Γερμανία

Το νέο (αντι)κοινωνικό μοντέλο

Για πολλούς, η αλλαγή του οικονομικού, εργασιακού και κοινωνικού μοντέλου που προωθεί ο ίδιος ο Χέλμουτ Κολ είναι ξεκάθαρη απόρροια της αποτυχίας της ένωσης των δύο Γερμανιών. Ομως οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν ότι το πέταμα του ισχύοντος "κοινωνικού συμβολαίου" στα σκουπίδια δε συνοδεύεται από την αναζήτηση ενός νέου: πρόκειται για κατεδάφιση, και όχι αναδιαμόρφωση, του κοινωνικού ιστού της χώρας.

Η συζήτηση έχει αρχίσει εδώ και πολύ καιρό, αλλά τους τελευταίους μήνες προσέλαβε το χαρακτήρα του... "ρεφρέν" στους γερμανικούς επιχειρηματικούς κύκλους: με το κόστος της εργατικής δύναμης μεταξύ των υψηλότερων του κόσμου, σκληρή νομοθεσία όσον αφορά το εργασιακό καθεστώς, και ιδιαίτερα υψηλή φορολογία, "ουδείς επιχειρηματίας έχει τη δυνατότητα πλέον να επενδύσει με προσδοκία κέρδους, έστω κι ένα πφένιγκ, στην πατρίδα". Οι άνθρωποι των επιχειρήσεων το είπαν και το ξαναείπαν, σε κατ' ιδίαν συζητήσεις, σε συνέδρια, σε οικονομικές αναλύσεις. Η δομική ανάγκη της αναζήτησης κέρδους για τις εταιρίες οδηγούσε σε δύο "λύσεις": την πίεση για αλλαγή του καθεστώτος στη Γερμανία ή τη φυγή τους στο εξωτερικό.

Κατά μόνας και κατά ομάδες, οι επιχειρηματίες - υποστηρικτές της πρώτης λύσης πραγματοποίησαν επανειλημμένες συναντήσεις για το θέμα στην καγκελαρία, με τον ίδιο τον Χέλμουτ Κολ. Το μήνυμά τους, όπως το κωδικοποιεί ο ανταποκριτής του περιοδικού "Business Week" στη Βόννη, Τζον Τέμπλμαν: το ισχύον κοινωνικό συμβόλαιο θα πρέπει να αλλάξει, αλλιώς η φυγή των επενδυτικών κεφαλαίων από τη χώρα είναι η μόνη εναλλακτική οδός.

Ολες οι βασικές αρχές του μεταπολεμικού κοινωνικού κονσένσους - δικαιώματα όπως ο καθορισμός εθνικής συλλογικής σύμβασης εργασίας, ή εν πάση περιπτώσει ενιαίας μισθολογικής πολιτικής, τα μέτρα για την επιδότηση των ασθενών, και το σύστημα συνδιαχείρισης των επιχειρήσεων διά του οποίου οι εργαζόμενοι είχαν θέση στα Διοικητικά Συμβούλια κάθε επιχείρησης - δέχτηκαν, και δέχονται, σφοδρότατα πυρά. Οι ίδιοι οργανισμοί, που είχαν συντελέσει στην αποκρυστάλλωση αυτών των θεσμών ή πολιτικών, κινούνται τώρα στην κατεύθυνση ανατροπής τους. Λαμπρά παραδείγματα, ο Σύνδεσμος Γερμανικών Βιομηχανιών και η Διάσκεψη των Εργατικών Συνδικάτων της χώρας.

Υπό ασφυκτική πίεση και υπό τα - εμφανή, ή λιγότερο εμφανή - "πυρά" των επιχειρήσεων, ο Κολ έλαβε την απόφαση: ήρθε η ώρα η Γερμανία να προχωρήσει σε καθολικές αλλαγές όσον αφορά το εργασιακό της καθεστώς - τις πιο δραματικές από τη δεκαετία του '50. Το "Πρόγραμμά" του, με τίτλο "Για την Ανάπτυξη και την Εργασία" περιλαμβάνει προτάσεις ριζικής αναδιοργάνωσης του γερμανικού φορολογικού συστήματος, συνολικής αλλαγής του κοινωνικού κράτους, αποκρατικοποίησης σχεδόν οποιουδήποτε τομέα ο οποίος μπορεί να ιδιωτικοποιηθεί, πλήρους απελευθέρωσης των αγορών, και τεράστιων περικοπών των κρατικών δαπανών (βλ. πίνακα).

"Το κοινωνικό κράτος αποδίδει σωστά, όταν στηρίζεται σε σωστή οικονομική βάση", δηλώνει ο Κολ, "καγκελάριος της Ευρώπης", όπως τον ονομάτισε το περιοδικό "Τάιμ". "Η πλειοψηφία αναγνωρίζει την ανάγκη για περικοπές", συμπληρώνει.

Ο Κολ σχεδιάζει περικοπές 46 δισ. δολαρίων μόνο μέσα στον ερχόμενο χρόνο - ποσού δηλαδή ίσου με το 2% του γερμανικού ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Η κυβέρνησή του έχει ήδη έτοιμο το πρώτο πακέτο για περικοπές στις παροχές του κοινωνικού κράτους, και μέτρα αποκρατικοποιήσεων, τα οποία έλαβαν έγκριση από το νομοθετικό σώμα (13 Σεπτέμβρη), ενώ ως το τέλος του έτους η Βόννη σκοπεύει να αναδιαμορφώσει τη φορολογία και να ξεκαθαρίσει τα οικονομικά του τεράστιου φορέα κοινωνικών ασφαλίσεων και των συντάξεων των πολιτών.

Αυτά είναι τα... καλά νέα. Τα άσχημα είναι ότι ο Χέλμουτ Κολ στοχεύει σε περικοπή κονδυλίων ύψους 13 δισ. δολαρίων που προορίζονται για το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και το σύστημα υγείας, εντός του 1997. Και ακόμη, στοχεύει, όπως λένε συνεργάτες του, σε μείωση, με ρυθμό 1,5% το χρόνο, των κρατικών επιχειρήσεων, της κρατικής γραφειοκρατίας. Σε νομοθετικό επίπεδο, τα σχέδιά του δείχνουν ακόμα πιο δύσκολα εφαρμόσιμα. Θέλει να αναδιαμορφώσει ολόκληρη την κείμενη νομοθεσία, η οποία επηρεάζει την επιχειρηματική δράση στη Γερμανία - πρόκειται για 84.000 ομοσπονδιακά νομοθετήματα.

Αυτή η εκ βάθρων αναδιάρθρωση του γερμανικού οικονομικού και εργασιακού περιβάλλοντος, πάντως, δεν είναι βέβαιο ότι θα έχει μόνο τα ευνοϊκά αποτελέσματα τα οποία προσδοκούν ο Κολ και το επιτελείο του. Ανεξαρτήτως του αν τελικά οι οικονομικές αλλαγές που προωθεί ο Γερμανός καγκελάριος λειτουργήσουν ώστε η Γερμανία να καταστεί ο μαγνήτης για την επιχειρηματική δραστηριότητα και τα επενδυτικά κεφάλαια σε ολόκληρη την Ευρώπη, και η πρώτη των πρώτων στην Κοινή Ευρωπαϊκή Αγορά, οι παρενέργειές τους έχουν ήδη αρχίσει να διαγράφονται: θα υπάρχουν μεν λιγότεροι φόροι, αλλά πολύ λιγότερες κοινωνικές παροχές. Θα υπάρχουν πολύ μεγαλύτεροι μισθοί για αρκετούς, αλλά ακόμη και αυτοί οι αρκετοί θα έχουν να αντιμετωπίσουν εκείνο που ο "Economist" όρισε ως "εργασιακή ανασφάλεια": τον κίνδυνο απόλυσης ή υποβάθμισής τους ανά πάσα στιγμή. Οι εργατικές ενώσεις και τα συνδικάτα θα έχουν ελαχιστοποιημένες δυνατότητες παρέμβασης στα δρώμενα - ενώ οι εργαζόμενοι, π.χ., στα εργοστάσια, θα μείνουν απόλυτα έρμαια των διαθέσεων των εργοδοτών. Η ανεργία, η οποία έφτασε την άνοιξη - κατά τα επίσημα στοιχεία - το 11% ή 4 εκατομμύρια εργαζομένων, θα γίνει εφιάλτης για τους πάντες. Οι επιχειρήσεις θα απολύουν ή θα αναδιαμορφώνουν τους μισθούς σχεδόν κατά βούληση. Ο "κοινωνικός ιστός" θα έχει διαρραγεί, και ίσως ανεπανόρθωτα.

Με τα οργανωμένα συνδικάτα να έχουν ήδη τεθεί εκτός παιχνιδιού - ακόμα και ο Κλάους Ζίκελ, επικεφαλής της άλλοτε κραταιάς IG Metal, της εργατικής ένωσης των μεταλλεργατών, αγνοήθηκε - ποιος μπορεί να "φρενάρει" το σχέδιο του Χέλμουτ Κολ; Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οργανωμένη αντίδραση είναι απίθανο να προέλθει από κάποιο "συλλογικό" φορέα. Αλλά υπάρχει ένας άγνωστος παράγοντας: το πώς θα κινηθούν οι πολίτες, αυτή η "σιωπηλή πλειοψηφία" (ή οι δραστήριες μειοψηφίες μέσα στη σιωπηλή πλειοψηφία), οι οποίοι σε τελευταία ανάλυση πλήττονται από τα προωθούμενα μέτρα. Η πορεία 500.000 ανθρώπων, πριν λίγους μήνες, διέγραψε μια καινοφανή για τη Γερμανία κινητικότητα. Και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, έτσι όπως την αποδίδουν γερμανικά έντυπα, ενέχει την πιθανότητα νέων, μαζικών, κινητοποιήσεων.

Σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, το πιο πιθανό είναι, όσο κι αν ηχεί παράξενο, ο φορέας αντίδρασης να είναι το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD), του Οσκάρ Λαφοντέν (αλλά, φυσικά, περιστασιακά και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας). Ο ίδιος ο Λαφοντέν δηλώνει ότι η Γερμανία έχει πάρει "μια καταστροφική κατιούσα. Τα πραγματικά εισοδήματα πέφτουν και οι κοινωνικού χαρακτήρα υπηρεσίες εξολοθρεύονται. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η παγκοσμιοποίηση (σ.σ. της οικονομίας) δε θα οδηγήσει στην καταστροφή του κοινωνικού κράτους".

Αλλά ο Κολ δε δείχνει να υπολογίζει το πολιτικό κόστος - και εύλογα, αφού δεν έχει να αντιμετωπίσει τις εκλογές παρά τον Οκτώβρη του 1998. Οσο για την αντίδραση της αντιπολίτευσης, η οποία ελέγχει την Ανω Βουλή, υπάρχουν τρόποι να την παρακάμψει. Αυτό που δεν μπορεί να παρακάμψει, είναι πιθανές μαζικές λαϊκές αντιδράσεις...

Τα πιόνια τοποθετήθηκαν στη σκακιέρα, λοιπόν; Το σχέδιο οδεύει προς εφαρμογή, και ελάχιστοι δείχνουν να αναλογίζονται τις συνέπειες σε περίπτωση αποτυχίας του. Το αντίθετο μάλιστα. Ο Χέλμουτ Κολ είναι πολύ πιθανό να βρει "δημιουργικούς αντιγραφείς". Οπως για παράδειγμα τη Γαλλία, της οποίας η κυβέρνηση επιθυμεί επίσης διακαώς να "αναδιαμορφώσει" την οικονομία της, υποβαθμίζοντας το κοινωνικό κράτος...

Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ