"Ε, όχι δα να μας πούνε, έτσι ή αλλιώς, γιατί επιμένουμε στη συνέπεια".

Κλέβω αυτή την ιερή αγανάκτηση της Κατερίνας Μάτσα, υπεύθυνης του προγράμματος απεξάρτησης στο περίπτερο "18 Ανω", σε μια από τις συνομιλίες μας γι' αυτήν τη συνέντευξη. Δεν προσωποποιείται η αγανάκτηση, αλλά κατατίθεται ως έκφραση εκείνων των ανθρώπων, που δίνουν τη μάχη της απεξάρτησης και γι' αυτό καταγράφεται, χωρίς άδεια.

Η συνέντευξη με την Κ. Μάτσα ήταν "δύσκολη" αυτή τη φορά. Ηταν "δύσκολη", με την έννοια ότι έπρεπε να τεθούν για συζήτηση πάρα πολλά. Τελικά, επιλέχτηκε η μορφή των άμεσων διαλόγων με γενικότερες προσεγγίσεις του θέματος των ναρκωτικών, που πηγάζουν από την καθημερινή, επιστημονική και στην "πρώτη γραμμή" αντιμετώπιση των ναρκωτικών.

- Πώς αισθάνονται οι επιστήμονες, αλλά και τα παιδιά των θεραπευτικών κοινοτήτων, που δίνουν τη μάχη της απεξάρτησης μέσα στο ναρκοκλίμα των τελευταίων ημερών;

- Αγανάκτηση για την υποκρισία μιας μερίδας, κυρίως του πολιτικού κόσμου, συνηγορούσης της πλειοψηφίας των ΜΜΕ, για την αντιμετώπιση με αυτόν τον τρόπο του προβλήματος.

Η αντιμετώπιση αυτή συσκοτίζει τις πραγματικές αιτίες του προβλήματος και αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από έναν ουσιαστικό προβληματισμό πάνω στο θέμα, χειραγωγεί συνειδήσεις και, βέβαια, δεν αφήνει τον κόσμο να ασχοληθεί ,όχι μόνο με τις αιτίες του προβλήματος, αλλά με τα δικά του πραγματικά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα, που τον καίνε σήμερα. Και, βέβαια, με το αζημίωτο κάποιων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.

Είναι μια πολύ μεγάλη επιχείρηση, που δεν έχει ως στόχο την αντιμετώπιση του προβλήματος, αλλά άλλους στόχους: Οικονομικούς, ιδεολογικούς, πολιτικούς και ενάντια σ' αυτό οι άνθρωποι που ασχολούνται με το πρόβλημα, τόσο οι ειδικοί, όσο και αυτοί που βρίσκονται στην απεξάρτηση έχουν να δώσουν και δίνουν τη μάχη τους.

- Εκτός από τη συσκότιση, ποιες είναι οι άλλες πλευρές;

- Τεράστια υπερκέρδη. Σκεφτείτε μόνο τα αποτελέσματα της μεγάλης τηλεθέασης.

- Ενας γονιός, που αίφνης ανακαλύπτει ότι το παιδί του κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών, τι κάνει;

- Πρώτα πρώτα, δε χάνει την ψυχραιμία και δε βυθίζεται στην ντροπή. Αποφεύγει να το πάει στην Αστυνομία. Προσπαθεί να δημιουργήσει τους ουσιαστικούς όρους διαλόγου με το παιδί του, να το ακούσει. Να προσπαθήσει να καταλάβει τι συμβαίνει στην ψυχή του παιδιού του και γιατί αυτό το παιδί χρειάστηκε να πάρει κάποια ουσία. Αφού εγκαθιδρυθεί αυτός ο διάλογος μέσα στην οικογένεια, αυτή πρέπει να καταφύγει σε ειδικούς για την αντιμετώπιση σε άλλο, ευρύτερο πλαίσιο των πραγματικών προβλημάτων.

- Αν ο γονιός δεν έχει αυτά τα εφόδια, τι κάνει;

- Εφόσον δεν τα καταφέρει με τη συζήτηση, ας απευθυνθεί στους ειδικούς. Υπάρχουν οι συμβουλευτικοί σταθμοί, τα τμήματα εφήβων και νέων, να μάθει να συζητάει με το παιδί του. Ακόμα πρέπει να συνεργαστεί με τους εκπαιδευτικούς, γιατί και αυτοί βρίσκονται συνεχώς με το παιδί και παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή του και μπορούν να παρέμβουν σε αυτό το σημαντικό διάλογο.

- Με τα παιδιά του δρόμου, που ψάχνουν "το τίποτε", τι γίνεται;

Εδώ είναι ο ρόλος του κράτους. Να τα μαζέψει απ' τα χαρτόκουτα που κοιμούνται και να τους εξασφαλίσει υγιεινές συνθήκες διαμονής και να επιχειρήσει την ένταξη σε προγράμματα απεξάρτησης όσων είναι χρήστες. - Εστω, ότι γίνεται ένα "ντου" της Αστυνομίας. Μετά, το λόγο έχει το αστυνομικό δελτίο με τις συλλήψεις;

- Θα πρέπει να σταματήσει αυτή η κατάσταση. Πιστεύω ότι είναι ένα παιγνίδι της Αστυνομίας, που φορτώνει όλη αυτή την ιστορία στους νέους για να συγκαλύψει το γεγονός ότι οι μεγάλοι έμποροι της ηρωίνης βρίσκονται σε πολύ ψηλά κλιμάκια και είναι αυτοί που διαφεύγουν πολύ εύκολα και αποφυλακίζονται ακόμα ευκολότερα. Είναι αυτοί που διακινούν τα σκληρά ναρκωτικά και είναι αυτοί που συμβάλλουν στο στήσιμο τέτοιων επιχειρήσεων, για να μαζεύει η Αστυνομία τους πιτσιρικάδες με το χασίς. Η καθημερινή "ανακάλυψη" πιτσιρικάδων με χασίς αφήνει στο απυρόβλητο τους μεγαλέμπορους, οι οποίοι έχουν προσβάσεις σε πολλά επίπεδα.

- Ποια θα πρέπει να είναι η αντιμετώπιση του χρήστη;

- Σίγουρα, δεν πρέπει να πάει στη φυλακή. Αν μπει εκεί, είναι ο πιο "ασφαλής" τρόπος, για να καταλήξει, από απλός χρήστης, σε ηρωινομανή. Ο εξαρτημένος θα πρέπει να έχει ευκαιρίες και να του γίνουν προτάσεις στην πράξη και όχι στα λόγια.

- Τι σημαίνει στην πράξη;

- Να υπάρχουν θεραπευτικά προγράμματα...

- Που δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή για τις ανάγκες που υπάρχουν

- Οφείλει, λοιπόν, η πολιτεία να μην είναι υποκρίτρια. Πρέπει, αφ' ενός, να ενισχύσει τα ήδη λειτουργούντα και - το σπουδαιότερο - να φτιάξει νέα προγράμματα.

Αυτό πρέπει να απαιτήσουμε στο επίπεδο της θεραπείας και όχι να του λες μπες στη μεθαδόνη, διότι αυτό δεν είναι θεραπεία.

- Γιατί δεν είναι θεραπεία;

- Αναπαράγει τον ίδιο τρόπο ζωής.

- Ο γονιός, που δεν μπορεί να πείσει το παιδί του για να μπει σε κάποιο πρόγραμμα, έχει την κρυφή ελπίδα για τα υποκατάστατα;

- Αν αντικαταστήσει μια ουσία με μια άλλη, το αφήνει να βουλιάξει ακόμα περισσότερο στην εξάρτηση.

- Γιατί θα βουλιάξει;

- Το θέμα δεν είναι το είδος της ουσίας. Είναι το γεγονός ότι αυτός ο άνθρωπος έχει υποτάξει τη ζωή του στην αναζήτηση μιας ουσίας. Εχουν φύγει απ' τη ζωή του ενδιαφέροντα, ασχολίες, αναζητήσεις, κοινωνικές σχέσεις, ... τα πάντα. Επομένως, είτε του δόσεις ηρωίνη, υπνοστεντόν, μεθαδόνη, μορφίνη ή οτιδήποτε άλλο, η εξάρτηση παραμένει. Απλά, τον νομιμοποιείς. Και, βεβαίως, τον αφήνεις στο περιθώριο.

- Ο γονιός μπορεί να επιμείνει στη δοκιμή του υποκατάστατου

- Υπάρχουν γονείς, που αγοράζουν ναρκωτικά με την κρυφή ελπίδα ότι έτσι θα τα σώσουν απ' τη φυλακή ή θα τα αποτρέψουν από κάποια παρανομία. Ο γονιός είναι απελπισμένος και μπορεί να κάνει οποιαδήποτε σκέψη και πράξη λάθος. Το θέμα είναι να του πεις καθαρά, και να τον κάνεις να καταλάβει, ότι δε λύνει το πρόβλημα. Αλλιώς, ως πού θα φτάσει;

Υπάρχουν περιπτώσεις, που χρειάστηκε να δουλέψουμε μέχρι και ένα χρόνο μαζί με τους γονείς, μέχρι να εξασφαλιστούν οι προϋποθέσεις να μπει το παιδί στη θεραπεία. Μέχρι να μπει το παιδί στη θεραπεία, πρέπει να αλλάξουν πολλά πράγματα στην οικογένεια και πρέπει να αλλάξει και η στάση των γονιών.

- Κι αν σ' αυτό το διάστημα συμβεί το μοιραίο;

- Καταλαβαίνω αυτή την αγωνία. Γι' αυτό και χρειάζεται καλύτερη συνεργασία των γονιών με τα προγράμματα, για να μπορέσουν να πιέσουν καλύτερα το παιδί συναισθηματικά, ν' αλλάξουν τη στάση τους και να το βοηθήσουν να πάρει τη μεγάλη απόφαση.

Η μεθαδόνη δε θα το σώσει. Στη μεθαδόνη συνήθως γίνεται συνδυασμός. Παίρνουν νόμιμα τη μεθαδόνη και παράνομα την ηρωίνη.

Η μεθαδόνη έχει συγκεκριμένες ενδείξεις: Οταν ο άλλος έχει αποτύχει σε όλα τα άλλα προγράμματα, όταν έχει ΕΪΤΖ, όταν είναι καρκινοπαθής, ή σε μια έγκυο γυναίκα.

Γιώργος ΜΟΥΣΓΑΣ

Υπάρχει, λέει η Κ. Μάτσα, διαφορά ανάμεσα στη χρήση κάποιας ουσίας και στην τοξικομανία, την εξάρτηση δηλαδή ως τρόπο ζωής. Και αυτός ο τρόπος ζωής δεν επιλέγεται απλά και μόνο επειδή υπάρχουν διαθέσιμα ναρκωτικά. Η τοξικομανία είναι το προϊόν της συνάντησης, σε μια δεδομένη στιγμή, μιας ουσίας με μια προσωπικότητα ευάλωτη, ελλειμματική, εύθραυστη, με εσωτερικά κενά, με βαθιές και ανικανοποίητες συναισθηματικές ανάγκες, μια προσωπικότητα που προδιαθέτει στην εξάρτηση, μέσα σ' ένα πλαίσιο οικογενειακό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό, που βρίσκεται σε βαθιά κρίση.

Ο νέος στρέφεται στις ουσίες και γίνεται τοξικομανής, γιατί δεν αντέχει τον εαυτό του και τους άλλους μέσα στην πραγματικότητα που ζει, γιατί αισθάνεται ότι δεν μπορεί να στηριχτεί στις δυνάμεις του και να αντιμετωπίσει τα προβλήματα, γιατί ψάχνει να βρει ένα δρόμο φυγής από την ανυπόφορη, μίζερη πραγματικότητα που τον συνθλίβει, γιατί βλέπει τους ανθρώπους γύρω του, ακόμα και τους γονείς του, να κάνουν το ίδιο, ν' ακολουθούν και αυτοί το δρόμο της δικής τους φυγής (με ηρεμιστικά, με αλκοόλ, με την τηλεόραση και άλλους τρόπους).

Ο έφηβος μπορεί να δοκιμάσει διάφορες ουσίες από περιέργεια, πειραματισμό, μίμηση. Δε γίνεται όμως τοξικομανής, επειδή απλά δοκίμασε. Δε γίνεται τοξικομανής, επειδή απλά τον ελκύει η παρανομία. Γίνεται τοξικομανής για να αισθάνεται διαφορετικός από τους άλλους, τους βολεμένους, τους ισοπεδωμένους, τους καταναλωτικούς, τους ατομικιστές, τους αδιάφορους, τους καθημερινούς ανθρώπους χωρίς ιδανικά και αξίες. Γίνεται τοξικομανής, για να υποφέρει λιγότερο από την επιθετικότητα των άλλων, για να αντέξει τον ψυχικό του πόνο. Γίνεται τοξικομανής για ν' αντέξει την κρίση του και την κρίση της κοινωνίας, όπως αυτός "διαθλάται" μέσα από την οικογένεια του σε κρίση. Γίνεται τοξικομανής, για ν' αποκτήσει μια κοινωνική ταυτότητα, να μπει σ' έναν κοινωνικό ρόλο, να ενταχθεί σε μια ομάδα "διαφορετικών", "παράνομων", "παρεκκλινόντων", "περιθωριακών", σαν μια απελπισμένη κραυγή διαμαρτυρίας ενάντια στην κοινωνία της αποξένωσης, της εξατομίκευσης, της μοναξιάς, που αρνείται στο νέο οποιαδήποτε αναγνώριση ενηλικίωσης, που δεν του αφήνει περιθώρια ανεξαρτητοποίησης, που ενισχύει με κάθε τρόπο τα άγχη και τις ανασφάλειές του, που δεν του δίνει ευκαιρίες για να αναλάβει τις ευθύνες του, δεν του αφήνει περιθώρια να εκπαιδευτεί και να βάλει μακροπρόθεσμους στόχους, τον καταδικάζει στην ανεργία και τη μιζέρια, τον θεωρεί ακατάλληλο να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο, τον αποκλείει.

Στη σημερινή εποχή του γενικευμένου κοινωνικού αποκλεισμού η ίδια η εφηβεία συνιστά ένα γκέτο, εμποδίζοντας την πρόσβαση του εφήβου στην ωριμότητα, τη διανοητική, τη συναισθηματική, την ψυχολογική, εμποδίζοντας την ανάπτυξη δεσμών κοινωνικής αλληλεγγύης, την πίστη σε κοινωνικές αξίες και αναφορές, εμποδίζοντας τελικά την κοινωνική του ενσωμάτωση τόσο σε επίπεδο οικονομικό όσο και σε επίπεδο κουλτούρας. Τη συγκρότηση δηλαδή της κοινωνικής του ταυτότητας. Πριν ο νέος αναζητήσει τα ναρκωτικά στο περιθώριο, έχει ήδη αισθανθεί ο ίδιος κοινωνικά αποκλεισμένος, ζώντας κάτω από τη διαρκή απειλή της ανεργίας, του ΕΪΤΖ, της εξαθλίωσης.

Αυτό σημαίνει ότι ο κίνδυνος υπάρχει για όλους τους νέους σήμερα, που βιώνουν την κρίση σε όλα τα επίπεδα και κάποιοι απ' αυτούς - οι πιο ευάλωτοι, οι πιο ανώριμοι συναισθηματικά - δεν την αντέχουν. Δεν επιτρέπεται ο εφησυχασμός από κανένα και για κανένα.

Στο επόμενο φύλλο: Ο αριθμός των τοξικομανών στην Ελλάδα και οι "θεωρίες" της διάκρισης "σκληρών - μαλακών" και της αποποινικοποίησης

Κ. Μάτσα

Προετοιμασία των παιδιών του "18 Ανω" για θεατρική παράσταση