Αυτή η φράση μού έδωσε την εντύπωση μιας φωτοβολίδας, που εξαπολύθηκε προς τα βάθη του χρόνου, έφθασε στην αρχή της σειράς των μετέπειτα γεγονότων, μιας σειράς που φθάνει ως το σήμερα, και φώτισε, σαν αστραπή αλήθειας, την ιστορία αυτού του τόπου επί πενήντα δύο χρόνια.

"Επιστρέφουμε στην εποχή του Σκόμπι", είπε η Παπαρήγα. Κι εγώ, παλαιός των ημερών, που έζησα σε όλη τη δραματική της ένταση εκείνη την εποχή, επέστρεψα νοερώς σ' εκείνο το χρονικό ορόσημο, σ' εκείνο το μνημειώδες ύψωμα, όπου δώσαμε μάχη με τα πενιχρά μέσα μας κατά των σιδερόφραχτων επιδρομέων του Αγγλου στρατηγού και των ντόπιων συμμάχων τους.

Τι επιδίωκε τότε αυτός ο λαός; Να δέσει τις πληγές του, να τις γιάνει, ν' ανορθώσει τα ερείπια της Κατοχής και να οργανώσει τη ζωή του. Ε, δεν τον άφησαν! Του ρίχτηκαν οι δόλιοι "σύμμαχοί" του, γιατί είχαν τα δικά τους σχέδια, τις δικές τους βλέψεις κι επιδιώξεις σ' αυτόν τον τόπο.

Με κατάφωρη αναισχυντία, με απροκάλυπτη επιδίωξη των άθλιων σκοπών τους, απέσπασαν δυνάμεις τους από τα μέτωπα του πολέμου κατά των ναζιστών και φασιστών και τ' αποβίβασαν στην Ελλάδα, για να συντρίψουν τις λαϊκές δυνάμεις της χώρας μας.

Οι δυνάμεις αυτές δεν υπέκυψαν στην απειλή. Τις συνεπήρε το εθνικό φιλότιμο, όπως στην Αλβανία, και με όλη την οργή και αγανάκτηση, που προκάλεσε η άδικη επέμβαση, αντιστάθηκαν στους νέους επιδρομείς. Αντιστάθηκαν και πάλεψαν, με τα λιανοντούφεκα, κατά των τανκς και αεροπλάνων, επί έναν ολόκληρο μήνα.

Και μετά την επικράτηση των ξένων έδειξε η παράταξη των "εθνικοφρόνων" και "υπερπατριωτών" όλο το "μεγαλείο" της υποτέλειας και εθελοδουλίας της. Επανηγύρισε, με φρενιτιώδη χαρά, τη νίκη των ξένων δυνάμεων κι εξέσπασε σε ύμνους για τον Σκόμπι και τον προϊστάμενό του ηγέτη της Αγγλίας Ουίνστον Τσόρτσιλ.

Θα θυμίσω, μέχρι πού έφθασαν τότε οι "εθνικόφρονες" και "υπερπατριώτες", στη λαχτάρα τους, να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους στους ξένους επιδρομείς. Εφθασαν στο σημείο να μετονομάσουν την κεντρικότερη οδό της ελληνικής πρωτεύουσας, την οδό Σταδίου, σε οδό Ουίνστον Τσόρτσιλ. Επίσης, μετονόμασαν και μια άλλη κεντρική αρτηρία, την οδό Ακαδημίας, και της έδωσαν το όνομα ενός στρατάρχη, λακέ της Αγγλίας, στη Νότια Αφρική, του Γιάν Σματς.

Ασημάκης ΓΙΑΛΑΜΑΣ

Κάτω από το κάστρο της Αμφισσας, ένας παραδοσιακός κλάδος παραγωγής, που έκανε την πόλη γνωστή κατά το παρελθόν, εξαφανίζεται. Στα στενά πλακόστρωτα της παλιάς πόλης, με τα πέτρινα και πλίνθινα σπίτια, που "ζωντανεύουν" στον επισκέπτη το άρωμα μιας εποχής, χαμένης για πάντα, οι τελευταίοι βυρσοδέψες λειαίνουν τα δέρματά τους, αναθυμούμενοι το παρελθόν.

Προπολεμικά, αυτά τα ετοιμόρροπα σπίτια έσφυζαν από ζωή. Δεκάδες οικογένειες δούλευαν το δέρμα από την ώρα που έβγαινε ο ήλιος μέχρι τη δύση του. Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων σε αυτή την "αποικία" της οικοτεχνικής δραστηριότητας αναπτύσσονταν γύρω από το δέρμα. Η "καρδιά" αυτής της κοινωνικής ζωής ήταν η πηγή στο κέντρο του οικισμού, όπου αποτελούσε τον κοινό χώρο του τελικού πλυσίματος του κατεργασμένου δέρματος.

Αν δε σε οδηγήσει κάποιος ντόπιος, είναι δύσκολο να καταλάβεις ότι κάτω από τη γέρικη σκεπή ενός από τα σπίτια του οικισμού, συνεχίζει να δουλεύει ένας από τους τελευταίους παραδοσιακούς βυρσοδέψες. Ανοίγουμε την "κουρτίνα" των δερμάτων που κρέμονται κατά δεκάδες και μπαίνουμε σε ένα χώρο σκοτεινό, όπου το μόνο που ακούγεται είναι ο θόρυβος από το μεγάλο ξύλινο "σφυρί" που χτυπάει το δέρμα. Μπροστά από τη μηχανή, κινά με ευκινησία, αποκτημένη από δεκάδες χρόνια, τα χέρια του ο Ηλίας Γερεντές.Μας υποδέχεται με χαμόγελο και σταματάει τη μηχανή, για να μας υποδεχτεί. Ο μπάρμπα Λιας είναι 72 χρόνων. Τον ρωτάμε πόσα χρόνια δουλεύει το δέρμα. "Εξήντα δύο (!) πάππου προς πάππου βυρσοδέψης". Μιλάει για τη δουλιά του με αγάπη. "Προπολεμικά ήταν πενήντα εννιά βυρσοδεψεία εδώ. Σήμερα απόμειναν πέντε", λέει με πίκρα.

Μας εξηγεί ότι όλα τα σπίτια είναι δίπατα, γιατί στον πρώτο όροφο έμεναν οι οικογένειες και στο ισόγειο ήταν η οικοτεχνία. Τα πάντα γίνονταν με τα χέρια. Επαιρναν το δέρμα από τις αποθήκες που το μάζευαν από τους βοσκούς, έκαναν έναν πρώτο καθαρισμό και μετά το "ζύμωναν" μέσα σε σκυλίσια κόπρανα! Μας έδειξε τις μεγάλες πέτρινες λεκάνες, όπου γινόταν αυτός ο καθαρισμός και που τώρα μένουν αχρησιμοποίητες. Μετά ξεκινούσε η φυτική κατεργασία με βελανίδια και ύστερα πήγαιναν στην πηγή για τη διαδικασία της"απασβέστωσης", το τελικό στάδιο του καθαρισμού, όπου δούλευαν τα... ποδάρια όπως στα πατητήρια των σταφυλιών. Ακόμα και το χτύπημα του δέρματος για να μαλακώσει γινόταν με τα χέρια.

Η διαδικασία δεν άλλαξε και πολύ από τότε. Η κατεργασία συνεχίζει να είναι φυτική, αλλά τώρα τα δέρματα καθαρίζονται σε μεγάλους ξύλινους κάδους, που κινούνται με ηλεκτρισμό και τα κόπρανα των συμπαθέστατων τετράποδων πέρασαν στην... ιστορία. Η πηγή μετατράπηκε πλέον σε αξιοθέατο και έχει διαμορφωθεί από το δήμο, αν και την παλιά πέτρινη καμάρα που τη σκεπάζει τη βρήκαμε κλειστή.

Ο μπάρμπα Λιας, που ήταν και ΕΛΑΣίτης, μας λέει ότι στην Κατοχή τα δέρματα τα έπαιρναν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί. Μετά το τέλος του πολέμου αναδείχτηκαν σε καλούς πελάτες οι πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Σήμερα, ο κλάδος παρακμάζει. Τα παιδιά των τελευταίων βυρσοδεψών δεν ακολουθούν το επάγγελμα. Το τελειωτικό χτύπημα ήταν το πλαστικό και η δερματίνη που είναι πιο φθηνά. Τώρα, οι τελευταίοι βυρσοδέψες της Αμφισσας δουλεύουν για τα τουριστικά μαγαζιά. Αποχαιρετώντας μας, μας δείχνει το διπλανό βυρσοδεψείο,που έκλεισε πρόσφατα...

Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ