H Β Διεθνής ιδρύθηκε στις 14-21 Ιούλη 1889 στο Παρίσι. Η ίδρυσή της σηματοδοτεί μια σειρά σοβαρά ιστορικά γεγονότα και ιστορικής έκτασης διαδικασίες.

Από τη μια μεριά, σηματοδοτεί την ευρύτερη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών στον κόσμο και την πορεία ανάκαμψης του σοσιαλιστικού κινήματος μετά την ήττα της Κομμούνας. Από την άλλη, σηματοδοτεί μια σειρά αλλαγές μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα που σήμερα ξέρουμε καλά ποιες ήταν: Το πέρασμα (σωστότερα: την έναρξη του περάσματος) στον μονοπωλιακό καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό.

Στην ίδρυση της Β Διεθνούς, έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο και ο Φ. Ενγκελς (ο Κ. Μαρξ είχε πεθάνει το 1883).

Στη διάρκεια της ιστορίας της, η Β Διεθνής έκανε συνολικά 9 συνέδρια: Παρίσι 14 - 21 Ιούλη 1889, Βρυξέλλες 16 - 22 Αυγούστου 1891, Ζυρίχη 6 - 12 Αυγούστου 1893, Λονδίνο 27 Ιούλη - 1 Αυγούστου 1896, Παρίσι 23 - 37 Σεπτέμβρη 1900, Αμστερνταμ 14 - 20 Αυγούστου 1904, Στουτγάρδη 18 - 24 Αυγούστου 1907, Κοπεγχάγη 28 Αυγούστου - 3 Σεπτέμβρη 1910, Βασιλεία 24 - 25. 11. 1912.

Τόσο τα συνέδρια αυτά όσο και η όλη λειτουργία και δράση της Β Διεθνούς ήταν πεδίο ξέφρενης ιδεολογικής πάλης, που, σε τελευταία ανάλυση, έδειχνε τη νέα όχι πια απλώς πολιτική, αλλά ιστορική κατάσταση. Με την επικράτηση του ιμπεριαλισμού και τη δημιουργία μερικών αποικιακών αυτοκρατοριών, η κατάσταση έχει πραγματικά αλλάξει. Το μονοπώλια, διαθέτοντας γιγαντιαία υπερκέρδη, κατορθώνουν, με διάφορες παραχωρήσεις συχνά σημαντικές, να εξαγοράσουν ή, τουλάχιστον, να προσεταιριστούν σημαντικά τμήματα της εργατικής τάξης. Στις ίδιες τις γραμμές του σοσιαλιστικού κινήματος, εμφανίζεται ένα πλατύ ρεύμα που απαιτεί όλο και πιο μεγαλόφωνα τη μετατροπή του κινήματος σε ιμπεριαλιστικό φερέφωνο. Οι αναθεωρητικές ιδέες διαδίδονται με ταχύτητα.

Χαρακτηριστικός, αν και κάπως ιδιόμορφος, εκπρόσωπός τους γίνεται ο γνωστός Γερμανός σοσιαλιστής Εντουαρντ Μπέρνστάιν (1850 - 1932), ο οποίος, στις τελευταίες ημέρες του 19ου αι. ακόμη, κυκλοφορεί το πολύκροτο βιβλίο του "Οι προϋποθέσεις του σοσιαλισμού". Ο Μπέρνστάιν, που χαρακτηρίζει με υπερηφάνεια τον εαυτό του αναθεωρητή, αρχίζει μια πολεμική βίαιη και, από μια ορισμένη άποψη, παράδοξη υπέρ του αναθεωρητισμού. Κατηγορεί τους άλλους σοσιαλιστές όχι ότι δεν είναι αναθεωρητές, αλλά ότι είναι αλλά δεν το λένε καθαρά και ανοιχτά.

Ετσι, βαθμιαία δημιουργούνται δυο αντίπαλα ρεύματα:

α) Το ρεφορμιστικό ρεύμα, το "ρεύμα της Δεξιάς" μέσα στη Διεθνή. Είναι το ρεύμα που εκφράζει τους εργάτες που έχουν κερδηθεί από τον ιμπεριαλισμό και το μόνο που θέλουν είναι να απολαύσουν από όσο το δυνατόν πιο ευνοϊκή θέση "τα καθημερινά πλεονεκτήματα που αυτός τους εξασφαλίζει", κατά την έκφραση του Ενγκελς προς τον Κάουτσκι το 1883. Δείχνουν κιόλας τη διάθεση να συμμετάσχουν στη διαχείριση του καπιταλιστικού κράτους. Στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ού, μεγάλη εντύπωση κάνουν η συμμετοχή του Γάλλου σοσιαλιστή Αλεξάνδρου Μιλεράν στην κυβέρνηση της Γαλλίας και η δημιουργία στη μακρινή Αυστραλία κυβέρνησης του Εργατικού Κόμματος.

β) Το επαναστατικό ρεύμα, το "ρεύμα της Αριστεράς". Είναι το ρεύμα εκείνο που απλούστατα αρνείται να εξαγοραστεί.

Με τη φανερή και, σε μερικές περιπτώσεις, ακόμη και προκλητική συνδρομή των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, το πρώτο ρεύμα δεν αργεί να επικρατήσει. Θα γίνει το πλειοψηφικό ρεύμα μέσα στη Διεθνή και θα κρατήσει με συνέπεια τις θέσεις του σε όλες της τις μετέπειτα περιπέτειες, τόση συνέπεια που να μπορεί κανείς να αναρωτηθεί βάσιμα ποια ακριβώς ήταν τα κίνητρα που ώθησαν πολλούς από τους εκπροσώπους του να ενταχθούν στη Διεθνή και να καταλάβουν θέσεις σ' αυτήν.

Το επαναστατικό ρεύμα επικρατεί μόνο στη Ρωσία ή, σύμφωνα και με μερικές μαρτυρίες, εν μέρει και σε "εστίες" στα Βαλκάνια (Βουλγαρία) και στη, βρετανική τότε, Ιρλανδία.

Η κατάσταση θα φανεί τον Αύγουστο του 1914, όταν σχεδόν όλα τα σοσιαλιστικά κόμματα της Β Διεθνούς θα ψηφίσουν υπέρ του ιμπεριαλιστικού πολέμου. Χαρακτηριστικό είναι το ότι το "σχεδόν" οφείλεται στους Ρώσους μπολσεβίκους που καταψήφισαν.

Επίσης χαρακτηριστικό είναι το ότι οι τελευταίοι θα κατηγορηθούν για τη στάση τους από τους άλλους σοσιαλιστές, που θα συμμετάσχουν και σε πολεμικές κυβερνήσεις, αλλά και θα γίνουν αντικείμενο διωγμών από τις ρωσικές αρχές, που τους υποδεικνύουν τη στάση των σοσιαλιστών των άλλων εμπολέμων χωρών.

Στις άλλες χώρες, οι σοσιαλιστές που δεν υποτάσσονται στην "πολεμική γραμμή" ή θα φιμωθούν μέσω διώξεων και φυλακίσεων (Βρετανία, Γερμανία, ΗΠΑ) ή απλώς θα δολοφονηθούν (Ζαν Ζορές στη Γαλλία) ή θα εκτελεστούν όταν προσπαθήσουν να αντιδράσουν (Τζέιμς Κόνολι στην Ιρλανδία).

Μια ενδιαφέρουσα, αν μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει αυτή την έκφραση, πλευρά της εξέλιξης της Β Διεθνούς ήταν η παραβίαση εκ μέρους τηςίδιας της απόφασης του 9ου Συνεδρίου της στη Βασιλεία. Το συνέδριο, που είχε συνέλθει σε συνθήκες ιδιαίτερα μεγάλης διεθνούς έντασης, πρόβλεπε τον κίνδυνο πολέμου και την αντίδραση της Διεθνούς.

Μια εντελώς λησμονημένη σήμερα λεπτομέρεια είναι ότι το κείμενο της απόφασης επαληθεύτηκε ολοκληρωτικά. Και όχι μόνο γιατί ο πόλεμος, τελικά, έγινε αλλά και γιατί οδήγησε, όπως ακριβώς πρόβλεπε το κείμενο, σε γεγονότα που απείλησαν το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα.

Αυτό σημαίνει ότι το ρεφορμιστικό ρεύμα της Β Διεθνούς παραβίασε την απόφαση δυο φορές: Οταν έγινε ο πόλεμος και στα γεγονότα που ακολούθησαν. Γιατί, στα γεγονότα αυτά, οι οπορτουνιστές πολέμησαν στο πλευρό της αστικής τάξης και, συχνά, επικεφαλής της ενάντια στους επαναστάτες σοσιαλιστές για τη διατήρηση του καπιταλισμού που απειλήθηκε.

Αν και ποτέ δε φαίνεται να αυτοδιαλύθηκε επίσημα, η Β Διεθνής έπαψε να υπάρχει το 1914.

Η Α Διεθνής (επίσημη ονομασία: "Διεθνής ένωση των εργαζομένων") ιδρύθηκε το 1864.

H ίδρυσή της ήταν μια σημαντική εξέλιξη. Σηματοδοτούσε μια πρώτη προσπάθεια συσπείρωσης των πιο προωθημένων εργατών, ύστερα από τη μακρόχρονη ύφεση που είχε προκαλέσει το τέλος της Επανάστασης του 1848. Σηματοδοτούσε επίσης και την εξέλιξη του ίδιου του καπιταλισμού, που - όπως ακριβώς τονίζεται στην ιδρυτική της διακήρυξη - είχε σημειώσει αλματώδη αναπτυξιακή εξέλιξη από το 1848. Τέλος, η ίδρυση της Α Διεθνούς σηματοδοτούσε, αν και αυτό δεν το είχαν πάντα συνειδητοποιήσει οι πρωταγωνιστές της, ένα νέο γύρο όξυνσης των αντιθέσεων του καπιταλισμού, που δε θα αργήσουν να εκδηλωθούν.

Τόσο στην ίδρυση όσο και στη λειτουργία και δράση της πήραν έντονα μέρος ο Κ. Μαρξ και ο Φ. Ενγκελς. Πολλά από τα πιο σημαντικά έργα τους στην περίοδο αυτή οφείλονται στις ανάγκες που δημιούργησε η ανάπτυξη της Διεθνούς, αλλά και στα νέα (και, συχνά, θεμελιακά νέα) εμπειρικά διδάγματα που αυτή έφερε.

Η Α Διεθνής έκανε 5 συνολικά συνέδρια (Γενεύη 3-8.9.1866, Λωζάνη 2-8.9.1867, Βρυξέλλες 6-13.9.1868, Βασιλεία 6-11.9.1869, Χάγη 2-7.9.1872), συνέδρια που έγιναν, μεταξύ άλλων, και σε συνθήκες οξυμένης ιδεολογικής πάλης μεταξύ του επαναστατικού ρεύματος και των αναρχικών και ρεφορμιστικών ρευμάτων.

Η Ιστορία επιφύλασσε στην Α Διεθνή μια ευχάριστη έκπληξη, αλλά και μια μεγάλη δοκιμασία: Τη σύνδεσή της με την πρώτη σύντομη απόπειρα εγκαθίδρυσης της εξουσίας της εργατικής τάξης.

Ο γαλλο-πρωσικός πόλεμος του 1870-'71, που και ο ίδιος είχε ήδη δημιουργήσει σοβαρά πολιτικά και τακτικά προβλήματα στη Διεθνή, κατέληξε σε ένα αποτέλεσμα που κανείς δεν περίμενε: Τη δημιουργία της Παρισινής Κομμούνας, της πρώτης στην Ιστορία κυβέρνησης της εργατικής τάξης.

Με αυτό το ιστορικό γεγονός συνδέθηκε η ιστορία της Α Διεθνούς και του ωριμοτέρου έργου του Κ. Μαρξ.

Ο τελευταίος, από τη στιγμή που τα πράγματα πήραν την τροπή που πήραν, βάζει στην υπηρεσία της Κομμούνας τη δύναμη της μεγαλοφυίας του, τη μόνη δύναμη που διέθετε. Κάνει την "υπόθεση της εξουσίας της εργατικής τάξης, που αποκαλύφθηκε επιτέλους" υπόθεση της ζωής του.

Ωστόσο, η εξέλιξη των πραγμάτων παίρνει μια χαρακτηριστική τροπή. Η Κομμούνα καταπνίγεται από τα στρατεύματα των Βερσαλλιών μέσα σε μια θάλασσα από αίμα. Τα γεγονότα θα σημάνουν και το τέλος της ανοχής των κυρίαρχων τάξεων απέναντι στη Διεθνή. Αρχίζουν εναντίον της διωγμοί που παίρνουν τη μορφή και την έκταση πραγματικής σταυροφορίας εξόντωσης. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι εναντίον της εξαπολύεται και μία ιδεολογική εκστρατεία που μας θυμίζει έντονα σημερινά πρότυπα.

Η κατάσταση φτάνει στο απροχώρητο στο Συνέδριο της Χάγης, το μόνο με τη συμμετοχή του Κ. Μαρξ, όπου η ιδεολογική ρήξη στο εσωτερικό της Διεθνούς ολοκληρώνεται. Σε μια προσπάθεια να κατορθώσει να επιβιώσει, η Διεθνής μεταφέρει την έδρα της στις ΗΠΑ και συγκεκριμένα στη Ν. Υόρκη. Ωστόσο, η προσπάθεια δεν τελεσφορεί και η Α Διεθνής διαλύεται με τη Συνδιάσκεψή της του 1876.

Το διήμερο 14-15 Ιούλη είχε ιδιαίτερη ιστορική αξία για το παγκόσμιο επαναστατικό κίνημα. Στις 15 του Ιούλη του 1876 διαλύθηκε η Α Διεθνής. Στις 14 του Ιούλη του 1889 - δεκατρία χρόνια μετά - ιδρύεται η Β Διεθνής. Ενα οδοιπορικό θύμησης στις διαδρομές των δύο πρώτων Διεθνών, κάποιες βασικές εκτιμήσεις - χωρίς φυσικά διάθεση εξάντλησης του θέματος - είναι οι φιλοδοξίες αυτού του μικρού αφιερώματος. Την αναγκαιότητά του λοιπόν επέβαλαν οι παραπάνω επέτειοι, τη χρησιμότητά του όμως καλείται να κρίνει ο ίδιος ο αναγνώστης.

Τα κείμενα έγραψε

ο Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ