Μια από τις πιο φανταστικές ιστορίες στη διαδρομή του σκακιού στον 20ό αιώνα είναι το ιδιότυπο ματς ΕΣΣΔ - Αργεντινής, που έλαβε χώρα στο Διαζωνικό Τουρνουά στο Γκέτεμποργκ τον Σεπτέμβρη του 1955.

Τα διαζωνικά τουρνουά ήταν προκριματική φάση του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος. Το σύστημα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι και την ανατροπή της ΕΣΣΔ, ήταν λίγο - πολύ το εξής: Η υδρόγειος χωριζόταν σε ζώνες όπου διεξάγονταν αντίστοιχα τουρνουά. Από αυτά δίνονταν προκρίσεις για το διαζωνικό, όπου συμμετείχαν 20-24 παίκτες, η αφρόκρεμα του παγκόσμιου σκακιού.

Από τα διαζωνικά προέκυπταν στη συνέχεια οι υποψήφιοι διεκδικητές του τίτλου που παίζανε ματς ορισμένων παρτίδων και αναδεικνυόταν ο διεκδικητής που αντιμετώπιζε τον παγκόσμιο πρωταθλητή. Είναι φανερό ότι τα διαζωνικά τουρνουά ήταν πανίσχυρες διοργανώσεις με μεγάλη σημασία.

Στο 14ο γύρο του τουρνουά, η κλήρωση τα έφερε έτσι ώστε τρεις Σοβιετικοί γκραν μετρ να έχουν τα λευκά απέναντι στους τρεις κορυφαίους σκακιστές της Αργεντινής, που είχαν τα μαύρα. Η κλήρωση έβγαλε τα ζευγάρια Γκέλερ - Πάνο, Κέρες - Νάιντορφ και Σπάσκι - Πίλνικ.

Οι Αργεντινοί είχαν προετοιμάσει για το τουρνουά τη βαριάντα του Νάιντορφ στη σικελική άμυνα - εξάλλου ο ίδιος ο Νάιντορφ έπαιζε με τα χρώματα της χώρας - και εφάρμοσαν απέναντι στους Σοβιετικούς μια ειδικά προετοιμασμένη καινοτομία, που όπως πίστευαν θα αιφνιδίαζε τους αντιπάλους τους και θα τους έδινε τη νίκη.

Ετσι με το που ξεκίνησε ο γύρος, στις μεγάλες μαγνητικές σκακιέρες που αναμετέδιδαν τις παρτίδες, εμφανίστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα οι ίδιες κινήσεις και στις 3 αναμετρήσεις:

1.ε4 γ5 2.Ιζ3 δ6 3.δ4 γxδ4 4.Ιxδ4 Ιζ6 5.Ιγ3 α6 6.Αη5 ε6 7.ζ4 (κίνηση νέα εκείνη την εποχή, ιδέα του Νεζμετβίνοβ!) ε6 8.Βζ3 θ6!? 9.Αθ4 η5!? 10.ζxη5 Ιζ6-δ7

(βλ. Σκακιέρα 1)

Αυτή ήταν η καινοτομία των Αργεντινών! Θυσιάζοντας ένα πιόνι, ο μαύρος αποκτά το σημαντικό κεντρικό τετράγωνο ε5 για τους ίππους του και απειλεί να κυριαρχήσει σε όλα τα μαύρα τετράγωνα στο κέντρο!

Ωστόσο είναι φανερό ότι η επιχείρηση αυτή είχε σημαντικό κόστος σε χρόνο, ενώ αδυνάτιζε πολύ η θέση του μαύρου Βασιλιά. Ο Γκέλερ, που ήταν φημισμένος για την ικανότητά του να «μετράει» περίπλοκες συνέχειες και κινήσεις σε βάθος, ήταν ο πρώτος που το παρατήρησε και χωρίς να διστάσει θυσίασε αμέσως τον ίππο του.

11.Ιxε6! ζxε6 12.Βθ5+ Ρζ8

Ο Γκέλερ αφηγείται ότι σε αυτό το σημείο, ενώ ο Κέρες και ο Σπάσκι ακόμη ταλαντεύονταν στο αν θα πραγματοποιήσουν και αυτοί τη θυσία στο ε6, οι αντίπαλοί τους, Νάιντορφ και Πίλνικ, συζητούσαν φανερά χαρούμενοι για τη θέση τους. Μάλιστα, ο Νάιντορφ πλησίασε τον Γκέλερ, ενώ σκεφτόταν και του είπε «θα χάσετε. Τα έχουμε αναλύσει όλα».

Ομως ο Γκέλερ ανέτρεψε τις εκτιμήσεις τους με μια παντελώς απρόσμενη κίνηση, την οποία αντέγραψαν οι άλλοι δύο Σοβιετικοί, ρίχνοντας σε βαθιά σκέψη τους Αργεντινούς που έπεφταν θύματα στην παγίδα που είχαν προετοιμάσει.

13.Αβ5!!

(βλ. Σκακιέρα 2)

Εν ψυχρώ θυσία σε κενό τετράγωνο που αποσκοπεί στο να ακυρώσει τη βασική στρατηγική και αμυντική ιδέα των μαύρων, την κατάληψη του ε5 από τους ίππους του.

Εδώ τα μονοπάτια των 3 παρτίδων χώρισαν, όμως η κατάληξη ήταν η ίδια: Συντριπτικές νίκες των λευκών

Η παρτίδα Γκέλερ - Πάνο συνεχίστηκε: 13..Ιε5 14.Αη3! Αxη5 15.0-0 Ρε7 16.Αxε5 Ββ6+ 17.Ρθ1 δxε5 18.Βζ7+ Ρδ6 19.Παδ1+ Βδ4 20.Πxδ4+ εxδ4 21.ε5 Ργ5 22.Βγ7+ Ιγ6 23.Αxγ6 1-0

Η συνάντηση Κέρες - Νάιντορφ τέλειωσε: 13..Ρη7 14.0-0 Ιε5 15.Αη3 Ιη6 16.ηxθ6+ Πxθ6 17.Πζ7+! Ρxζ7 18.Βxθ6 αxβ5 19.Πζ1+ Ρε8 20.Βxη6+ Ρδ7 21.Πζ7 Ιγ6 22.Ιδ5 Πxα2 23.θ4 Βθ8 24.Ιxε7. Ιxε7 25.Βη5 1-0

Τέλος, πιο πολλές κινήσεις, αλλά όχι απαραίτητα περισσότερη αντίσταση, είχε η παρτίδα Σπάσκι - Πίλνικ. Ο Πίλνικ φημολογείται ότι ήταν ο πατέρας της ιδέας: 13..Ρη7 14.0-0 Ιε5 15.Αη3 Ιη6 16.ηxθ6+ Πxθ6 17.Πζ7+! Ρxζ7 18.Βxθ6 αxβ5 19.Πζ1+ Ρε8 20.Βxη6+ Ρδ7 21.Πζ7 Ιγ6 22.Ιδ5 Πxα2 23.θ3 Βθ8 24.Ιxε7 Ιxε7 25.Βη5 Πα1+ 26.Ρθ2 Βδ8 27.Βxβ5+ Ργ7 28.Βγ5+ Ρβ8 29.Αxδ6+ Ρα8 30.Αxε7 Πα5 31.Ββ4 1-0

Η συνέχεια με την κίνηση 9..η5!? έμεινε γνωστή ως η «Βαριάντα του Γκέτεμποργκ». Για κάμποσα χρόνια θεωρούσαν ότι τα μαύρα χάνουν υποχρεωτικά, μέχρις ότου στο διαζωνικό του 1958, ο 15χρονος Φίσερ σόκαρε τον κόσμο χρησιμοποιώντας τη συνέχεια απέναντι στον Γιουγκοσλάβο Γκλίγκοριτς, έναν από τους ισχυρότερους γκραν μετρ του κόσμου και αποδεικνύοντας πως ο μαύρος με 13...Πθ7! μπορεί να αποσπάσει ισοπαλία!

Ομως η θεωρητική αποκατάσταση της συνέχειας δεν έσβησε την ισχυρή αίσθηση που προκάλεσε η τριπλή ήττα των μαύρων στο Γκέτεμποργκ και το περιστατικό έμεινε στην ιστορία ως «Αργεντινή Τραγωδία» και «Σικελικός Εσπερινός»...