Μόλις πρόσφατα κυκλοφόρησε στο ρωσικό Τύπο η είδηση για την αυτοκτονία δασκάλας σχολείου επαρχιακής πόλης. Αφησε ένα σημείωμα, στο οποίο εξηγεί ότι αποφάσισε να θέσει τέρμα στη ζωή της, επειδή οι μισθοί δεν καταβάλλονται, δεν έχει με τι να ζήσει και ότι ο θάνατός της θα αναγκάσει τις αρχές να πληρώσουν τους μισθούς στους συναδέλφους της.

Τρομερή περίπτωση! Κι αν πούμε ότι συγκλόνισε τη ρωσική κοινωνία, θα είναι αναλήθεια. Η αλήθεια είναι ότι στη Ρωσία έχουν πλέον συνηθίσει με τους θανάτους. Δεκάδες παλικάρια σχεδόν κάθε μέρα χάνονται στην Τσετσενία, εκατοντάδες ζωές περνούν τραγωδίες, όπως το πρόσφατο ναυάγιο του πυρηνοκίνητου υποβρυχίου «Κουρσκ», άνθρωποι σκοτώνονται από τρομοκρατικές ενέργειες, από κάθε λογής δυστυχήματα και έκτακτα περιστατικά. Τις τελευταίες δεκαετίες ο πληθυσμός της Ρωσίας μειώνεται κατά 1.000.000-1.500.000 το χρόνο, η γεννητικότητα πέφτει και μια από τις αιτίες είναι η απώλεια της κοινωνικής αισιοδοξίας. Σήμερα κανείς στη Ρωσία δεν μπορεί να είναι βέβαιος για το αύριο. Εκτός από τους ολιγάρχες, οι οποίοι άρπαξαν τόση λαϊκή περιουσία. Η δε πλειονότητα του πληθυσμού έχει οδηγηθεί στο όριο της επιβίωσης και της απόγνωσης. Σχεδόν κάθε μέρα υπάρχουν ειδήσεις για μελλοντικές αυξήσεις των τιμών στη ζάχαρη, στις αστικές συγκοινωνίες, στο μετρό, στα τρένα μακράς διαδρομής. Ο πληθωρισμός αυξάνεται, αυξάνονται και οι τιμές των ειδών διατροφής και των υπηρεσιών.

Αυξάνεται συνεχώς το όριο φτώχειας. Στη Μόσχα το όριο αυτό είναι 3.000 ρούβλια, ενώ σε άλλες περιοχές ακόμα χαμηλότερο. Η εφημερίδα «Κομσομόλσκαγια Πράβντα» δημοσίευσε μια στατιστική με βάση στοιχεία των φαρμακοποιών της Μόσχας, οι οποίοι έχουν χωρίσει όλους τους καταναλωτές φαρμάκων της πρωτεύουσας σε τρεις ομάδες, σύμφωνα με τα εισοδήματά τους. Το εισόδημα της πρώτης ομάδας - των φτωχών - δεν ξεπερνάει τις 4.000 ρούβλια, δηλαδή το 36% των οικογενειών. Οι οικογένειες με μέση ευπορία, δηλαδή το 47%, έχουν κάτι παραπάνω από 8.000 ρούβλια. Στην ομάδα των πλουσίων ή το 4%, το εισόδημα υπερβαίνει τις 17.000 ρούβλια. Πρόκειται όμως για κατά προσέγγιση υπολογισμούς. Η τεράστια όμως μάζα των συνταξιούχων, των δημοσίων υπαλλήλων διαβιεί κάτω από το προαναφερόμενο όριο φτώχειας και δεν είναι για την τσέπη τους όχι μόνο τα ακριβά φάρμακα εισαγωγής, αλλά και τα σχετικά φτηνά ντόπια φάρμακα.

Κατά τη γνώμη του βουλευτή της Κρατικής Δούμας Β. Σάικιν, «η εκτελεστική εξουσία έχει στην ουσία συμβιβαστεί με το ότι το επίπεδο της ελάχιστης αμοιβής της εργασίας στη Ρωσία το μήνα αντιστοιχεί στο επίπεδο της ελάχιστης αμοιβής της εργασίας στις ΗΠΑ για μια ώρα».

Κρίνοντας με βάση τον υπό συζήτηση στη Δούμα προϋπολογισμό για το 2001, η κατάσταση της πλειονότητας του πληθυσμού της Ρωσίας τον επόμενο χρόνο δε θα αλλάξει προς το καλύτερο. Ιδιαίτερα έντονα φάνηκε αυτό κατά τη συζήτηση στην Ολομέλεια της Δούμας του νόμου «Για τον προϋπολογισμό του Ταμείου Κοινωνικής Ασφάλισης για το 2001», που προβλέπει σοβαρές περικοπές στον κοινωνικό τομέα. Προφανώς, δεν είναι τυχαίο που η εισήγηση του εκπροσώπου της κυβέρνησης, Γ. Α. Κόσαρεφ, ήταν σύντομη, χωρίς συγκεκριμένα στοιχεία και αποτελούνταν από αοριστολογίες και γενικούς τίτλους των άρθρων των μελλοντικών δαπανών. Ο αναπληρωτής πρόεδρος της Επιτροπής της Δούμας για την Εργασία και την Κοινωνική Πολιτική Α. Κ. Ισάγεφ υπέβαλε σε κριτική τον εν λόγω προϋπολογισμό και επέστησε την προσοχή στο ότι οι χορηγήσεις στο Ταμείο Κοινωνικής Ασφάλισης της Ρωσικής Ομοσπονδίας θα μειωθούν από το 5,4% στο 3,8%, ενώ τα έσοδα του Ταμείου θα μειωθούν σχεδόν κατά 23 δισ. ρούβλια. Σαν αποτέλεσμα, προβλέπεται ουσιαστική μείωση των χρημάτων για περίθαλψη των εργαζομένων σε θεραπευτήρια και για λουτροθεραπεία. Αυτό σημαίνει ότι το 2001 δε θα θεραπευτούν 1.500.000 άτομα, μεταξύ τους βετεράνοι του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Δε θα λειτουργήσουν πλήρως 2.000 θεραπευτήρια. Εχουν καταστραφεί οι θεραπευτικές -λουτροθεραπευτικές επιχειρήσεις, οι επιχειρήσεις για την εξυπηρέτηση των υπερηλίκων. Σα συνέπεια θα χαθούν οι περισσότερες από τις μισές θέσεις εργασίας, θα αυξηθεί η ανεργία σ' αυτό τον τομέα και θα υπάρχουν σοβαρές κοινωνικές αναταραχές σ' εκείνες τις περιοχές που συνδέονται άμεσα με τη θεραπεία, την περίθαλψη και την ξεκούραση των εργαζομένων.

Επίσης, στον προϋπολογισμό που προτείνει η κυβέρνηση δεν αναφέρεται τίποτα για τις παιδικές - εφηβικές αθλητικές σχολές. Στην ουσία όμως γίνεται λόγος για το κλείσιμο πάνω από 800 τέτοιων σχολών, στις οποίες πηγαίνουν τώρα 400.000 παιδιά. Γίνονται και άλλες περικοπές. Ενώ ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν στην επιστολή του προς τη Δούμα έθεσε έντονα το ζήτημα της δημογραφικής κατάστασης, η χρηματοδότηση της περίθαλψης από τον προϋπολογισμό μειώνεται κατά 50% κι αν ληφθεί υπόψη η αύξηση των τιμών η μείωση θα φτάσει πρακτικά στο 70%.

Επομένως, ο Ισάγεφ, απευθυνόμενος στους βουλευτές της Δούμας, είπε: «Αν ψηφίσουμε αυτό το σχέδιο προϋπολογισμού, αναλαμβάνουμε οριστικά την ευθύνη για τον περιορισμό του κοινωνικού τομέα της χώρας μας». Η Επιτροπή της Κρατικής Δούμας για την Εργασία και την Κοινωνική Πολιτική πρότεινε να απορριφθεί το κυβερνητικό νομοσχέδιο. Στην πρώτη ανάγνωση το σχέδιο προϋπολογισμού απορρίφθηκε.

Το χρέος για τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων που πληρώνονται από τον προϋπολογισμό ανέρχεται σε σχεδόν 5 δισ. ρούβλια. «Σε τι διαφέρει η κυβέρνηση από τους πορτοφολάδες;», διερωτάται η εφημερίδα «Πράβντα Ροσίι» και τα λόγια αυτά αντήχησαν πρόσφατα στις συγκεντρώσεις μνήμης των γεγονότων του Σεπτέμβρη - Οκτώβρη 1993. Σύμφωνα με το Πληροφοριακό - Μεθοδικό Κέντρο της ΚΕ του ΚΕΚΡ για το Εργατικό Κίνημα, με το αίτημα της καταβολής των χρεών για τους μισθούς πραγματοποίησαν το Σεπτέμβρη απεργιακές κινητοποιήσεις οι εργαζόμενοι στην πόλη Ουλιάνοφσκ, οι εργαζόμενοι του ατομοηλεκτρικού σταθμού και του δήμου της πόλης Νοβοβορόνεζ. Στην περιφέρεια Αλτάι, το συνδικάτο των εκπαιδευτικών της επαρχίας Σεμπαλολιχίνσκ, οι οποίοι δεν έλαβαν το καλοκαιρινό επίδομα αδείας, ανακοίνωσε ότι, αν δεν καταβληθούν τα επιδόματα, οι εκπαιδευτικοί δε θα πάνε στη δουλιά. Στα 690.468.000 ρούβλια ανέρχεται το χρέος των επιχειρήσεων εξόρυξης άνθρακα της Δημοκρατίας Κόμι. Ιδιαίτερα μεγάλο είναι το χρέος για τους ανθρακωρύχους των ορυχείων «Βοργκασόρσκαγια» και «Ζαπαντνάγια». Κινητοποιήσεις για την καταβολή των μισθών πραγματοποιούνται σε πολλές άλλες πόλεις και περιοχές της Ρωσίας.

Η δασκάλα που αποφάσισε να φύγει από τη ζωή, γιατί δεν είχε μέσα διαβίωσης, που αναφέραμε παραπάνω, δεν είναι η μοναδική στην τρομερή της απόφαση. Είναι πολλές. Αυτό συνδέεται, ασφαλώς, με τη δύσκολη κοινωνικοοικονομική κατάσταση στη χώρα, με την έλλειψη προοπτικής, ελπίδας για καλυτέρευση της ζωής. Στη Μόσχα, στη δεκαετία του '90 αυξήθηκε ο αριθμός των αυτοκτονιών. Πέρσι υπήρχαν 29 αυτοκτονίες σε 100.000 κατοίκους.

Σε άλλες περιοχές της Ρωσίας η κατάσταση είναι ακόμα πιο τραγική. Το μέγιστο επίπεδο αυτοκτονιών είναι 100-150 σε 100.000 κατοίκους σε μέρη όπως τα Αρχάγκελσκ, Κίροβ, Περμ, Καρέλια, Δημοκρατία Μαρί-Ελ, Μπασκίρια, Ουντμούρτια, Αλτάι, Τσιτά, Τσουκότκα, Μπουριάτια κλπ. (Μια σύγκριση: Σε 10 χρόνια πολέμου στο Αφγανιστάν η Σοβιετική Ενωση έχασε 15.000 άτομα, ενώ στη Ρωσία μόνο το 1994 έφυγαν «εθελοντικά» από τη ζωή 65.000 άτομα. Θα αλλάξει άραγε κάτι τώρα; Κρίνοντας από τον προϋπολογισμό του 2001, δεν αναμένονται ριζικές αλλαγές.

Η κεντρική αγορά της Μαδρίτης μετατρέπεται σε κρανίου τόπο. Θρύψαλα και ερείπια. Ενα πτώμα, δύο, τρία, πολλά πτώματα απομένουν να κείτονται αιμόφυρτα σε κάποιο πεζοδρόμιο, μιας κάποιας ισπανικής πόλης. Ολη η ισπανική επικράτεια σε κατάσταση πολιορκίας, κραυγάζουν όλοι και οι φωτογραφίες, που συνοδεύουν τα γεγονότα, από μία μεγάλη χώρα της Ευρώπης, θυμίζουν Λίβανο, κάνοντας την πολιτισμένη Ευρώπη να ανατριχιάζει με τη «θηριωδία». Ο δράστης, πάντα ένας, δακτυλοδείχνεται αμέσως. Η οργάνωση των Βάσκων αυτονομιστών, ΕΤΑ. Προτού καν οι αστυνομικές αρχές προλάβουν να διεξάγουν τις έρευνες, η ΕΤΑ να αναλάβει την ευθύνη, ο ένοχος έχει διαπομπευτεί και συνήθως, διά της «εικονικής εκτέλεσης», λιθοβολείται από το πλήθος των «αγανακτισμένων Ισπανών πολιτών» σε πολλές πόλεις.Ya Basta.«Φτιάνει πια», ανακράζουν.

Οχι αδίκως, καθώς οι επιθέσεις της ΕΤΑ, τους τρομοκρατούν. Στοχεύουν κατευθείαν στο αίσθημα ανασφάλειας, που έχει καλλιεργηθεί σιγά - σιγά, τεχνηέντως, δεκαετίες τώρα. Εχουν «αρρωστήσει» από τις βόμβες και τις δολοφονίες, από την ανικανότητα «όλων» να βρεθεί κάποια ειρηνική διέξοδος, από την ανικανότητα της αστυνομίας, όπως εμφανιζόταν έως σήμερα, να τους προστατεύσει. Ωστόσο, η ισπανική κυβέρνηση, ως θύμα κατ' αρχήν - καθώς αρκετά από τα θύματα ήταν μέλη και στελέχη κυρίως σε τοπικό επίπεδο του κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος - και ως εκτελεστική εξουσία, σε δεύτερο επίπεδο, ακολουθεί από το 1998 μία συνεχώς αυξανόμενη πολύ σκληρή στρατηγική απέναντι στην ΕΤΑ, η οποία βασίζεται αποκλειστικά στον άξονα της απόλυτης πάταξης της τρομοκρατίας, «που δε σέβεται το Σύνταγμα και την ανθρώπινη ζωή», παρά σε μία προσπάθεια πολιτικής επίλυσης σε ένα εσωτερικό πρόβλημα.

Οι αρχές διατείνονται ότι, τόσο η αστυνομία, όσο και οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν τη δύναμη, την κατάρτιση, τις πληροφορίες, αλλά κυρίως τη θέληση, για να μπορέσουν να δώσουν ένα οριστικό και τελειωτικό χτύπημα στην ΕΤΑ, αποδυναμώνοντας ή διαλύοντας τις μικρές αυτόνομες ομάδες, που δρουν ανεξάρτητα σε πολλές ισπανικές πόλεις, βγάζοντας τους «μαχητές - τρομοκράτες» έξω από τις κρυψώνες τους και, τελικά, φυλακίζοντάς τους. Στο παρελθόν, μία ανάλογη τακτική και πρακτική είχε αποτύχει παταγωδώς.

Τι έχει αλλάξει σήμερα και όλοι πια μιλούν για μία πιθανή οριστική εκκαθάριση του τοπίου και απαλλαγή από την τρομοκρατία;

Κατ' αρχήν, εδώ και τρία χρόνια, ισπανικά, αλλά και διεθνή ΜΜΕ, καθώς και οι Ισπανοί πολιτικοί από όλα τα κόμματα, είχαν εξαπολύσει δριμύτατα «κατηγορώ» κατά της ολιγωρίας των ισπανικών δυνάμεων ασφαλείας να απαντήσουν στα τρομοκρατικά χτυπήματα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που στην καθημερινή ειδησεογραφία των ισπανικών εφημερίδων πάντα ετίθετο το ερώτημα: «Πού πάνε τα χρήματα των Ισπανών φορολογουμένων; Σπανίως βλέπουμε κάποιες συλλήψεις μελών της ΕΤΑ, που ευθύνονται για τις επιθέσεις και, φυσικά, ελάχιστοι φυλακίζονται». Χρειάζονται λύσεις, τονίζουν, και πρέπει επιτέλους να τις δώσουμε. Δεν πρέπει να φαντάζουμε παραλυμένοι δημοκράτες, όμηροι στα χέρια τρομοκρατών. Απόλυτη ομοφωνία!

Με τον τρόπο αυτό, κόμματα και ΜΜΕ γίνονται οι εκπρόσωποι Τύπου του δίκαιου αισθήματος για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Στη Μαδρίτη, η ισπανική κυβέρνηση, αδράζοντας την ευκαιρία, θα προωθήσει ακόμη πιο αυστηρά μέτρα, σχεδόν απολυταρχικά, καθώς πρέπει να ικανοποιήσει, αφ' ενός, το καλλιεργημένο αίσθημα για αποτελεσματικότητα και, αφ' ετέρου, για την προώθηση του στόχου του απόλυτου κοινωνικού ελέγχου. Επομένως, οι συλλήψεις ακόμη και οπαδών ή μελών, όχι της ΕΤΑ, αλλά και πολιτικών κομμάτων, που δεν την καταδικάζουν, θεωρούνται απολύτως θεμιτές και δεν πρόκειται να προκαλέσουν αντιδράσεις.

Ετσι, στα μέσα του Σεπτέμβρη, η κυβέρνηση, ενισχυμένη και με το νέο αντιτρομοκρατικό νόμο που ψηφίστηκε σχεδόν με απόλυτη πλειοψηφία στο ισπανικό Κοινοβούλιο, προχώρησε στην πρώτη ευρύτατη αστυνομική επιχείρηση υπό το βλέμμα και τις προσταγές του γνωστού εισαγγελέα από την υπόθεση Πινοτσέτ, Μπαλτάθαρ Γκαρθόν. Δεκάδες μέλη πολιτικών βασκικών κομμάτων, συνελήφθησαν με την κατηγορία για άμεση σχέση με την ΕΤΑ. Ανάμεσά τους και μέλη του «Εουσκάλ Εριταρόκ», πρώην «Ερι Μπατασούνα», που θεωρείται πολιτικό σκέλος της οργάνωσης ΕΤΑ. Σε ανάλογες κινήσεις προχώρησε και η γαλλική κυβέρνηση, που διεξήγαγε επί γαλλικού εδάφους ανάλογη επιχείρηση στο βόρειο τμήμα της χώρας των Βάσκων και κυρίως στην πόλη Μπαγιόν, δύο μέρες μετά από την ισπανική επιχείρηση. Ανάμεσα στους συλληφθέντες της γαλλικής αστυνομίας, ήταν και ο φερόμενος ως αρχηγός της ΕΤΑ, Ιγκνάκι Γκαρθία Αρεγκουί, ο οποίος ήταν το Νο 1 στη λίστα των καταζητούμενων της ισπανικής κυβέρνησης, καθώς θεωρείται ο άνθρωπος που έδωσε την εντολή για την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας κατά του βασιλιά Χουάν Κάρλος, το 1995.

Ισως δεν πρέπει να ξαφνιάζει κανέναν η απόλυτη συνεργασία των γαλλικών δυνάμεων ασφαλείας, καθώς αναλόγως και κατά τη δεκαετία του '80 η συνεργασία της γαλλικής κυβέρνησης με την ισπανική ήταν απόλυτη και επιτυχής στον πρώτο «βρώμικο πόλεμο» κατά των Βάσκων αυτονομιστών, που είχαν κηρύξει από κοινού οι δύο «σοσιαλιστικές» κυβερνήσεις, με τη δημιουργία των «ταγμάτων θανάτου» GAL.

Πάντως, οι αστυνομικές επιχειρήσεις και οι αθρόες συλλήψεις συνεχίζονται με καταιγιστικό ρυθμό μέχρι τώρα, που, μετά την τελευταία απόπειρα τη Δευτέρα, υπήρξε ένα νέο κύμα συλλήψεων, ενώ για πρώτη φορά η ισπανική αστυνομία κατάφερε να συλλάβει και τους δύο που θεωρεί ως «εκτελεστές».

Η κυβέρνηση του Χοσέ Μαρία Αθνάρ μπορεί να καυχιέται πια ότι καταφέρνει να δίνει ουσιαστικά χτυπήματα στην ΕΤΑ, αλλά και να σχεδιάζει τα επόμενα βήματά της, τα οποία είναι να πάρει ακόμη αυστηρότερα αντιτρομοκρατικά μέτρα και ειδικότερα, όσον αφορά στη διεύρυνση του φάσματος για την εγκληματική δράση, που ονομάζεται «απολογία του εγκλήματος».

Η νομική σφαίρα είναι ο δεύτερος και κρισιμότερος άξονας της στρατηγικής της κυβέρνησης. Είναι ενδεικτικό ότι μέλη και στελέχη του «Εουσκάλ Εριτατόκ» συνελήφθησαν, καθώς εθεάησαν σε εκδήλωση του κόμματος να είναι στο ίδιο βήμα με μασκοφόρους της ΕΤΑ, που ξαφνικά μέσα από το πλήθος εμφανίστηκαν και ανέβηκαν στο βήμα, κρατώντας και σημαία της ΕΤΑ, ενώ το πλήθος χειροκροτούσε.

Υπό τη νέα προτεινόμενη νομοθεσία κατά της τρομοκρατίας, η κυβέρνηση έχει πια το δικαίωμα να προχωρά σε συλλήψεις οποιουδήποτε παρευρισκόμενου, ή οποιουδήποτε κόμματος σε ανάλογα περιστατικά και εκδηλώσεις. Αραγε, η Ισπανία είναι μπροστά σε μία απόλυτα αυταρχική πραγματικότητα, όπου οποιοσδήποτε εκφράζει έστω και άποψη για μία ενδεχόμενη μελλοντική ανεξαρτησία της Βισκαίας, μπορεί να συλλαμβάνεται και να φυλακίζεται ως συνεργάτης της ΕΤΑ και, άρα, «απολογούμενος του εγκλήματος»; Και τι θα γίνει, αν κάποτε η κυβέρνηση κατορθώσει το σκοπό της και διαλύσει την ΕΤΑ; Τότε πού θα εφαρμοστεί ο νέος νόμος; Ποια θα είναι η επόμενη τρομοκρατική πράξη κάποιου τμήματος, ή του ισπανικού κινήματος;

Ασχέτως, πάντως, με το απώτερο μέλλον - που μπορεί, ίσως, να είναι ήδη εδώ - η κυβέρνηση με την ποινικοποίηση ενός ολόκληρου κινήματος και τη δίωξη μελών κομμάτων, που εκφράζουν τους Βάσκους εθνικιστές, κατορθώνει να βασιλεύει διά του διχασμού. Πολλές βασκικές οργανώσεις, αλλά και κόμματα προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν από οτιδήποτε εκφράζει την ΕΤΑ, έστω και δι' αποστάσεως, προκειμένου να αποφύγουν κινδύνους, όπως διώξεις και φυλακίσεις. Την ίδια στιγμή, αφήνουν χώρο για τα ισπανικά κόμματα να αλώσουν την εκλογική βάση.

Ετσι, στο άμεσο μέλλον, ενδεχόμενος στόχος - ίσως - για επίτευξη είναι η απόλυτη ένταξή της στη «δημοκρατική Ισπανία» δίχως σύνορα και διαφοροποιήσεις και, κυρίως, χωρίς «ταραχοποιούς», που, έστω λανθασμένα, προσπαθούν να έχουν το δικό τους κομμάτι σε έναν ελεύθερο και ανεξάρτητο ουρανό. Ισως είναι πια η ώρα να γίνει πραγματικότητα το όνειρο του Φράνκο, διά της «δημοκρατικής μεθόδου» και όχι διά της βίας.

«Το Μπιλμπάο δεν παραδόθηκε, αλλά κατακτήθηκε από τις Ενοπλες Δυνάμεις και τις στρατιωτικές δυνάμεις μετά από θυσία πολλών ζωών. Το Μπιλμπάο είναι μία πόλη που απελευθερώθηκε με αίμα. Αυτός ο φρικτός και σατανικός εφιάλτης που ονομάζεται Εουσκάντι, που ήταν αποτέλεσμα του σοσιαλισμού και της ηλιθιότητας των Βάσκων, ηττήθηκε για πάντα. Η Βισκαία είναι ξανά μέρος της Ισπανίας, διά μέσου της απλής και καθαρής μεθόδου της στρατιωτικής εισβολής».

Με αυτά τα λόγια, ο τότε νεοδιορισμένος δήμαρχος του Μπιλμπάο, Χοσέ Μαρία Αρέιλθα, την 1η του Ιούλη του 1937, επισημοποιούσε το νέο «καθεστώς» για τη χώρα των Βάσκων, μετά το βομβαρδισμό, από τα χιτλερικά αεροπλάνα, της Γκουέρνικα, που άνοιξε διάπλατα τις πύλες για την επίθεση και, τελικά, την επέλαση των φασιστικών στρατευμάτων του Φράνκο. Τώρα πια, το όνειρο του Φράνκο για «Μία Ισπανία, ενωμένη, μεγάλη και ελεύθερη» μπορούσε να γίνει πραγματικότητα. Εξάλλου, ο ισπανικός εμφύλιος κατέληξε άδοξα: Ηττα των Δημοκρατικών Δυνάμεων σε όλη την ισπανική επικράτεια. Βέβαια, η κατάκτηση από τα στρατιωτικά στρατεύματα και το «νέο φασιστικό καθεστώς», που διήρκεσε και πολύ μετά το θάνατο του Φράνκο το 1975, δεν κατόρθωσε να επιτύχει αυτόν το στόχο.