"Αραγε θα μας διαδεχτούν άλλοι ερευνητές στον ίδιο αρχαιολογικό χώρο και, για να τελειώσουν το έργο μας θα θελήσουν να καταπιαστούν με την αποκάλυψη των αφανών ερειπίων και την αναζήτηση των καταχωμένων μέσα στο έδαφος θεμελιώσεων; ",αναρωτιόταν το 1871 ο Γάλλος αρχαιολόγος Leon Heuzey. Προφήτης; Μπορεί. Πάντως έναν αιώνα αργότερα ο Ελληνας αρχαιολόγος, Μανόλης Ανδρόνικος επιχείρησε το μεγάλο τόλμημα. Η Μεγάλη Τούμπα άρχισε να ανασκάπτεται...

Και σήμερα είναι εκεί. Ο Τύμβος που γνωρίζουμε, στην πραγματικότητα είναι ένα σύγχρονο στέγαστρο για να προφυλάσσονται οι τάφοι. Οι τάφοι είναι χωρίς τους νεκρούς τους. Τα πολύτιμα αντικείμενα που ανέσυρε ο Ανδρόνικος κάποτε ήταν χρήστικα, μέρος της ζωής, αλλά και του θανάτου. Στα χέρια της επιστήμης έγιναν υπαινιγμοί της ιστορίας και αυτή τη στιγμή εκτίθενται στον τόπο απ' όπου ανασύρθηκαν για να "υπομνηματίζουν" την ιστορία στους σύγχρονους επισκέπτες. Λίγο πιο έξω από τους ταφικούς θαλάμους. Ακριβώς στο διάμεσο ζωής και θανάτου.

Το υλικό που εκτίθεται - εκτός από τα χρυσά και αργυρά αντικείμενα και όσα ήρθαν από το Μουσείο Θεσσαλονίκης - έμενε αποθηκευμένο, κάτω από ακατάλληλες συνθήκες, ασυντήρητο και "προσιτό" μόνο σε λίγους "ειδικούς" επισκέπτες και ενίοτε εκτεθειμένο σε μη θεμιτές και ενδεδειγμένες επεμβάσεις.

Με κόπο και αγωνία αντιστράφηκε η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων προς τη διάλυση και την αποσύνθεση. Η ανασύνθεση του υλικού της ιστορίας είναι η αντίστροφη πορεία και η συντήρησή του δεν επιζητά τίποτα περισσότερο από τη διατήρηση της μνήμης.

Χρειάστηκαν επτά ολόκληρα χρόνια για την οργάνωση ενός πρότυπου εργαστηρίου συντήρησης, με περισσή επιδεξιότητα, αξιοζήλευτη ευρηματικότητα και αξιομνημόνευτη υπομονή από τους συντηρητές της ΙΣΤ και ΙΖ ΕΠΚΑ,τηςΔιεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων και των ΤΕΙ,που δούλεψαν προσπαθώντας να περισώσουν και να ανασυνθέσουν υλικό επί μακρόν ασυντήρητο ή κακώς συντηρημένο. Αφανείς ήρωες όπως οι Δ. Καπιζιώνης, Μ. Τηλιοπούλου, Ν. Ρεϊτη... Σ' αυτούς προστέθηκε το δημιουργικό συνταίριασμα καλλιτεχνικού οίστρου και ιστορικής συνέπειας από τους μελετητές Αγγελική Κοτταρίδη (αρχαιολόγος) και Χρήστο Μποκόρο (ζωγράφος) για να ανασυσταθούν σε παραστάσεις κυνηγιού και μάχης τα χιλιάδες ελεφαντοστέινα κομμάτια, κομμάτια ξύλου, φύλλα χρυσού και γυάλινα ανθέμια - υλικά εξαιρετικά ευαίσθητα - που κάποτε κοσμούσαν τις δύο κλίνες των συμποσίων και των γιορτών.Ο Μ. Ανδρόνικος έγραφε ότι "τα έπιπλα αυτά πρέπει να ήταν δημιουργήματα ενός πολύ σημαντικού καλλιτεχνικού εργαστηρίου, που δεν απαρτιζόταν μόνο από πολύ επιδέξιους τεχνίτες, αλλά διευθυνόταν από κάποιον πολύ σημαντικό δημιουργό. Και βέβαια τα έπιπλα αυτά δεν κατασκευάστηκαν μέσα στα στενά χρονικά περιθώρια που δημιουργούσε η απαίτηση της εντάφιας κλίνης, αλλά υπήρχαν στη βασιλική αυλή και αποτελούσαν αντικείμενα πραγματικής χρήσης".Τότε ο ανασκαφέας προβληματιζόταν για τις παραστάσεις των κλινών, των οποίων το ξύλινο σώμα είχε χαθεί. Σήμερα οι κλίνες εκτίθενται και σ' αυτές ο επισκέπτης ενδεχομένως να αναγνωρίσει τα κεφαλάκια που ο Ανδρόνικος απέδιδε στο Φίλιππο ή τον Αλέξανδρο.

Εντυπωσιακές είναι οι ενεπίγραφες επιτύμβιες στήλες με ζωγραφικό διάκοσμο (350 - 275 π.Χ.). Παλαιότερα είχαν συντηρηθεί κακότεχνα με χρήση ακατάλληλων υλικών για τη σύνδεση των θραυσμάτων τους. Της έκθεσής τους, όμως, προηγήθηκε μελέτη από το Τμήμα Ερευνας της Διεύθυνσης Συντήρησης και έγινε η ακτινογράφησή τους με ακτίνες Γ από μηχάνημα του ΕΚΕΦΕ "Δημόκριτος" για να ανιχνευθούν τα σημεία των παλαιότερων συνδέσμων από χαλκό που ήδη σε διάστημα 10 ετών είχαν αρχίσει να διαβρώνονται. Ακολούθησε η αποσυναρμολόγηση και η επανασύνδεση με βέργες τιτανίου.

Οι τάφοι τους οποίους κοσμούσαν, καταστράφηκαν από τους Γαλάτες, οι στήλες, όμως που διασώθηκαν διατηρούν δεκάδες ενεπίγραφα ονόματα Μακεδόνων πολιτών. Διαβάζουμε: Πρινώ, Αδυμος, Ακύλου, Αλκέτας, Κλεώνυμος, Ξενοκράτης Πιερίωνος, Δρύκαλος Πιερίωνος κ. ά. Τα χαράγματά τους άγγιξαν οι σύγχρονοι θνητοί που "'ξορκίζουν" το χρόνο και κλέβουν από την "αθανασία":Κ. Ασημενός (χημικός της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων), Ι. Στυψιανού (γλύπτρια - συντηρήτρια της ΔΣΑ), Α. Φανακίδης (γλύπτης - συντηρητής), Κ. Μάκκας (συντηρητής), Α. Μωραϊτου (επίβλεψη των ανασκαφικών ευρημάτων).

Ο επισκέπτης θα δει ακόμα τις δύο χρυσές λάρνακες, το χρυσό στεφάνι βελανιδιάς, ό,τι απόμεινε από τις ασπίδες και τα δόρατα, το συντηρημένο ύφασμα που βρέθηκε στον προθάλαμο του τάφου του Φιλίππου, τα ευρήματα της νεκρικής πυράς που εκτίθενται για πρώτη φορά, όπως στλεγγίδες, όπλα, φορεσιές, νεκρικά στεφάνια, μυροδοχεία, αγγεία λαδιού, καρποί, οστά ζώων και πουλιών κ. ά.

Ολα τοποθετημένα σε σύγχρονες προθήκες με τον κατάλληλο κλιματισμό και φωτισμό, όπου με εναλλαγή σκότους και φωτός πάνω στα ευρήματα δίνεται η ιδέα του νεκρικού χώρου. "Θέλαμε ν' αναδεικνύονται τα ευρήματα, να φωτίζονται, να δίνουν στον επισκέπτη την αίσθηση ότι έχει επαφή με τη γη, με το χώμα",είχε πει η προϊσταμένη της ΙΖ Εφορείας Αρχαιοτήτων, Μαρία Ακαμάτη,στην τελετή των εγκαινίων. Ο,τι κάποτε θεράπευε ανάγκες των θνητών σε ζωή και θάνατο, τώρα παρουσιάζεται στο χώρο του. Είναι όμως "απογυμνωμένο" από την πρώτη του χρηστική αξία. Λειτουργεί ως εκθεσιακό υλικό, μάρτυρας της ιστορίας, τεκμήριο ζωής, αντικείμενο μελέτης. Ισως γι' αυτό το λόγο θα 'πρεπε το σκοτάδι του χώρου να μην υπερβαίνει τους μουσειολογικούς κανόνες(κίνηση επισκεπτών, ασφάλεια προθηκών και ευρημάτων κ. ά).

Πάντως, κάπου μέσα στις σκιές της ιστορίας ο επισκέπτης θα συναντήσει τους τάφους, εκείνον με την παράσταση της Αρπαγής της Περσεφόνης, του Φιλίππου και του Πρίγκιπα. Θα φτάσει μέχρι την πρόσοψη, θα δει τη βαριά πόρτα μα δε θα χάσει το μύθο... Ο νεκρικός θάλαμος παραμένει σκοτεινός και απρόσιτος.

Αλλά εκεί είναι πολλά να γίνουν ακόμα. "Η εντατική δουλιά θα αρχίσει πάλι το Φεβρουάριο του 1998 με ιδιαίτερη έμφαση στις τοιχογραφίες των Τάφων", δηλώνει ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Συντήρησης, Νίκος Μίνως."Η τοιχογραφία στη ζωφόρο του Τάφου του Φιλίππου αν και συντηρήθηκε κατά την αποκάλυψή της απαιτεί επεμβάσεις στερέωσης της ζωγραφικής επιφάνειας. Το ίδιο ασταθής είναι και η ζωγραφική της Αρπαγής της Περσεφόνης, ενώ στο εσωτερικό των τάφων του Φιλίππου και του Πρίγκιπα οι εργασίες δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ".

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ