Το βιβλίο είναι βασικό στοιχείο του πολιτισμού και η καλλιτεχνική βιβλιοδεσία είναι η τέχνη που το ομορφαίνει, το συντηρεί και του προσδίδει μια μακρότερη χρονική διάρκεια. Τη βιβλιοδεσία, την τέχνη που υπηρέτησε το βιβλίο σε όλη την πορεία της πολυκύμαντης ιστορίας του από τους λίγους και εκλεκτούς στους πολλούς, είχε σαν θέμα της η έκθεση που πραγματοποιήθηκε στη "Στοά του βιβλίου". Διοργανωτές, οι Φίλοι της Βιβλιοδετικής Τέχνης Ελλάδας,ένα σωματείο που δημιουργήθηκε πριν ενάμισι περίπου χρόνο στη χώρα μας, με σκοπό να κάνει πλατιά γνωστή την τέχνη της χειροποίητης βιβλιοδεσίας, να καλλιεργήσει το ενδιαφέρον για το βιβλίο γενικότερα και να αντιπροτείνει την πολυτιμότητα της προσωπικής δημιουργίας στην ομοιομορφία της σύγχρονης μαζικοποίησης του πολιτισμού.

Οπως μας λέει η πρόεδρος του ελληνικού σωματείου της ΑRΑ Βασιλική Δούση, "σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν αξιόλογοι καλλιτέχνες που καλύπτουν όλη την γκάμα της βιβλιοδετικής τέχνης, παραδοσιακή, σύγχρονη και μοντέρνα, και είναι τόσο ικανοί, ώστε η Παγκόσμια Οργάνωση Φίλων της Βιβλιοδετικής Τέχνης(ARA), που δημιουργήθηκε στη Γαλλία το 1982 από τον Μαρσέλ Γκαριγκού,συμπεριέλαβε τη χώρα μας, τον Μάιο του 1996, ως το 5ο επίσημο μέλος της".

- Πότε και με ποιους στόχους ξεκίνησε τη λειτουργία της η ένωσή σας;

- "Στην ευρωπαϊκή ήπειρο η βιβλιοδεσία ξεκίνησε από την Ελλάδα, για να κυριολεκτούμε, από το Βυζάντιο. Υπήρχαν πάντα άξιοι βιβλιοδέτες που μάθαιναν την τέχνη από πατέρα σε γιο και από τεχνίτη σε τεχνίτη. Το 1985 η βιβλιοδεσία πήρε νέα πνοή στη χώρα μας με τη λειτουργία της σχολής βιβλιοδεσίας του ΕΟΜΜΕΧ.Ηταν εργαστήρι βιβλιοδεσίας τέχνης και δίδασκαν τρεις σημαντικοί άνθρωποι του βιβλίου: Ο Ανδρέας Γανιάρης την ιστορία του βιβλίου και της βιβλιοδεσίας, η Φρόσω Γανιάρη την τεχνική της βιβλιοδεσίας και ο Γιώργης Βαρλάμος το σχέδιο και την αισθητική του βιβλίου. Κατ' αρχήν για να κάνεις καλλιτεχνική βιβλιοδεσία πρέπει να ξέρεις τι θα πει βιβλίο. Ο Γ. Βαρλάμος, σαν μαθητής του Γ. Κεφαλληνού, είναι από τους πιο ειδικούς. Εμαθε τα παιδιά τι θα πει βιβλίο, γράμματα, οργάνωση βιβλίου. Από τη σχολή βγήκαν νέοι βιβλιοδέτες και αρκετοί απ' αυτούς συνέχισαν τις σπουδές στο εξωτερικό. Αρχισε πια να κινείται η βιβλιοδεσία από νέους ανθρώπους που είχαν σπουδάσει αυτή την τέχνη ".

"Γύρω στο 1970, ζώντας στη Γαλλία, είχα την ευκαιρία να σπουδάσω καλλιτεχνική βιβλιοδεσία εκεί και εν συνεχεία να γνωριστώ με τους "Φίλους της Βιβλιοδετικής Τέχνης" και να γίνω μέλος τους. Τον Μάϊο του 1996, βλέποντας την ποιότητα και τις επιτυχίες των νέων παιδιών μας στην Ευρώπη, δημιουργήσαμε και στη χώρα μας παράρτημα της ARA. Ξεκινήσαμε με 35 μέλη και σήμερα τα μέλη μας έχουν διπλασιαστεί".

- Τα μαθήματα στη σχολή βιβλιοδεσίας συνεχίζονται;

- "Οταν έκλεισε η σχολή, ο Γ. Βαρλάμος συνέχισε τα μαθήματα στο σπίτι του, δίχως να πληρώνεται. Πήγαιναν τα παιδιά εκεί.Το Ελληνικό Κέντρο Δέρματος,θυγατρική εταιρία του ΕΟΜΜΕΧ, επεκτείνοντας τις εκπαιδευτικές του δραστηριότητες, ανέλαβε, ένα χρόνο πριν, τη συνέχιση της λειτουργίας του "Εργαστηρίου Βιβλιοδεσίας Τέχνης", με δασκάλους τους: Γ. Βαρλάμο, Φρ. Γανιάρη και Α. Γανιάρη".

- Μέλη του σωματείου σας είναι μόνο οι βιβλιοδέτες;

- "Ξεκινήσαμε με τους βιβλιοδέτες. Με την έκθεση που πρόσφατα πραγματοποιήσαμε, δείξαμε τη δουλιά μας προς τα έξω. Τώρα, θα ανοίξουμε τις πόρτες μας σε ανθρώπους του πνεύματος, σε εκδότες, βιβλιοπώλες, στους φίλους του βιβλίου. Οι εκδότες πρέπει να ξέρουν ότι η ιστορία τους θα μείνει μόνο εάν συνεργαστούν με τους καλλιτέχνες βιβλιοδέτες. Δε σημαίνει αυτό, ότι όλα τα βιβλία τους πρέπει να είναι διακοσμημένα, αλλά πρέπει να είναι τίμια δεμένα".

"Προσπαθούμε να κάνουμε τον κόσμο να αγαπήσει τη βιβλιοδεσία, ώστε να μπει στη ζωή μας. Δεν είναι δυνατόν να παίρνουμε το βιβλίο, να το διαβάζουμε και να το πετάμε. Πρέπει από πολύ νωρίς τα μικρά παιδιά να έρθουν σε επαφή με το βιβλίο, να το αγαπήσουν, όχι μόνο σαν κείμενο, αλλά σαν κάτι το πολύτιμο και ακριβώς η βιβλιοδεσία τού δίνει την αξία του. Εάν, δηλαδή, στα σχολεία υπήρχαν σεμινάρια από νέους ανθρώπους που έχουν σπουδάσει βιβλιοδεσία, εάν τους δείχναμε τι σημαίνει ποιότητα βιβλίου, τότε τα παιδιά θα το αγαπήσουν περισσότερο.Για μένα καλλιτεχνική βιβλιοδεσία, σημαίνει ένα πολύ καλό δέσιμο με τα απαραίτητα για το κάθε βιβλίο υλικά και με σεβασμό προς το βιβλίο. Ο βιβλιοδέτης είναι ο τεχνίτης που ξέρει, όταν πάρει ένα βιβλίο στο χέρι του, πώς πρέπει να δεθεί, αν θα είναι ένα απλό δέσιμο δίχως να χαλάσει το βιβλίο, αν θα κρατήσει το εξώφυλλο".

- Είναι η πρώτη φορά που γίνεται μια τέτοια έκθεση στη χώρα μας;

- "Είναι η πρώτη έκθεση καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας της ΑΡΑ. Στο παρελθόν είχαν πραγματοποιηθεί και άλλες εκθέσεις βιβλιοδεσίας. Ενδεικτικά αναφέρω την έκθεση που οργάνωσε ο Εμ. Κάσδαγλης στο Ιδρυμα Μωραϊτη, το 1984, αλλά και τις εκθέσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη που είχε οργανώσει ο Διονύσης Βαλάσης σαν πρόεδρος της "Βιοτεχνικής Ενωσης Κλάδου Βιβλιοδεσίας Αττικής"".

"Η ελληνική βιβλιοδεσία, αν και έχει μακρόχρονη παράδοση, δεν έχει τύχει της αναγνώρισης που θα της άξιζε. Σημαντικοί βιβλιοδέτες του αιώνα μας είναι οι: Γ. Μίνως, Γ. Βασιλόπουλος, Γ. Αβαγιανός, Φ. Γελαδόπουλος, Α. Δημητρόπουλος, Γ. Μπίκος, Μ. Ρεβένθης, Γ. Φώσκολος κ.ά.".

Σε πείσμα των καιρών υπάρχουν άνθρωποι, που επιμένουν να τυπώνουν βιβλία, μετατρέποντας τη διαδικασία αυτή σε τρόπο έκφρασης. Οσο το χαρτί και το μελάνι, η οσμή τους, το ανάγλυφο τύπωμα των λέξεων υπάρχουν, λόγος ύπαρξης για τη βιβλιοδεσία θα υπάρχει.

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ

"Αραγε θα μας διαδεχτούν άλλοι ερευνητές στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο και, για να τελειώσουν το έργο μας θα θελήσουν να καταπιαστούν με την αποκάλυψη των αφανών ερειπίων και την αναζήτηση των καταχωμένων μέσα στο έδαφος θεμελιώσεων; ",αναρωτιόταν το 1871 ο Γάλλος αρχαιολόγος Leon Heuzey. Προφήτης; Μπορεί. Πάντως έναν αιώνα αργότερα ο Ελληνας αρχαιολόγος, Μανόλης Ανδρόνικος επιχείρησε το μεγάλο τόλμημα. Η Μεγάλη Τούμπα άρχισε να ανασκάπτεται...

Και σήμερα είναι εκεί. Ο Τύμβος που γνωρίζουμε, στην πραγματικότητα είναι ένα σύγχρονο στέγαστρο για να προφυλάσσονται οι τάφοι. Οι τάφοι είναι χωρίς τους νεκρούς τους. Τα πολύτιμα αντικείμενα που ανέσυρε ο Ανδρόνικος κάποτε ήταν χρήστικα, μέρος της ζωής, αλλά και του θανάτου. Στα χέρια της επιστήμης έγιναν υπαινιγμοί της ιστορίας και αυτή τη στιγμή εκτίθενται στον τόπο απ' όπου ανασύρθηκαν για να "υπομνηματίζουν" την ιστορία στους σύγχρονους επισκέπτες. Λίγο πιο έξω από τους ταφικούς θαλάμους. Ακριβώς στο διάμεσο ζωής και θανάτου.

Το υλικό που εκτίθεται - εκτός από τα χρυσά και αργυρά αντικείμενα και όσα ήρθαν από το Μουσείο Θεσσαλονίκης - έμενε αποθηκευμένο, κάτω από ακατάλληλες συνθήκες, ασυντήρητο και "προσιτό" μόνο σε λίγους "ειδικούς" επισκέπτες και ενίοτε εκτεθειμένο σε μη θεμιτές και ενδεδειγμένες επεμβάσεις.

Με κόπο και αγωνία αντιστράφηκε η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων προς τη διάλυση και την αποσύνθεση. Η ανασύνθεση του υλικού της ιστορίας είναι η αντίστροφη πορεία και η συντήρησή του δεν επιζητά τίποτα περισσότερο από τη διατήρηση της μνήμης.

Χρειάστηκαν επτά ολόκληρα χρόνια για την οργάνωση ενός πρότυπου εργαστηρίου συντήρησης, με περισσή επιδεξιότητα, αξιοζήλευτη ευρηματικότητα και αξιομνημόνευτη υπομονή από τους συντηρητές της ΙΣΤ και ΙΖ ΕΠΚΑ,τηςΔιεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων και των ΤΕΙ,που δούλεψαν προσπαθώντας να περισώσουν και να ανασυνθέσουν υλικό επί μακρόν ασυντήρητο ή κακώς συντηρημένο. Αφανείς ήρωες όπως οι Δ. Καπιζιώνης, Μ. Τηλιοπούλου, Ν. Ρεϊτη... Σ' αυτούς προστέθηκε το δημιουργικό συνταίριασμα καλλιτεχνικού οίστρου και ιστορικής συνέπειας από τους μελετητές Αγγελική Κοτταρίδη (αρχαιολόγος) και Χρήστο Μποκόρο (ζωγράφος) για να ανασυσταθούν σε παραστάσεις κυνηγιού και μάχης τα χιλιάδες ελεφαντοστέινα κομμάτια, κομμάτια ξύλου, φύλλα χρυσού και γυάλινα ανθέμια - υλικά εξαιρετικά ευαίσθητα - που κάποτε κοσμούσαν τις δύο κλίνες των συμποσίων και των γιορτών.Ο Μ. Ανδρόνικος έγραφε ότι "τα έπιπλα αυτά πρέπει να ήταν δημιουργήματα ενός πολύ σημαντικού καλλιτεχνικού εργαστηρίου, που δεν απαρτιζόταν μόνο από πολύ επιδέξιους τεχνίτες, αλλά διευθυνόταν από κάποιον πολύ σημαντικό δημιουργό. Και βέβαια τα έπιπλα αυτά δεν κατασκευάστηκαν μέσα στα στενά χρονικά περιθώρια που δημιουργούσε η απαίτηση της εντάφιας κλίνης, αλλά υπήρχαν στη βασιλική αυλή και αποτελούσαν αντικείμενα πραγματικής χρήσης".Τότε ο ανασκαφέας προβληματιζόταν για τις παραστάσεις των κλινών, των οποίων το ξύλινο σώμα είχε χαθεί. Σήμερα οι κλίνες εκτίθενται και σ' αυτές ο επισκέπτης ενδεχομένως να αναγνωρίσει τα κεφαλάκια που ο Ανδρόνικος απέδιδε στο Φίλιππο ή τον Αλέξανδρο.

Εντυπωσιακές είναι οι ενεπίγραφες επιτύμβιες στήλες με ζωγραφικό διάκοσμο (350 - 275 π.Χ.). Παλαιότερα είχαν συντηρηθεί κακότεχνα με χρήση ακατάλληλων υλικών για τη σύνδεση των θραυσμάτων τους. Της έκθεσής τους, όμως, προηγήθηκε μελέτη από το Τμήμα Ερευνας της Διεύθυνσης Συντήρησης και έγινε η ακτινογράφησή τους με ακτίνες Γ από μηχάνημα του ΕΚΕΦΕ "Δημόκριτος" για να ανιχνευθούν τα σημεία των παλαιότερων συνδέσμων από χαλκό που ήδη σε διάστημα 10 ετών είχαν αρχίσει να διαβρώνονται. Ακολούθησε η αποσυναρμολόγηση και η επανασύνδεση με βέργες τιτανίου.

Οι τάφοι τους οποίους κοσμούσαν, καταστράφηκαν από τους Γαλάτες, οι στήλες, όμως που διασώθηκαν διατηρούν δεκάδες ενεπίγραφα ονόματα Μακεδόνων πολιτών. Διαβάζουμε: Πρινώ, Αδυμος, Ακύλου, Αλκέτας, Κλεώνυμος, Ξενοκράτης Πιερίωνος, Δρύκαλος Πιερίωνος κ. ά. Τα χαράγματά τους άγγιξαν οι σύγχρονοι θνητοί που "'ξορκίζουν" το χρόνο και κλέβουν από την "αθανασία":Κ. Ασημενός (χημικός της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων), Ι. Στυψιανού (γλύπτρια - συντηρήτρια της ΔΣΑ), Α. Φανακίδης (γλύπτης - συντηρητής), Κ. Μάκκας (συντηρητής), Α. Μωραϊτου (επίβλεψη των ανασκαφικών ευρημάτων).

Ο επισκέπτης θα δει ακόμα τις δύο χρυσές λάρνακες, το χρυσό στεφάνι βελανιδιάς, ό,τι απόμεινε από τις ασπίδες και τα δόρατα, το συντηρημένο ύφασμα που βρέθηκε στον προθάλαμο του τάφου του Φιλίππου, τα ευρήματα της νεκρικής πυράς που εκτίθενται για πρώτη φορά, όπως στλεγγίδες, όπλα, φορεσιές, νεκρικά στεφάνια, μυροδοχεία, αγγεία λαδιού, καρποί, οστά ζώων και πουλιών κ. ά.

Ολα τοποθετημένα σε σύγχρονες προθήκες με τον κατάλληλο κλιματισμό και φωτισμό, όπου με εναλλαγή σκότους και φωτός πάνω στα ευρήματα δίνεται η ιδέα του νεκρικού χώρου. "Θέλαμε ν' αναδεικνύονται τα ευρήματα, να φωτίζονται, να δίνουν στον επισκέπτη την αίσθηση ότι έχει επαφή με τη γη, με το χώμα",είχε πει η προϊσταμένη της ΙΖ Εφορείας Αρχαιοτήτων, Μαρία Ακαμάτη,στην τελετή των εγκαινίων. Ο,τι κάποτε θεράπευε ανάγκες των θνητών σε ζωή και θάνατο, τώρα παρουσιάζεται στο χώρο του. Είναι όμως "απογυμνωμένο" από την πρώτη του χρηστική αξία. Λειτουργεί ως εκθεσιακό υλικό, μάρτυρας της ιστορίας, τεκμήριο ζωής, αντικείμενο μελέτης. Ισως γι' αυτό το λόγο θα 'πρεπε το σκοτάδι του χώρου να μην υπερβαίνει τους μουσειολογικούς κανόνες(κίνηση επισκεπτών, ασφάλεια προθηκών και ευρημάτων κ. ά).

Πάντως, κάπου μέσα στις σκιές της ιστορίας ο επισκέπτης θα συναντήσει τους τάφους, εκείνον με την παράσταση της Αρπαγής της Περσεφόνης, του Φιλίππου και του Πρίγκιπα. Θα φτάσει μέχρι την πρόσοψη, θα δει τη βαριά πόρτα μα δε θα χάσει το μύθο... Ο νεκρικός θάλαμος παραμένει σκοτεινός και απρόσιτος.

Αλλά εκεί είναι πολλά να γίνουν ακόμα. "Η εντατική δουλιά θα αρχίσει πάλι το Φεβρουάριο του 1998 με ιδιαίτερη έμφαση στις τοιχογραφίες των Τάφων", δηλώνει ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Συντήρησης, Νίκος Μίνως."Η τοιχογραφία στη ζωφόρο του Τάφου του Φιλίππου αν και συντηρήθηκε κατά την αποκάλυψή της απαιτεί επεμβάσεις στερέωσης της ζωγραφικής επιφάνειας. Το ίδιο ασταθής είναι και η ζωγραφική της Αρπαγής της Περσεφόνης, ενώ στο εσωτερικό των τάφων του Φιλίππου και του Πρίγκιπα οι εργασίες δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ".

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ

"ΠΑΝΗΓΥΡΙ"

Με το όνειρο μιας καλύτερης μέρας

Συζήτηση με την Μπέττυ Βαλάση, για το έργο του Δημήτρη Κεχαϊδη "Πανηγύρι" που παρουσιάζεται από τη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου

Σελίδα 3

38ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

Από πού πάνε για την... κατάψυξη;

Καθώς η "αποστείρωση" σκοτώνει ό,τι κινείται, αυτή η κατάσταση της μακάριας ακινησίας, το ιδανικό ενός πολύ καθαρού, λαμπερού τίποτα μοιάζει να είναι ο προορισμός, στον οποίο είχε στραφεί το 38ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Σελίδα 4

Μια "νιότη" που θα γίνει 80 χρόνων

Για την επετειακή εκδήλωση στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας που θα γίνει στις 14 του Δεκέμβρη μιλούν καλλιτέχνες, που θα δώσουν τη φωνή τους στο κόκκινο των πιο όμορφων αγώνων, των πιο όμορφων ονείρων

Σελίδες 8 - 9

ΓΥΝΑΙΚΑ

"Για να μη μας δέσουν χειροπόδαρα"

ώως... χρυσώνεται το χάπι των Τοπικών Συμφώνων Απασχόλησης. Μια άλλη μέθοδος "εκσυγχρονισμένη" για να θαφτούν οι κατακτήσεις των εργαζομένων και να σπρωχτούν οι γυναίκες στο περιθώριο

Σελίδα 7