ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ανάμεσα στους εξόριστους ο συγγραφέας Δημήτρης (Τάκης) Χατζής, ο οποίος το καλοκαίρι του 1947 «πετιέται» στο φιλόξενο νησί εκτοπισμού, αφού, όπως αποδείχτηκε, οι κάτοικοι της Ικαρίας είχαν μπει από νωρίς στο νόημα της ταξικής πάλης, γι' αυτό αντιμετώπισαν τους διωκόμενους με όρους αλληλεγγύης.

Ιούλης καυτός είναι, όταν ο συντάχτης της «Ελεύθερης Ελλάδας», της απογευματινής εφημερίδας του Πολιτικού Συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ, βρίσκεται σιδηροδέσμιος ανάμεσα στους 3.000 συλληφθέντες, κατόπιν εντολής του υπουργού Δημόσιας Τάξης, Ν. Ζέρβα.

Ο 34χρονος, κι ακόμη αδιαμόρφωτος δημιουργός, μέλος του ΚΚΕ, από το 1932, έχει την κομμουνιστική ταυτότητα στην καρδιά του, καθώς έχει δοκιμαστεί γι' αυτήν την επιλογή του, στη Φολέγανδρο των αποσυνάγωγων επί δικτατορίας Μεταξά.

Δεν λυγάει, επιμένει σαν έτοιμος από καιρό. Ετσι, η Κατοχή από τους Γερμανούς και Ιταλούς ναζιστές και φασίστες θ' αποτελέσει ένα νέο πεδίο πάλης και αγώνα για τον δοκιμασμένο στις κακουχίες αγωνιστή.

Κρατάει στα χέρια του το όπλο της αντίστασης και το κοντύλι της διαφώτισης υπέρ της λαϊκής κυριαρχίας. Η Καλλιθέα και το παράνομο υπόγειο τυπογραφείο του ΕΑΜ θα γίνει το σπίτι της μαχόμενης δημοσιογραφίας, όπου τυπώνονται όλα τα έντυπα του απελευθερωτικού και λαϊκού Τύπου.

Σε ρόλο διορθωτή κειμένων θα σκύψει επί ατελείωτες ώρες πάνω από τα τυπογραφικά δοκίμια, έτοιμα να τα πολλαπλασιάσει η χειροκίνητη τυπογραφική μηχανή «Βικτώρια».

Από τα μάτια και τα χέρια του θα περάσουν, πριν πέσει το μελάνι της εκτύπωσης, οι εφημερίδες «Ριζοσπάστης», «Ελεύθερη Ελλάδα», «Απελευθερωτής».

Ετσι, το 1947 κι ενώ έχει επιστρατευτεί στα Γιάννενα, η δαγκάνα του χωροφύλακα τον αρπάζει και τον ρίχνει στις ναυτικές φυλακές της Ψυττάλειας, που λειτουργούν ως κέντρο μεταγωγής κρατουμένων, με το μέτρο της διοικητικής εκτόπισης, με προορισμό την Ικαρία.

Στις 16 Ιούλη 1947, η ΕΑΜίτικη «Ελεύθερη Ελλάδα» δημοσιεύει τη «μαύρη» ανταπόκριση του Δημήτρη Χατζή, από τον Εύδηλο Ικαρίας, με τα ακόλουθα στοιχεία:

«ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ (υπέρτιτλος) / Ο ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΤΗΣ ΨΥΤΤΑΛΕΙΑΣ (τίτλος). Η πρώτη ανταπόκριση από την Ικαρία του συλληφθέντος συντάκτη μας Δ. ΧΑΤΖΗ (πλαγιότιτλος) / ΕΥΔΗΛΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ / ταχυδρομικώς».

Από τις πρώτες αράδες ο Δημήτρης Χατζής ξεκαθαρίζει ότι ο «Κυρίαρχος της Ψυττάλειας» δεν είναι ο επικεφαλής ταγματάρχης της χωροφυλακής. Γιατί αποκαλύπτει ότι κουμάντο κάνει ο Ντουάιτ Γκρίσγουολντ, ο επικεφαλής της «Αμερικανικής αποστολής για τη βοήθεια στην Ελλάδα».

Εστω κι αποσπασματικά, διαβάζοντας αυτό το μικρό αριστουργηματικό ρεπορτάζ - διήγημα, που έχει τη μορφή των μερών μιας μουσικής σύνθεσης για τη φρίκη του εγκλεισμού, την απάντηση θα την πάρετε στο τέλος για το ποιος είναι ο πραγματικός Κυρίαρχος:

«Μα και οι τρεις χιλιάδες, ο καθένας μοναχός του, θέλουν να ζήσουν. Ανάμεσά τους κυρίαρχος της Ψυττάλειας γίνεται ο άνθρωπος με το τενεκεδάκι.

Οταν έρχεται ο μισοχυμένος κουβάς και πέφτει πάνω του ανυπόμονο όλο το πλήθος των διψασμένων, αυτός τρυπώνοντας ανάμεσα απ' τα πόδια των άλλων, σπρώχνοντας και παρακαλώντας, παζαρεύοντας και δίνοντας υποσχέσεις, θα φτάσει κάποτε στ' ακριβότατο νάμα, θα χώσει με πονηριά ή με βία το τενεκεδάκι στο νερό κι' είνε σίγουρο πως θα πιεί. Πού το βρήκε εδώ πάνω είνε ένα μυστήριο της ρωμιοσύνης από τα πολλά της (...).

Οι άλλοι κείτονται πάνω στα χώματα και τα λιθάρια, πολεμάνε να σκεπάσουν τα πυρωμένα κεφάλια με ξεριζωμένα θυμάρια, να τα δροσίσουν με τα μαντήλια που μουσκεύουνε στον ιδρώτα των κορμιών. Θα σηκωθούν κάθε φορά που φτάνουν οι κουβάδες και δεν είναι καθόλου σίγουρο πως θα προφτάσουν να πιούν την αναλογία τους - ένα κύπελλο, όλο κι' όλο, το πρώτο από τις 3 το πρωί που τους έπιασαν, ως τις 3, τις 4, τις 5 το απόγευμα μέσα στον ήλιο (...).

Κυρίαρχος στ' αλήθεια πρέπει νάναι μονάχα ο νοσοκόμος (...) Εχει ένα ξέχωρο τρόπο να πείσει, να επιβληθεί, να πατάξει μ' ένα βλέμμα, μ' ένα βαρυσήμαντο μορφασμό, μ' ένα λόγο σπουδαίο (...) Κι όσοι τον υποψιάζονται, τον ανέχονται. Είνε μέγας, μάγος, άφθαστος, θηρίο ακατάβλητο του ατομικισμού, φίδι και λιοντάρι μαζί. Και πίνει, πίνει απ' όλους τους κουβάδες, όσο που φουσκώνει ανάμεσα σε διψασμένους, λιποθυμισμένους ανθρώπους».

Μετά από τη δηλητηριώδη ειρωνεία του για τον «δράκουλα» - νοσοκόμο, ο φακός του επικεντρώνεται σε κεφαλές των συφοριασμένων:

«Τα παλληκάρια που βαρεθήκανε και τα θυμάρια στα κεφάλια τους και τα τρεξίματα στον κουβά και στέκονται ορθά με τα στήθια τους ανοιχτά στη φωτιά του καταμεσημεριάτικου καμινιού και τραγουδούν για τη λευτεριά, υψώνουνε την κυριαρχία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (...) Θα πέσουνε γρήγορα. Η δίψα θα σβήσει το κορμί τους και το λιοπύρι θα νικήσει το κορμί (...)

Ομως εδώ πρόκειται τώρα για τρεις χιλιάδες ανθρώπους, για αρρώστους που σωριαστήκανε, για φαμελίτες που πρώτη φορά φεύγουν από το σπίτι τους, για ανθρώπους της αγοράς που αφήσανε τις δουλειές τους, για γερόντους που κείτονται από το πρωί με το πρόσωπο στο χώμα, για αδοκίμαστους οργανισμούς, για σπασμένα νεύρα - για έναν κόσμο ολόκληρο που ΠΡΕΠΕΙ να ξεπεράσει το μαρτύριο, που πρέπει μ' αυτό το νερό που θα μπορεί να γίνει περισσότερο, να νοιώσει τη χαρά και την πίστη της νίκης.

Αυτό το ΠΡΕΠΕΙ είνε ο κυρίαρχος της Ψυττάλειας. Η σκέψη της νίκης. Η ανάγκη της νίκης. Κι' αυτός ο κυρίαρχος θα επιβληθεί πέρα για πέρα. Ως το βράδυ θα βάλει την τάξη, θα καταλύσει τα βασίλεια του ατομικισμού και της πονηριάς, θα υψώσει την κοινή συνείδηση του χρέους απάνω από τη σωματική δοκιμασία, σα μοναδική σωτηρία: Το λίγο, το μετρημένο, το δύσκολα δοσμένο γλυφό νερό θα μοιραστεί σ' όλους - από λίγο, μόλις για να βρέξουν τα στεγνωμένα τους χείλια - μα σε όλους. Και τη νύκτα που θ' ανάψει ο μικρός φάρος κι' οι προβολείς απ' το Ναύσταθμο θα γυρίζουν ακοίμητοι πάνω στους τρεις χιλιάδες κολασμένους, ο γυμνός τόπος της Ψυττάλειας θα υψωθεί με τους τρεις χιλιάδες νικητές του, ολοφώτιστος. Γιατί νικήσαμε και στην Ψυττάλεια. Την δίψα. Και τον ατομικισμό».

ΥΓ: Πάνε να γράψουν πάνω στα λυμφατικά πόδια και τις τουμπανισμένες κοιλιές των παιδιών τ' όνομά τους. Μήπως είναι από τη δίψα; Μήπως είναι από την πείνα; Σκάνε οι βόμβες, τα πτώματα δεν απαντούν. Και προτού γράψουν των παιδιών τα ονόματα, παντού γης κατάμαυρη, χώμα καμένο. Μόνον ο ζωγράφος των κομματιασμένων σωμάτων σέρνει τον χρωστήρα του υπεράνω των ερειπίων. Με μια πινελιά αίματος φυσάει στην καπνιά του άσβεστου θανάτου όλα τα ονόματα. Τα παίρνει ο άνεμος, τα σηκώνει ψηλά και με ουρανό τα νεκρολογεί.