Γερμανία

Το νέο (αντι)κοινωνικό μοντέλο

Για πολλούς, η αλλαγή του οικονομικού, εργασιακού και κοινωνικού μοντέλου που προωθεί ο ίδιος ο Χέλμουτ Κολ είναι ξεκάθαρη απόρροια της αποτυχίας της ένωσης των δύο Γερμανιών. Ομως οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν ότι το πέταμα του ισχύοντος "κοινωνικού συμβολαίου" στα σκουπίδια δε συνοδεύεται από την αναζήτηση ενός νέου: πρόκειται για κατεδάφιση, και όχι αναδιαμόρφωση, του κοινωνικού ιστού της χώρας.

Η συζήτηση έχει αρχίσει εδώ και πολύ καιρό, αλλά τους τελευταίους μήνες προσέλαβε το χαρακτήρα του... "ρεφρέν" στους γερμανικούς επιχειρηματικούς κύκλους: με το κόστος της εργατικής δύναμης μεταξύ των υψηλότερων του κόσμου, σκληρή νομοθεσία όσον αφορά το εργασιακό καθεστώς, και ιδιαίτερα υψηλή φορολογία, "ουδείς επιχειρηματίας έχει τη δυνατότητα πλέον να επενδύσει με προσδοκία κέρδους, έστω κι ένα πφένιγκ, στην πατρίδα". Οι άνθρωποι των επιχειρήσεων το είπαν και το ξαναείπαν, σε κατ' ιδίαν συζητήσεις, σε συνέδρια, σε οικονομικές αναλύσεις. Η δομική ανάγκη της αναζήτησης κέρδους για τις εταιρίες οδηγούσε σε δύο "λύσεις": την πίεση για αλλαγή του καθεστώτος στη Γερμανία ή τη φυγή τους στο εξωτερικό.

Κατά μόνας και κατά ομάδες, οι επιχειρηματίες - υποστηρικτές της πρώτης λύσης πραγματοποίησαν επανειλημμένες συναντήσεις για το θέμα στην καγκελαρία, με τον ίδιο τον Χέλμουτ Κολ. Το μήνυμά τους, όπως το κωδικοποιεί ο ανταποκριτής του περιοδικού "Business Week" στη Βόννη, Τζον Τέμπλμαν: το ισχύον κοινωνικό συμβόλαιο θα πρέπει να αλλάξει, αλλιώς η φυγή των επενδυτικών κεφαλαίων από τη χώρα είναι η μόνη εναλλακτική οδός.

Ολες οι βασικές αρχές του μεταπολεμικού κοινωνικού κονσένσους - δικαιώματα όπως ο καθορισμός εθνικής συλλογικής σύμβασης εργασίας, ή εν πάση περιπτώσει ενιαίας μισθολογικής πολιτικής, τα μέτρα για την επιδότηση των ασθενών, και το σύστημα συνδιαχείρισης των επιχειρήσεων διά του οποίου οι εργαζόμενοι είχαν θέση στα Διοικητικά Συμβούλια κάθε επιχείρησης - δέχτηκαν, και δέχονται, σφοδρότατα πυρά. Οι ίδιοι οργανισμοί, που είχαν συντελέσει στην αποκρυστάλλωση αυτών των θεσμών ή πολιτικών, κινούνται τώρα στην κατεύθυνση ανατροπής τους. Λαμπρά παραδείγματα, ο Σύνδεσμος Γερμανικών Βιομηχανιών και η Διάσκεψη των Εργατικών Συνδικάτων της χώρας.

Υπό ασφυκτική πίεση και υπό τα - εμφανή, ή λιγότερο εμφανή - "πυρά" των επιχειρήσεων, ο Κολ έλαβε την απόφαση: ήρθε η ώρα η Γερμανία να προχωρήσει σε καθολικές αλλαγές όσον αφορά το εργασιακό της καθεστώς - τις πιο δραματικές από τη δεκαετία του '50. Το "Πρόγραμμά" του, με τίτλο "Για την Ανάπτυξη και την Εργασία" περιλαμβάνει προτάσεις ριζικής αναδιοργάνωσης του γερμανικού φορολογικού συστήματος, συνολικής αλλαγής του κοινωνικού κράτους, αποκρατικοποίησης σχεδόν οποιουδήποτε τομέα ο οποίος μπορεί να ιδιωτικοποιηθεί, πλήρους απελευθέρωσης των αγορών, και τεράστιων περικοπών των κρατικών δαπανών (βλ. πίνακα).

"Το κοινωνικό κράτος αποδίδει σωστά, όταν στηρίζεται σε σωστή οικονομική βάση", δηλώνει ο Κολ, "καγκελάριος της Ευρώπης", όπως τον ονομάτισε το περιοδικό "Τάιμ". "Η πλειοψηφία αναγνωρίζει την ανάγκη για περικοπές", συμπληρώνει.

Ο Κολ σχεδιάζει περικοπές 46 δισ. δολαρίων μόνο μέσα στον ερχόμενο χρόνο - ποσού δηλαδή ίσου με το 2% του γερμανικού ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Η κυβέρνησή του έχει ήδη έτοιμο το πρώτο πακέτο για περικοπές στις παροχές του κοινωνικού κράτους, και μέτρα αποκρατικοποιήσεων, τα οποία έλαβαν έγκριση από το νομοθετικό σώμα (13 Σεπτέμβρη), ενώ ως το τέλος του έτους η Βόννη σκοπεύει να αναδιαμορφώσει τη φορολογία και να ξεκαθαρίσει τα οικονομικά του τεράστιου φορέα κοινωνικών ασφαλίσεων και των συντάξεων των πολιτών.

Αυτά είναι τα... καλά νέα. Τα άσχημα είναι ότι ο Χέλμουτ Κολ στοχεύει σε περικοπή κονδυλίων ύψους 13 δισ. δολαρίων που προορίζονται για το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και το σύστημα υγείας, εντός του 1997. Και ακόμη, στοχεύει, όπως λένε συνεργάτες του, σε μείωση, με ρυθμό 1,5% το χρόνο, των κρατικών επιχειρήσεων, της κρατικής γραφειοκρατίας. Σε νομοθετικό επίπεδο, τα σχέδιά του δείχνουν ακόμα πιο δύσκολα εφαρμόσιμα. Θέλει να αναδιαμορφώσει ολόκληρη την κείμενη νομοθεσία, η οποία επηρεάζει την επιχειρηματική δράση στη Γερμανία - πρόκειται για 84.000 ομοσπονδιακά νομοθετήματα.

Αυτή η εκ βάθρων αναδιάρθρωση του γερμανικού οικονομικού και εργασιακού περιβάλλοντος, πάντως, δεν είναι βέβαιο ότι θα έχει μόνο τα ευνοϊκά αποτελέσματα τα οποία προσδοκούν ο Κολ και το επιτελείο του. Ανεξαρτήτως του αν τελικά οι οικονομικές αλλαγές που προωθεί ο Γερμανός καγκελάριος λειτουργήσουν ώστε η Γερμανία να καταστεί ο μαγνήτης για την επιχειρηματική δραστηριότητα και τα επενδυτικά κεφάλαια σε ολόκληρη την Ευρώπη, και η πρώτη των πρώτων στην Κοινή Ευρωπαϊκή Αγορά, οι παρενέργειές τους έχουν ήδη αρχίσει να διαγράφονται: θα υπάρχουν μεν λιγότεροι φόροι, αλλά πολύ λιγότερες κοινωνικές παροχές. Θα υπάρχουν πολύ μεγαλύτεροι μισθοί για αρκετούς, αλλά ακόμη και αυτοί οι αρκετοί θα έχουν να αντιμετωπίσουν εκείνο που ο "Economist" όρισε ως "εργασιακή ανασφάλεια": τον κίνδυνο απόλυσης ή υποβάθμισής τους ανά πάσα στιγμή. Οι εργατικές ενώσεις και τα συνδικάτα θα έχουν ελαχιστοποιημένες δυνατότητες παρέμβασης στα δρώμενα - ενώ οι εργαζόμενοι, π.χ., στα εργοστάσια, θα μείνουν απόλυτα έρμαια των διαθέσεων των εργοδοτών. Η ανεργία, η οποία έφτασε την άνοιξη - κατά τα επίσημα στοιχεία - το 11% ή 4 εκατομμύρια εργαζομένων, θα γίνει εφιάλτης για τους πάντες. Οι επιχειρήσεις θα απολύουν ή θα αναδιαμορφώνουν τους μισθούς σχεδόν κατά βούληση. Ο "κοινωνικός ιστός" θα έχει διαρραγεί, και ίσως ανεπανόρθωτα.

Με τα οργανωμένα συνδικάτα να έχουν ήδη τεθεί εκτός παιχνιδιού - ακόμα και ο Κλάους Ζίκελ, επικεφαλής της άλλοτε κραταιάς IG Metal, της εργατικής ένωσης των μεταλλεργατών, αγνοήθηκε - ποιος μπορεί να "φρενάρει" το σχέδιο του Χέλμουτ Κολ; Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οργανωμένη αντίδραση είναι απίθανο να προέλθει από κάποιο "συλλογικό" φορέα. Αλλά υπάρχει ένας άγνωστος παράγοντας: το πώς θα κινηθούν οι πολίτες, αυτή η "σιωπηλή πλειοψηφία" (ή οι δραστήριες μειοψηφίες μέσα στη σιωπηλή πλειοψηφία), οι οποίοι σε τελευταία ανάλυση πλήττονται από τα προωθούμενα μέτρα. Η πορεία 500.000 ανθρώπων, πριν λίγους μήνες, διέγραψε μια καινοφανή για τη Γερμανία κινητικότητα. Και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, έτσι όπως την αποδίδουν γερμανικά έντυπα, ενέχει την πιθανότητα νέων, μαζικών, κινητοποιήσεων.

Σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, το πιο πιθανό είναι, όσο κι αν ηχεί παράξενο, ο φορέας αντίδρασης να είναι το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD), του Οσκάρ Λαφοντέν (αλλά, φυσικά, περιστασιακά και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας). Ο ίδιος ο Λαφοντέν δηλώνει ότι η Γερμανία έχει πάρει "μια καταστροφική κατιούσα. Τα πραγματικά εισοδήματα πέφτουν και οι κοινωνικού χαρακτήρα υπηρεσίες εξολοθρεύονται. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η παγκοσμιοποίηση (σ.σ. της οικονομίας) δε θα οδηγήσει στην καταστροφή του κοινωνικού κράτους".

Αλλά ο Κολ δε δείχνει να υπολογίζει το πολιτικό κόστος - και εύλογα, αφού δεν έχει να αντιμετωπίσει τις εκλογές παρά τον Οκτώβρη του 1998. Οσο για την αντίδραση της αντιπολίτευσης, η οποία ελέγχει την Ανω Βουλή, υπάρχουν τρόποι να την παρακάμψει. Αυτό που δεν μπορεί να παρακάμψει, είναι πιθανές μαζικές λαϊκές αντιδράσεις...

Τα πιόνια τοποθετήθηκαν στη σκακιέρα, λοιπόν; Το σχέδιο οδεύει προς εφαρμογή, και ελάχιστοι δείχνουν να αναλογίζονται τις συνέπειες σε περίπτωση αποτυχίας του. Το αντίθετο μάλιστα. Ο Χέλμουτ Κολ είναι πολύ πιθανό να βρει "δημιουργικούς αντιγραφείς". Οπως για παράδειγμα τη Γαλλία, της οποίας η κυβέρνηση επιθυμεί επίσης διακαώς να "αναδιαμορφώσει" την οικονομία της, υποβαθμίζοντας το κοινωνικό κράτος...

Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ

Ο υπουργός Οικονομικών, Ρέξροντ, θεωρεί ότι η στασιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας έχει πλέον παρέλθει. Η πραγματική αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος στη διάρκεια του δεύτερου τρίμηνου αυτού του χρόνου κατά 1,2%, σύμφωνα με την άποψη του υπουργού, έχει επιβεβαιώσει την αντίληψη του κυβερνητικού Συνασπισμού ότι η συγκυρία αρχίζει να κάνει και πάλι θετικά βήματα.

Πέρα, όμως, από τις οποιεσδήποτε αισιόδοξες διαπιστώσεις του Ρέξροντ, οι οικονομικές προοπτικές στη χώρα, κάθε άλλο παρά ρόδινες διαγράφονται: Οι πληροφορίες που έρχονται από τον τομέα της παραγωγής μιλούν για υποχώρησή της. Οι εξελίξεις στον επίμαχο τομέα των επενδύσεων, που αποτελούν βασική προϋπόθεση για οικονομική ανάπτυξη και μείωση της μαζικής ανεργίας είναι αρνητικές. Ταυτόχρονα, ανησυχητική στασιμότητα παρατηρείται στην ατομική κατανάλωση και το λιανικό εμπόριο μια και διαπιστώνεται μείωση της αγοραστικής ικανότητας των Γερμανών εργαζομένων λόγω της πτώσης του πραγματικού τους εισοδήματος. Κι εδώ δεν υπάρχουν προοπτικές βελτίωσης αφού είναι σίγουρο ότι η πολιτική της σκληρής λιτότητας θα προσλαμβάνει όλο και πιο δραματικές διαστάσεις... Ανοδικές τάσεις σημειώνονται μόνο στους τομείς των εξαγωγών και υπηρεσιών.

Ο Οργανισμός για Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) στην τελευταία του Εκθεση, που αφορά την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, προβλέπει κατ' αρχάς για τον επόμενο χρόνο μια οικονομική ανάπτυξη της τάξης του 2 - 3%. Ομως, μια τέτοια οικονομική άνοδος, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται, σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται να λύσει τα επείγοντα προβλήματα που απασχολούν τη χώρα. Ετσι, λοιπόν, στη διάρκεια αυτού του χρόνου θα πρέπει στα σίγουρα να υπολογίζει κανείς σε μια παραπέρα μείωση της απασχόλησης κατά 1%, που στην πράξη σημαίνει ότι άλλοι 3.000 άνθρωποι θα προστεθούν στις στρατιές των ανέργων, που σήμερα, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, είναι 4 εκατομμύρια περίπου.

Αλλά, ακόμα και μια οικονομική άνοδος της τάξης του 2,5% στη διάρκεια του επόμενου χρόνου, πάντα κατά την Εκθεση του ΟΟΣΑ, στους πιο βασικούς τομείς της βιομηχανίας - αυτοκινητοβιομηχανία, μηχανοκατασκευές - θα είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών θέσεων εργασίας, κάτι που σήμερα θεωρείται εντελώς βέβαιο. Παράλληλα, όμως, και σε διάφορους τομείς των υπηρεσιών προβλέπεται μια σαφής υποχώρηση της απασχόλησης. Κι όλα αυτά θα έχουν άμεσες αρνητικές επιδράσεις στο ήδη μειούμενο πραγματικό εισόδημα δεκάδων εκατομμυρίων Γερμανών εργαζομένων.

Ταυτόχρονα όμως, και ο ίδιος ο υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας, Μπλιμ, είναι υποχρεωμένος να παραδεχτεί ότι τα καυτά προβλήματα που απασχολούν γενικά τους εργαζόμενους δεν είναι δυνατόν να επιλυθούν σεσύντομο χρονικό διάστημα, καθώς εδώ πρόκειται για δραστικές κοινωνικές περικοπές, γεγονός που σημαίνει παραπέρα ξήλωμα του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας.

Στο μεταξύ, τα πρόσφατα μέτρα σκληρής λιτότητας, τα οποία αποφασίστηκαν από την Ομοσπονδιακή Βουλή, αρχίζουν άμεσα να εφαρμόζονται: Στους τομείς των Οικοδομών, του Μετάλλου και της Χημείας, οι μεγαλοεπιχειρηματίες προχωρούν ήδη στη δραστική μείωση κατά 20% των μισθών των εργαζομένων σε περίπτωση ασθένειάς τους όταν δεν μπορούν να εργαστούν. Και κάτι πρωτοφανές και προκλητικό: Ο σύλλογος των Επιχειρηματιών Μετάλλου έδωσε ήδη κατευθύνσεις στις σχετικές περιοχές της Γερμανίας, ώστε στο τέλος αυτού του χρόνου να καταγγείλουν τις Συλλογικές Συμβάσεις.

Ταυτόχρονα, όμως, τα Συνδικάτα φέρονται αμετάκλητα αποφασισμένα ν' αντισταθούν στην αυθαιρεσία αυτή των Γερμανών μεγαλοεπιχειρηματιών. Ο Πρόεδρος της Γερμανικής Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας (DGB), Κλάους Τζβίκελ, ασκώντας αυστηρότατη κριτική στον Ομοσπονδιακή κυβέρνηση, τόνισε ότι "η εκστρατεία καταλήστευσης των εισοδημάτων εργαζομένων εκ μέρους των μεγαλοεπιχειρηματιών συνεχίζεται και μάλιστα με συνέπεια... Προκειμένου δε ν' αντιμετωπιστεί αυτή η επίθεση αναγκαίο είναι να ενισχυθεί η αντίσταση των εργαζομένων... ".

Ετσι, λοιπόν, η Επιτροπή Συλλογικών Συμβάσεων στο ομοσπονδιακό κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας αποφάσισε να καλέσει τους εργαζόμενους να πραγματοποιήσουν στάσεις εργασίας στην περιοχή. Πάντως, τα σνδικάτα δε σταματούν να προειδοποιούν ότι έρχεται ένα "πολύ θερμό Φθινόπωρο" στη Γερμανία και φέρονται αποφασισμένα να μην κάνουν καμιά βασική υποχώρηση στους μεγαλοεπιχειρηματίες και ιδιαίτερα στο καυτό ζήτημα μη καταβολής ολόκληρου του μισθού σε περίπτωση ασθένειας των εργαζομένων.

Νίκος ΗΛΙΑΔΗΣ - ΗΛΙΟΥΔΗΣ

Οι οικονομικές αλλαγές, που προωθεί ο Χ. Κολ, θα αυξήσουν την κοινωνική δυσαρέσκεια και θα οδηγήσουν τους εργαζόμενους σε νέες κινητοποιήσεις