρευνα σε σχέση με την επίδραση που υφίστανται ή ασκούν στις μουσικές των άλλων περιοχών της Ελλάδας, αλλά και των γειτονικών λαών.

Οι πολύχρονες προσπάθειες και το μεράκι των ανθρώπων του ΜΛΑ έχουν ευτυχώς βγάλει εκτός των «τειχών» του σημαντικό υλικό. Αυτό, όμως, που μέχρι τώρα έχει γίνει γνωστό είναι πολύ μικρό σε σχέση με τον τεράστιο πλούτο που υπάρχει. Η ερευνητική και δισκογραφική δραστηριότητά του θα ήταν πολύ μεγαλύτερη αν το ελληνικό κράτος το αντιμετώπιζε όπως του αξίζει και όχι στο πλαίσιο μιας μίζερης, στενάχωρης πολιτιστικής πολιτικής. Το οφείλει σε όσους έχουν μοχθήσει μέχρι σήμερα γι' αυτό το σκοπό, το οφείλει στην πολιτισμική ιστορία του τόπου μας, το οφείλει σε όλους μας.