Το τελευταίο ελληνικό χωριό πριν τα Σκόπια. Πάνω στο σύνορο. Στο 548ο χιλιόμετρο της Εθνικής οδού Θεσσαλονίκης - Σκοπίων, λίγα χιλιόμετρα από το μεθοριακό σταθμό των Ευζώνων.

Περίπου 400 άνθρωποι, που ζουν "στο σύνορο", νιώθουν τη φλόγα του πολέμου να πλησιάζει. Κάθε βράδυ, ο "θάνατος" φεύγει κι έρχεται. Τα γεράκια του ΝΑΤΟ εδώ και τρεις μήνες περνούν απ' το χωριό τους με τα φορτία του θανάτου, από και προς τα Σκόπια.

"Περνάνε από εδώ όλη τη νύχτα. Μεσάνυχτα ξεκινούν...",λένε. Σαν τα φαντάσματα...

Με τρομακτική ψυχραιμία δείχνουν σίγουροι για το μέλλον. "Ξέρουμε πως δεν αποκλείεται, ένα επόμενο "λάθος" του ΝΑΤΟ να βρει εμάς".

Οι περισσότεροι κάτοικοι των Ευζώνων είναι αγρότες. Καλλιεργούν στάρι και καπνό. Τους έχει τσακίσει η Ευρωπαϊκή Ενωση και η πολιτική της κυβέρνησης. "Ο έμπορος θέλει να αγοράσει τον καπνό με 10 δραχμές. Και δεν το καίω καλύτερα;". Με το ζόρι πέντε οικογένειες καλλιεργούν ακόμα καπνό. Πριν 7 χρόνια, ξεπερνούσαν τις 100.

Από το 1992, την πρώτη κρίση στη Γιουγκοσλαβία, το χωριό άρχισε να εκκενώνεται. Τότε κατοικούσαν εκεί 1.000 άνθρωποι. Χρόνο με το χρόνο γίνονται και λιγότεροι. Σήμερα, που ο πόλεμος φούντωσε ξανά, φεύγουν και οι υπόλοιποι...

Το καφενείο του χωριού, όπου έγινε και η συνάντησή μας, είναι το καταφύγιό τους. Χρειάστηκε ο πόλεμος και η αντίσταση των Σέρβων για να μάθουμε τι σημαίνει Δύση, λένε κάποιοι χαμηλόφωνα. Ομως, το συμπέρασμα το φωνάζουν.

"Ο σερβικός λαός μάς άνοιξε τα μάτια"... "Κι εμείς τώρα πρέπει να ξεσηκωθούμε!".

Καθώς μπαίνουμε στους Ευζώνους, επιστρέφοντας από το μεθοριακό σταθμό, είδαμε το καφενείο του χωριού. "Καλημέρα!".

Δε χρειάστηκε καν να αναφέρουμε την ιδιότητά μας (έγινε αρκετή ώρα αργότερα), για να "ανοίξει" η συζήτηση. Μια μικρή αναφορά στον πόλεμο έφτανε.

Οι πρώτες τους κουβέντες είναι γι' αυτό που βλέπουν καθημερινά. Τις φάλαγγες του ΝΑΤΟ.

"Τους βλέπουμε και μας ανακατεύονται τ' άντερα", λέει ο Γιώργος Μυρωνίδης, 72 ετών."Περνάνε όλη τη νύχτα κάθε μέρα"...

Εχουν δει πολλά. Δείχνουν να ξέρουν περισσότερα. Για το φορτίο που κουβαλάνε τα ΝΑΤΟικά κοντέινερ.

""Ποικιλία" περνάει. Κουβαλάνε τα όπλα σε κοντέινερ", συμπληρώνει ο Γιώργος Τσανικίδης."Γεμάτα πάνε προς τα πάνω. Γεμάτα κατεβαίνουν. Περνάνε και μηχανήματα για να φτιάξουν, μετά, τις καταστροφές που κάνουν οι ίδιοι, στο Κόσσοβο και στη Γιουγκοσλαβία". Η ανοικοδόμηση...

Η συζήτηση δεν έχει ρυθμό. Είναι έντονη και δυνατή απ' την αρχή. Πόλεμος γίνεται δίπλα μας κι αυτοί οι άνθρωποι βλέπουν κάθε μέρα τα πολεμικά εργαλεία που σκορπούν το θάνατο στους Σέρβους, να μπαινοβγαίνουν στην πόλη τους, τη χώρα τους. ΝΑΤΟική κατοχή...

"Αύριο, μεθαύριο, θα έρθουν κι εδώ. Ο δρόμος έχει γίνει ΙΧ απ' το ΝΑΤΟ. Δικός τους είναι...", φωνάζει αγανακτισμένος ο Σωκράτης Ζωπίδης.

Συμφωνούν όλοι. Φοβούνται. Ανησυχούν. "Αύριο τι θα γίνει;", το μόνιμο και κοινό ερώτημα. Απαντούν μόνοι τους. "Είτε σταματήσει είτε δε σταματήσει, θα θέλουν να έρθουν... Πρέπει να ξεσηκωθούμε".

Η ανησυχία τους είναι ζωγραφισμένη στα πρόσωπα. Και την εξηγούν: "Την κατά λάθος εμείς θα τη φάμε", λέει ο Σίμος Συμεωνίδης.

Το ένα θέμα διαδέχεται το άλλο. Οι επιπτώσεις του πολέμου είναι βαριές. Και ήδη έχουν φανεί σ' αυτήν την περιοχή. "Ξέρεις τι πίνουμε και τι τρώμε καθημερινά;", ρωτάο Γιώργος. "Τοξικά. Αυτό πίνουμε κι αυτό τρώμε". Και μας θυμίζει ότι οι ξένοι δεν παίρνουν πια σπαράγγια από τη Βόρεια Ελλάδα.

Οταν τους ρωτήσαμε για τις επιπτώσεις του πολέμου, απαντούν ότι θα είναι μεγάλες, αλλά εξακολουθούν να μας θυμίζουν ότι εδώ και εφτά χρόνια, από την πρώτη κρίση στη Γιουγκοσλαβία, βρίσκονται στα πρόθυρα της καταστροφής. Από τότε ξεκίνησε η ερήμωση του χωριού. Τώρα, είναι η χαριστική βολή.

Κόκκινο πανί για τους κατοίκους των Ευζώνων, η κυβέρνηση. Κάποιοι είναι οργισμένοι: "Η κυβέρνηση; Εκεί πρέπει να πέσει ένας πύραυλος". Με τρεις λέξεις χαρακτηρίζουν τη στάση της απέναντι στη βάρβαρη επίθεση και το βρώμικο πόλεμο του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία. "Αίσχος. Προδοσία. Ατιμία".

Κι αναρωτιούνται: "Πώς έβαλαν την υπογραφή τους σ' αυτό το κείμενο; (σ. σ. στο κείμενο για τη νέα δομή του ΝΑΤΟ). Πώς μπορείς να δώσεις το δικαίωμα στον άλλον να σε βιάσει; Κι είναι τόσα πολλά τα τομάρια...".

"Ο σερβικός λαός μάς άνοιξε τα μάτια", λέει ο Σωκράτης Ζωπίδης. Μας έδειξε τη Δύση. Τι είναι η Δύση. Μας αποκάλυψε τι γίνεται!".

"Ασε, μπλέξαμε με τρελούς", του λέει ο Σίμος, που είναι αρκετά νεότερος. "Δεν είναι καθόλου τρελοί", απαντά ο Σωκράτης. "Ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν. Σήμερα χτυπάνε τους Σέρβους. Αύριο εμάς. Πρέπει ο κόσμος να ξεσηκωθεί".

Η συζήτηση καταλήγει στις ευρωεκλογές. Λιγότερος από ένας μήνας και οι κάτοικοι των Ευζώνων τις βλέπουν σαν έναν τρόπο για να "μιλήσουν".

"Εγώ που είμαι ΠΑΣΟΚ δεν τον ψηφίζω. Θα του δώσω ένα καλό μάθημα. Δεν μπορεί να με κοροϊδεύει. Βάζει την υπογραφή του για το σκοτωμό των Σέρβων και μετά λέει τα δικά του. Με κοροϊδεύει". Τα λέει ο Γιώργος ο Μυρωνίδης και είναι κατηγορηματικός. Μου ζητά να το γράψω, όπως ακριβώς το λέει.

Κι ο Σωκράτης ο Ζωπίδης συμπληρώνει: "Να μην ξεχνάμε και τον Οτσαλάν. Εδωσε και τον Οτσαλάν". "Ολο το χωριό θα του δώσει ένα γερό μάθημα του Σημίτη. Εδώ, το ποσοστό του θα μηδενιστεί".

Το "πρέπει να ξεσηκωθούμε" επαναλαμβάνεται διαρκώς. Ετσι και τώρα, λίγο πριν τελειώσει η μικρή μας συζήτηση επαναλαμβάνουν το ίδιο. "Πρέπει να ξεσηκωθούμε".

* * *

Φεύγουμε απ' το καφενείο κι η παρέα μάς κερνά. "Να μη νομίζουν ότι είμαστε αφιλόξενοι". Μας χαιρετούν και λένε μεταξύ σοβαρού και αστείου. "Παιδιά, προσέξτε. Μην πάτε προς τα σύνορα και πέσει καμιά βόμβα κατά λάθος"...

"Μόνιμοι πελάτες μας είναι πια οι ΝΑΤΟικοί. Ξέρεις τι είναι να κάνεις βάρδια και ξαφνικά να μπαίνουν μέσα εκατοντάδες στρατιώτες; Νιώθουμε ότι βρισκόμαστε σε εμπόλεμη ζώνη".

Στα Κατάστημα Αφορολογήτων Ειδών (ΚΑΕ) των Ευζώνων, οι υπάλληλοι περιγράφουν μ' αυτά τα λόγια, όσα βλέπουν, μήνες τώρα, στην περιοχή. Επισημαίνουν ότι η κατάσταση είναι τραγική. "Εδώ και τρεις μήνες έχει μηδενιστεί η κίνηση και κυκλοφορούν μόνο ΝΑΤΟικοί", τονίζουν.

Ο προϊστάμενος του ΚΑΕ Ευζώνων Δήμος Λουκοβίτης,επιβεβαιώνει ότι ο τζίρος, σε σύγκριση με το πρώτο τετράμηνο του 1998, έχει μειωθεί τουλάχιστον κατά 30%.

"Θα χάσουμε τις δουλιές μας", λένε με αγωνία οι εργαζόμενες. "Είχαμε το "Μακεδονικό" το '92, όπου και πάλι η κίνηση έπεσε πάρα πολύ. Τώρα έχουμε τον πόλεμο. Μας έχουν διαλύσει".

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που μας περιγράφει άλλη υπάλληλος. "Ενα βράδυ είδα 1.200 Ιταλούς. Ηταν οι πρώτοι και οι τελευταίοι πελάτες του μαγαζιού. Μέχρι τις 6 το πρωί έχουν τελειώσει τα πάντα. Οσοι είναι να περάσουν, περνούν. Φοιτητές τέλος. Κανείς δεν περνά από εδώ. Μόνο φάλαγγες...".

"Πριν από 2 - 3 χρόνια είχαμε τον τετραπλάσιο κόσμο σε σχέση με πέρυσι. Για να καταλάβεις, προσλαμβάναμε εποχιακούς", συμπληρώνει μια συνάδελφός της.

Οι μόνιμοι υπάλληλοι του ΚΑΕ Ευζώνων είναι 50. Η πτώση του τζίρου, λόγω των γεγονότων στη Γιουγκοσλαβία, έχει μειώσει δραστικά την κίνηση με αποτέλεσμα και τη μείωση των εισπράξεων. "Πριν από ένα μήνα μας έκοψαν τα επιδόματα τζίρου. Ο μηνιαίος μας μισθός μας μειώθηκε κατά 70.000", επισημαίνουν.

Ρωτάμε για την προσπάθεια της κυβέρνησης να ιδιωτικοποιήσει τα ΚΑΕ. Γεγονός που συνεπάγεται ένα ζοφερό μέλλον για τους εργαζόμενους. Γνωρίζουν ότι η κυβέρνηση έχει προσπαθήσει πολλές φορές να ιδιωτικοποιήσει τα ΚΑΕ. Η τρίτη προσπάθεια ιδιωτικοποίησης βρίσκεται στο τελικό στάδιο. Στα τέλη Μάη, το αργότερο αρχές Ιούνη αναμένεται να οριστικοποιηθεί το ξεπούλημα.

"Θα μας "πουλήσουν" και δεν θα έχουμε δουλιά", λένε. Τις ρωτάμε αν γνωρίζουν τίποτα για περικοπές. "Το μόνο που ξέρουμε, απαντούν, είναι ότι θα το ιδιωτικοποιήσουν. Αυτό σημαίνει ότι θα γίνουν σίγουρα περικοπές...".

Βγαίνουμε από το ΚΑΕ. Ενα γερμανικό ΝΑΤΟικό τζιπ σταματά. Ο αξιωματικός και ο φαντάρος που μπαίνουν μέσα ίσως είναι οι τελευταίοι πελάτες μέχρι τα ξημερώματα...

Ερημιά! Σάββατο πρωί και στο τελωνείο των Ευζώνων δεν υπάρχει ψυχή. Περνάμε τα σύνορα και μπαίνουμε στη λεγόμενη "ουδέτερη ζώνη". Στο βάθος μια μεγάλη ταμπέλα. "Δημοκρατία της Μακεδονίας". Με φόντο μια μεγαλύτερη. Τη διαφήμιση της "Μάλμπορο"...

Στο "άσπρο" τελειώνει η Ελλάδα. Στο "μαύρο" αρχίζουν τα Σκόπια. Πέντε βήματα και μπαίνουμε μέσα.

Λίγο πριν τη "γραμμή" συναντάμε τον τελευταίο Ελληνα φρουρό. Ντυμένος τσολιάς. Στο τελευταίο ελληνικό φυλάκιο. Πλησιάζουμε. Τον χαιρετάμε από μακριά. Μας απαντά με μια κίνηση του κεφαλιού. Δίπλα του με στολή εξόδου ένας άλλος φαντάρος.

Τα μάτια τους είναι κουρασμένα, βαριά. Δείχνουν να έχουν δει πολλά τους τελευταίους μήνες. Εχουν "νούμερο" 10 - 12.

Η ώρα είναι 11 παρά τέταρτο... Ανοίγουμε συζήτηση.

* * *

- Γεια.

- Γεια.

- Ολα καλά;

-... (Δεν απαντά. Κατεβάζει τα μάτια).

- Περνάνε συχνά ΝΑΤΟικοί;

- (Κουνά το κεφάλι. Χαμηλώνει το βλέμμα, σκύβει το κεφάλι, σφίγγει τα χείλη) Ναι...

- Χτες πέρασαν;

- Ναι... (Απαντά σιγά)

- Πόσα;

- Πάρα πολλά...

- Περισσότερα από 100;

- 150...

- Πού είναι οι συνάδελφοί σας οι Σκοπιανοί;

- Απέναντι... Βλέπεις την ταμπέλα της "Μάλμπορο"; Εκεί.

- Στη μονάδα τι γίνεται; Πώς πάει;

- (Κουνά ξανά το κεφάλι) Ε... πώς να πάει.

- Τι λένε τα παιδιά για όλα αυτά που συμβαίνουν δίπλα;

-...

- Εχετε καιρό ακόμα για το "χαρτί";

Το πρόσωπο του ενός ξαφνικά "ανοίγει".

- Μου μείνανε 7 μήνες.

- Εγώ είμαι νέος ακόμα...

- Πόσο νέος;

- Εχω ακόμα 1 χρόνο.

(Δείχνει απογοητευμένος. Οι εξελίξεις τον τρομάζουν. Εχει ακόμα να δει πολλά).

Καθώς φεύγουμε τους προσφέρουμε τσιγάρο. Αρνούνται ευγενικά, αφού εμείς έχουμε ξεχάσει ότι βρισκόμαστε σε σκοπιά και κάποιο μάτι θα παρακολουθεί.

- Αντε και καλοί πολίτες.

Βλέπουμε το βλέμμα τους να χάνεται στο δρόμο... Ισως σκέφτονται τη νύχτα. Η σκοπιά τους είναι 10 - 12. Το βράδυ θα είναι στην ίδια σκοπιά, 2 - 4. Γερμανικό "νούμερο". Την ώρα που θα κυκλοφορούν τα ΝΑΤΟικά φαντάσματα...

* * *

Κάναμε ακόμα μια ερώτηση. Την τελευταία.

- Αν σας πουν να πάτε πάνω (Κόσσοβο) θα πάτε;

Κι αυτή, την τελευταία απάντηση, θα την κρατήσουμε για μας...

Κάποτε, οι Εύζωνοι ήταν κεφαλοχώρι. "Από τα καλύτερα", μας λέει η παρέα στο καφενείο. Πριν από επτά χρόνια στο χωριό ζούσαν περίπου 1.000 κάτοικοι. Χρόνο με το χρόνο, το χωριό ερημώνει. Σήμερα, 400 άνθρωποι παλεύουν με "θεούς και δαίμονες" για να μπορέσουν να μείνουν στα σπίτια τους.

Εχουν χτυπηθεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Η πολιτική της κυβέρνησης τούς έχει ξεκληρίσει. Απειλούνται από τα ιμπεριαλιστικά σχέδια των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ. Τώρα έχουν μπει σε εφαρμογή στη γειτονιά τους. Πρέπει να νικήσουν και τα τρία "κακά" για να σταθούν στα πόδια τους.

Ολοι ασχολούνται με τις καλλιέργειες. Στάρι και καπνός είναι αυτά που καλλιεργούν περισσότερο.

"Στην ηλικία μου ήταν εδώ 18 παιδιά", λέει η Βασιλική Κοκκινίδου, που έχει το καφενείο του χωριού. "Τώρα είμαι μόνη μου. Από εκεί να καταλάβεις".

"Τα χωριά άρχισαν να εκκενώνονται από το 1992. Με την πρώτη κρίση στη Γιουγκοσλαβία. Πριν από αυτά, απ' εδώ περνούσαν τουρίστες. Τώρα; Τίποτα". Οι φράσεις τους είναι μικρές. Δίνουν όμως ανάγλυφα το μέγεθος του προβλήματος. Μας μιλούν με στοιχεία.

"Οι νέοι φεύγουν από εδώ κι όπου βρουν δουλιά. Στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη. Οπου βρουν. Για να καταλάβεις τι γίνεται, στο δημοτικό έχουμε 19 παιδιά. Στον παιδικό σταθμό 10. Το γυμνάσιο είναι στην Πλατανιά. 6 - 7 χιλιόμετρα από εδώ".

Οι ΝΑΤΟικοί έχουν πλέον γίνει οι μόνιμοι και καλύτεροι πελάτες των "Ντιούτι Φρι", που βρίσκονται στα σύνορα, αλλά ο συνολικός τζίρος έχει σημειώσει κάθετη πτώση. Μια ακόμη συνέπεια των εγκληματικών επιδρομών στη Γιουγκοσλαβία

Οι διαφημίσεις των πολυεθνικών ("ΚΑΜΕΛ", "ΜΑΛΜΠΟΡΟ", "ΡΟΘΜΑΝΣ", κλπ.) δεσπόζουν και στην από δω και στην από κει πλευρά των συνόρων. Η παγκοσμιοποίηση, βλέπετε... Και στη μέση, η ταμπέλα: "Δημοκρατία της Μακεδονίας". Η ονομασία, για την οποία, πριν λίγα μόλις χρόνια, έκοβαν τις φλέβες τους όσοι σήμερα "τρέμουν" για τη σταθερότητα της γειτονικής μας χώρας και προωθούν πολύμορφα την πολιτική της οικονομικής διείσδυσης

Τα όσα γίνονται δίπλα μας τον καιρό αυτό, μας άνοιξαν τα μάτια, λένε οι κάτοικοι των Ευζώνων και μισοαστεία μισοσοβαρά μουρμουρίζουν: Ασε, που μπορεί να πάμε κι από κανένα... λάθος των "εγκεφάλων" του ΝΑΤΟ