Ο Αμερικανός πεζογράφος, σεναριογράφος και δραματουργός, Τζον Στάινμπεκ υπήρξε μια μεγάλη - θα λέγαμε, ανάλογη και ομόλογη του Τζακ Λόντον - ελπίδα της προοδευτικής αμερικανικής λογοτεχνικής παράδοσης στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και σ' όλη τη δεκαετία του 1930, καθώς με το έργο αυτής της περιόδου (λ.χ. «Το ποτήρι του αφέντη», «Η κοιλάδα της Τορτίγια», «Η αμφίβολη μάχη», «Ανθρωποι και ποντίκια» και προπαντός το αριστουργηματικό, επικό μυθιστόρημα «Τα σταφύλια της οργής») κατήγγειλε, με δραματικό, αλλά και σαρκαστικό τρόπο την απάνθρωπη καταπίεση των λαϊκών μαζών από τους παλιούς μεγαλογαιοκτήμονες και τα νέα τζάκια του καπιταλιστικού κεφαλαίου - ανθρωποφαγικών κατακτητών του αμερικανικού νότου, αποκαλύπτοντας πολύ έγκαιρα το κάλπικο «αμερικανικό όνειρο» περί δημοκρατίας, ισονομίας, ίσων ευκαιριών και ευζωίας όλων των κατοίκων στις ΗΠΑ. Το σύνολο του πεζογραφικού και σεναριακού έργου του, αλλά προπάντων «Τα σταφύλια της οργής» και η νουβέλα «Ανθρωποι και ποντίκια» θα στέκουν υπεράνω του συμβιβασμού του, την περίοδο του μακαρθισμού, αλλά και του «Νόμπελ» που έλαβε το 1960.

Στο «Ανθρωποι και ποντίκια» προβάλλουν δύο βασικοί, παράλληλοι, αλλά και διασταυρούμενοι θεματικοί άξονες: Ο ένας καταδικάζει τη στυγνή εκμετάλλευση των ξεριζωμένων από τη γενέθλια γη τους, χωρίς δικό τους κλήρο γης, άστεγων, περιπλανόμενων, άμοιρων εργατών γης, από βίαιους και ψυχοπνευματικά διεστραμμένους τσιφλικάδες και ο άλλος «υμνεί» με τρυφερότητα και χιούμορ τη μόνη «περιουσία» των καταπιεσμένων, την ανθρωπιά και την ταξική αλληλεγγύη τους. Τα βασικά αυτά χαρακτηριστικά αναδεικνύει - παρά την εκσυγχρονιστική παρέμβασή της με πρόσθετα μουσικοχορευτικά στοιχεία - η διασκευή (από τη θεατρική διασκευή του ίδιου του Στάινμπεκ) και η σκηνοθεσία του έργου από τον Γιάννη Μαργαρίτη στο «Θέατρο της Ανοιξης». Η διασκευή, αλλά και η σκηνοθεσία - η καλύτερη του Γ. Μαργαρίτη τα τελευταία χρόνια - διαθέτει και ευαίσθητη κοινωνική «ματιά» και συγκροτημένη αισθητική άποψη, με τη συμβολή όλων των συντελεστών της παράστασης. Το λιτά ρεαλιστικό σκηνικό και τα αρμόζοντα κοστούμια (Καρμεντσίτα Μπρόσμπογιου), τις καλοδουλεμένες χορογραφίες (Σεσίλ Μικρούτσικου), την ατμοσφαιρική μουσική σύνθεση (Τάκης Τσάφος) και τις μουσικές επιλογές (Γ. Μαργαρίτης) και τις πολύ αξιόλογες ερμηνείες όλων των ηθοποιών: Κώστας Ανταλόπουλος, Δημήτρης Σιακάρας, Χρυσάνθη Δούζη, Νίκος Ορφανός, Νικόλας Λάμπρου, Δημήτρης Ζωγραφάκης. Αλλά αξίζει να δει κανείς αυτήν την παράσταση και μόνο για την ερμηνεία - ένα «ποίημα» τραγικωμικής ηθοποιίας - του Δημήτρη Πιατά, στο ρόλο του δύστυχου, καλοκάγαθου, διανοητικά υστερημένου Λένυ.

Λόγω των στενών «δεσμών» του ελληνικού θεάτρου με τη δραματουργία του πολυγραφότατου Σαμ Σέπαρντ, η στήλη στο παρελθόν, με ανεβάσματα άλλων έργων του, έχει υπογραμμίσει την κοινωνικά προοδευτική σημασία και αξία και τον πηγαία λαϊκό χαρακτήρα της δραματουργίας του Σέπαρντ, καθώς και τις «συγγένειές» της με τις καλύτερες παραδόσεις της προοδευτικής, λαοθρεμμένης αμερικανικής δραματουργίας του παρελθόντος. Μόνιμο «κίνητρο» και «πυρήνας» της δραματουργίας του Σέπαρντ είναι ο ξεριζωμός των ανίσχυρων κοινωνικά, λαϊκών - αγροτικών και εργατικών μαζών της αμερικανικής περιφέρειας από τη γη τους και το σπιτικό τους, η εκμετάλλευσή τους και η εργασιακή ανασφάλειά τους, η διάλυση της οικογένειας, η καταρράκωση των συναισθηματικών δεσμών γονιών - παιδιών και των ανθρωπιστικών αξιών, το απατηλό «αμερικάνικο όνειρο», ο διάσπαρτος - ατομικός και κοινωνικός - παραλογισμός, κ.ο.κ. Αυτό είναι το κοινωνικό υπόβαθρο και θεματολογικό πλαίσιο του έργου «Ενα ψέμα του μυαλού». Πρόκειται για μια αλληγορία - διπλό καθρέφτισμα της παράκρουσης, αποχαλίνωσης, αλλά και του συντηρητισμού της αμερικανικής κοινωνίας, μέσα από τα πρόσωπα δυο οικογενειών, εκρηκτικός «κρίκος» των οποίων είναι ο έρωτας μεταξύ της κόρης της μιας οικογένειας και του γιου της άλλης οικογένειας. Ενα ψέμα του μυαλού, ένας δραματικός και ταυτόχρονα γελοίος παραλογισμός έχει καταντήσει η ζωή τους, η καθημερινότητά τους, η συμβίωση συζύγων, αλλά και γονιών - παιδιών. Κανείς δεν μπορεί να στηριχτεί σε κανέναν. Η συμβίωση σημαίνει ψυχολογικός αλληλοσπαραγμός. Στην αγάπη υποφώσκει ένα άδηλο μίσος. Στον έρωτα η αναίτια ζήλια και η ψυχοδιανοητική τρέλα.

Η σκηνοθεσία του Τάσου Μπαντή (ο ίδιος μετέφρασε το έργο) ανέδειξε το κοινωνικό πλαίσιο και το ψυχολογικό κλίμα του έργου. Ομως, από έναν σκηνοθέτη του δικού του ερμηνευτικού και αισθητικού αποδειγμένα υψηλού επιπέδου θα περιμέναμε μεγαλύτερη εμβάθυνση στο κοινωνικό και ψυχογραφικό υπόβαθρο του έργου, αλλά και υπέρβαση κάποιων ασαφειών του έργου, αν και όχι της - κατά τη γνώμη μας - αμηχανίας του συγγραφέα για το πού να επικεντρωθεί και να βαρύνει η πλοκή του. Επιπλέον τα αλλεπάλληλα συρόμενα ταμπλό του σκηνικού (Λιλή Κεντάκα), τα οποία οριοθετούν τους δύο παράλληλους χώρους της μυθοπλοκής (τα σπίτια των δύο οικογενειών), συνεπάγονται μια αργορυθμία της παράστασης και ερμηνευτικό αποσυντονισμό των καλών ηθοποιών της διανομής. Από το γενικά αξιόλογο υποκριτικό σύνολο ξεχωρίζουν η «σοφής» ρεαλιστικής αλήθειας ερμηνεία της Ολγας Δαμάνη, η άμεση, λεπτής ειρωνείας ερμηνεία της Αννας Μακράκη και η υπεραισθαντική της Εκάβης Ντούμα.

Στη νέα, δεύτερη, σκηνή του «Θεάτρου οδού Κεφαλληνίας», ο θίασος «Πράξη» παρουσιάζει το πολύ ενδιαφέρον και άκρως επίκαιρο μονόπρακτο έργο του νέου Αμερικανού δραματουργού Αντριάνο Σάπλιν «Επαγγελματίας πυγμάχος». Ενα έργο εμπνευσμένο από την ιμπεριαλιστική εισβολή στο Ιράκ, το γενικευόμενο εφιαλτικό «αντιτρομοκρατικό» παραλογισμό και τη στρατικοποίηση του δημόσιου βίου και των συνειδήσεων των Αμερικανών πολιτών, προκειμένου να επιτευχθεί η επιδιωκόμενη παντοκρατορία των ΗΠΑ. Χώρος δράσης του έργου είναι ένα κέντρο προετοιμασίας τριών υψηλής ειδίκευσης στρατιωτικών - μιας γυναίκας και δυο ανδρών υπολοχαγών - υπό την καθοδήγηση ενός συνταγματάρχη, χαρακτηριστικού «ιέρακα» του αμερικανικού Πενταγώνου, για την υλοποίηση ενός αυστηρά απόρρητου σχεδίου: Την αναγνώριση μεταξύ διαφόρων «σωσιών», την παρακολούθηση με νέα μέσα ηλεκτρονικής τεχνολογίας και τη δολοφονία με αόρατο υπερόπλο της «γυναίκας με το μούσι», σαν να λέμε του Σαντάμ Χουσεΐν, ή του Μπιν Λάντεν, ή όποιου άλλου χαρακτηρίζουν «τρομοκράτη» - «απειλή» οι ΗΠΑ. Στόχος του συγγραφέα, με τη χρήση μιας σκληρής «στρατιωτικής» γλώσσας, είναι να καταγγείλει την - άνευ μέτρων, ορίων, λογικής και ανθρώπινων αξιών - ιμπεριαλιστική στρατικοποίηση και «πλύση» των εγκεφάλων, συνειδήσεων, συμπεριφορών και όλου του τρόπου ζωής, όχι απλώς του αμερικανικού στρατού, αλλά του αμερικανικού λαού. Να καταγγείλει το σχιζοφρενικό εκτροχιασμό και απανθρωπισμό των ανθρώπινων σχέσεων. Τις ενδοστρατιωτικές πλεκτάνες. Την παραπλάνηση, το πέταγμα στο σκουπιδοντενεκέ, ακόμα και τη δολοφονία των ξεζουμισμένων ή ενοχλητικών πρακτόρων.

Το έργο σε, δραστική γλωσσικά, μετάφραση (Λεωνίδας Καρατζάς - Δημοσθένης Παπαδόπουλος), σκηνοθέτησε ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος, υπηρετώντας το καταγγελτικό στόχο του και αναδεικνύοντας πραγματικά τη σκόπιμη, «στρατιωτικού ήθους», σκληρότητα της γλώσσας του. Εκεί που λάθεψε η σκηνοθετική καθοδήγηση, είναι ότι δίδαξε το λόγο όλων των ηθοποιών με αδιάκοπα καταιγιστικό ρυθμό. Με ρυθμό υπερβολικό και τελικά αφύσικο για κάθε άνθρωπο, ακόμα και για τον πιο τρελαμένο στρατιωτικό, ενώ και ο λόγος μιλήθηκε μονότονα, ομοιόμορφα και τελικά μονοσήμαντα, και με κάποια, επίσης, ομοιόμορφη επιτήδευση στην έκφραση και την κίνηση του στοματικών μυών και από τους τέσσερις ηθοποιούς: Τον έμπειρο, δυνατής υποκριτικής γκάμας, Κώστα Τριανταφυλλόπουλο και τους ταλαντούχους νέους Μυρτώ Αλικάκη, Πέτρο Λαγούτη και Γρηγόρη Γαλάτη.