Ενα μελλοντικό «πεδίο μάχης», οικονομικού και στρατιωτικού ανταγωνισμού μεταξύ ισχυρών καπιταλιστικών κρατών, αναδύεται στην Αρκτική όσο αυξάνεται η θερμοκρασία και λιώνουν οι πάγοι.

Ρωσία, ΗΠΑ, Καναδάς και τα σκανδιναβικά κράτη, που απαρτίζουν το Αρκτικό Συμβούλιο, αναφέρονται όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια στις «ευκαιρίες» που προκύπτουν από το λιώσιμο των πάγων για εκμετάλλευση του άφθονου ορυκτού πλούτου και των εμπορικών διαδρομών που θα αναδειχθούν.

Τα σχέδια και οι ανταγωνισμοί γύρω από αυτές τις «ευκαιρίες» αναμένεται να βρεθούν στο επίκεντρο και της υπουργικής Συνόδου του Αρκτικού Συμβουλίου που θα γίνει στις 20 Μάη στο Ρέικιαβικ, αλλά και στη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της Ρωσίας, Σ. Λαβρόφ, και των ΗΠΑ, Αντ. Μπλίνκεν, που θα πραγματοποιηθεί στο περιθώριο της Συνόδου. Να σημειωθεί ότι στις 20 Μάη ξεκινάει επίσημα η διετής προεδρία της Ρωσίας στο Συμβούλιο.

Ταυτόχρονα με τις χώρες του Αρκτικού Συμβουλίου, και η Κίνα από το 2018 εντείνει τις επίμονες προσπάθειες να επαναπροσδιοριστεί ως κράτος «κοντά στην Αρκτική» και «με συμφέροντα στην Αρκτική» στην έρευνα, στην ασφάλεια, στις μεταφορές, στο εμπόριο, στην Ενέργεια, στην αλιεία και τον τουρισμό. Εξάλλου, συμπεριέλαβε τον «Πολικό Δρόμο του Μεταξιού» (Polar Silk Road) στην τεράστια πρωτοβουλία υποδομών μεταφοράς εμπορευμάτων και Ενέργειας «Μια Ζώνη, Ενας Δρόμος» (One Belt, One Road).

Η Αρκτική υπολογίζεται ότι συγκεντρώνει το 13% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα και το 30% των αντίστοιχων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Επίσης αφθονούν το ουράνιο, οι σπάνιες γαίες, ο χρυσός, τα διαμάντια, τα αλιεύματα.

Οι δε αρκτικές θαλάσσιες οδοί, που θα μπορούν να αξιοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό με το λιώσιμο των πάγων, χαρακτηρίζονται τα «κανάλια του Σουέζ και του Παναμά του 21ου αιώνα», δηλαδή τεράστιας εμπορικής και γεωπολιτικής σημασίας.

Η προσπάθεια των ισχυρότερων ιμπεριαλιστικών κέντρων να «πιάσουν πόστα», εξασφαλίζοντας στους μονοπωλιακούς τους ομίλους προβάδισμα, αποτυπώνεται και στη στρατιωτικοποίηση της περιοχής, που αν και παραμένει σε σχετικά χαμηλά επίπεδα λόγω και των καιρικών συνθηκών, αυξάνεται χρόνο με το χρόνο.

Η εντεινόμενη στρατιωτική δραστηριότητα αποτυπώνεται και σε έκθεση του Ινστιτούτου «Μελετών για την Ειρήνη» της Στοκχόλμης (SIPRI), η οποία εξετάζει «τις προκλήσεις ασφαλείας που προκύπτουν από τις δραστηριότητες στην Αρκτική τριών παικτών» με σημαντικό «αποτύπωμα» (ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα).

«Ο κίνδυνος κλιμάκωσης της στρατιωτικής έντασης στην Αρκτική λόγω της γενικής επιδείνωσης των σχέσεων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων έχει αυξηθεί σε σημείο που δεν μπορεί να αγνοηθεί», τονίζεται.

Η Αρκτική είναι μια ζώνη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τη Ρωσία με εξέχουσα στρατιωτική, πολιτική, οικονομική, τεχνολογική και περιβαλλοντική σημασία. Φιλοξενεί τις στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις της Ρωσίας και το μεγαλύτερο τμήμα του ναυτικού στόλου της, είναι επίσης το «κλειδί» για τον τομέα των ρωσικών υδρογονανθράκων, αφού το 80% της παραγωγής φυσικού αερίου και το 17% της παραγωγής πετρελαίου πραγματοποιούνται εκεί.

Η Αρκτική θεωρείται όλο και περισσότερο από τη Ρωσία ως ένας κρίσιμος τομέας για να αντέξει τη στρατιωτική πίεση που ασκούν οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Τα τελευταία 6 χρόνια αναβαθμίζει τα στρατιωτικά και ναυτικά της δόγματα. Το 2020 η Μόσχα αναβάθμισε τη στρατηγική της για την Αρκτική έως το 2035, εξακολουθώντας να την ιεραρχεί ως κύρια βάση πόρων για τη μελλοντική οικονομική ανάπτυξή της. Η ανάπτυξη της Βόρειας Διαδρομής (NSR) παραμένει επίσης προτεραιότητα.

Στο στρατιωτικό κομμάτι, από το 2007 η Ρωσία καθιέρωσε την παρουσία της στην Αρκτική με ειδική στρατιωτική διοίκηση, 4 νέες ταξιαρχίες, 14 επιχειρησιακά αεροδρόμια, 16 λιμάνια βαθέων υδάτων και έναν στόλο παγοθραυστικών. Αρχισε να διεξάγει αεροπορικές περιπολίες μεγάλου βεληνεκούς και οργάνωσε ποικιλία στρατιωτικών ασκήσεων. Στεγάζει το ναυτικό στοιχείο του στρατηγικού πυρηνικού αποτρεπτικού παράγοντα της χώρας, για την υπεράσπιση χερσαίων και θαλάσσιων χώρων που είναι κρίσιμοι για την οικονομία της, καθώς εκεί βρίσκονται βασικές εξορυκτικές βιομηχανίες και μεγάλο μέρος των πόρων που ενδέχεται να αναπτυχθούν μελλοντικά.

Παράλληλα ενίσχυσε τη συνεργασία της με την Κίνα στην ανάπτυξη της Αρκτικής. Οι περισσότερες δραστηριότητες του Πεκίνου εκεί διεξάγονται σε συνεργασία με τη Ρωσία.

«Ενώ υπάρχουν λίγα στοιχεία για την τρέχουσα κινεζική στρατιωτική δέσμευση στην περιοχή της Αρκτικής, η αυξανόμενη ναυτική δύναμη της Κίνας και οι αναφορές για πιθανή ανάπτυξη πυρηνικών παγοθραυστικών προκαλούν ανησυχία», αναφέρει το SIPRI.

Την ίδια ώρα, οι ΗΠΑ έχουν αρχίσει να επενδύουν περισσότερο στις στρατιωτικές δυνατότητες που απαιτούνται για επιχειρήσεις στην περιοχή, ενώ επιχειρήσεις πραγματοποιούνται και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Από το 2017 οι ΗΠΑ «σηκώνουν» σταθερά το ζήτημα της «επιθετικής συμπεριφοράς της Κίνας» στην Αρκτική, ενώ αναφέρουν ότι «οι παράνομες αξιώσεις της Ρωσίας για την NSR και οι απειλές της χρήσης στρατιωτικής δύναμης αποσταθεροποιούν την κατάσταση και απειλούν τα συμφέροντα των ΗΠΑ».

Από το 2019 έδωσαν προτεραιότητα στον εξοπλισμό της Ακτοφυλακής ώστε να επιχειρεί στα ύδατα της Αρκτικής και αυξήθηκαν οι αμερικανικές στρατιωτικές δραστηριότητες στις Θάλασσες του Μπάρεντς και του Μπέρινγκ.

Η μεγαλύτερη προσοχή που δίνουν οι ΗΠΑ σε στρατηγικά ζητήματα στην Αρκτική αντικατοπτρίζεται στην αναβάθμιση των δυνάμεών τους που σταθμεύουν στην Αλάσκα, όπου η βάση της Πολεμικής Αεροπορίας «Eielson» θα φιλοξενεί μόνιμα τα υπερσύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη «F-35».

Παράλληλα οι ναυτικές δυνάμεις των κρατών του ΝΑΤΟ έχουν αρχίσει πιο συχνές επισκέψεις στη Θάλασσα του Μπάρεντς, εξετάζοντας πώς μπορούν να επιχειρούν στις αρκτικές καιρικές συνθήκες, ενώ το Σεπτέμβρη Δανία, Νορβηγία, Βρετανία και ΗΠΑ πραγματοποίησαν μεγάλη στρατιωτική άσκηση σε διεθνή ύδατα.

Το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ δεν έχει μόνιμες βάσεις στην Αρκτική, αλλά συζητιέται η δημιουργία βάσης στο νησί Αντάκ στις Αλεούτιες νήσους (ανήκουν στην Αλάσκα). Η βάση θα μπορούσε να υποστηρίξει συμμάχους των ΗΠΑ στην περιοχή του Ειρηνικού, καθώς και να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο για επιχειρήσεις στη Θάλασσα του Μπέρινγκ.

Η Ρωσία εδώ και χρόνια επενδύει και προετοιμάζει την ανάπτυξη της Βόρειας Θαλάσσιας Διαδρομής (Northern Sea Route - NSR).

Με αφορμή το ατύχημα του φορτηγού πλοίου «Ever Given» στη διώρυγα του Σουέζ, που καθυστέρησε για βδομάδες το πέρασμα δεκάδων άλλων πλοίων κι εμπορευμάτων, Ρώσοι αξιωματούχοι και αναλυτές επανέφεραν το ζήτημα εναλλακτικών διαδρομών για τη μεταφορά εμπορευμάτων μεταξύ Ευρώπης και Κίνας.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η βόρεια διαδρομή θα μπορούσε να μειώσει την απόσταση κατά 5.000 μίλια, μειώνοντας το χρόνο ταξιδιού των εμπορικών πλοίων μεταξύ Ασίας και Δύσης κατά δύο βδομάδες και καθιστώντας τα ανταγωνιστικά με τα τρένα.

Η Ρωσία πρωτοστατεί στον ανταγωνισμό για τη βόρεια διαδρομή και διεκδικεί το μεγαλύτερο μέρος της - και λόγω γεωγραφικής θέσης - οξύνοντας τον ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ. Η Μόσχα αναπτύσσει ήδη στην Αρκτική ναυτιλία, παραγωγή, εγκαταστάσεις υγροποίησης και μεταφοράς φυσικού αερίου και σχεδιάζει να συνεχίσει τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης και της Ασίας και με νέες αρτηρίες μεταφορών.

Ο ρωσικός όμιλος ατομικής ενέργειας «Rosatom», μέσω της θυγατρικής της «Rosatomflot», αναπτύσσει έναν αρκτικό στόλο πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων και πυρηνικών παγοθραυστικών και σχεδιάζει να επενδύσει τα επόμενα χρόνια 6,4 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με το «High North News», η «Rosatom» είναι υπεύθυνη για τη ναυτιλία, την ασφάλεια και τις υποδομές στο Βορειοανατολικό Πέρασμα από το 2018. Επίσης, στα τέλη Φλεβάρη του 2021, ο ρωσικός δορυφόρος «Arktika-M» μπήκε σε τροχιά για να παρακολουθεί το κλίμα και το περιβάλλον σε αυτήν τη ζώνη.

Ωστόσο, με τις παρούσες καιρικές συνθήκες, η εκμετάλλευση της Βόρειας Διαδρομής όλο το χρόνο και χωρίς απρόοπτα ώστε να είναι συμφέρουσα για τους μονοπωλιακούς ομίλους, δεν φαίνεται τόσο κοντινό σχέδιο, ενώ απαιτεί ιδιαίτερα μεγάλες επενδύσεις. Το ζήτημα αυτό αποτυπώθηκε και στον ρωσικό Τύπο με αφορμή το ατύχημα του «Ever Given».

«Αν η Ρωσία εφαρμόσει τα σχέδια για ανάπτυξη της Βόρειας Διαδρομής με κόστος περίπου 0,5 τρισ. ρούβλια (6,59 δισ. δολάρια), αυτή η διαδρομή θα προσελκύσει όχι περισσότερο από το 2% του τρέχοντος όγκου κυκλοφορίας εμπορευματοκιβωτίων μέσω του καναλιού του Σουέζ», σύμφωνα με ειδικούς στη «Nezavisimaya Gazeta».

Ο Ρώσος αναπληρωτής γενικός διευθυντής του Κεντρικού Ινστιτούτου Ερευνας και Σχεδιασμού του Ναυτικού εξήγησε ότι «μέχρι στιγμής, η βόρεια διαδρομή παραμένει μια δύσκολη και απρόβλεπτη διαδρομή για τους ιδιοκτήτες φορτίου και τους φορείς εκμετάλλευσης στόλου. Οι ρωσικές εταιρείες πρέπει να αναλάβουν πρωτοβουλία και να δείξουν σε ολόκληρο τον κόσμο τη σκοπιμότητα της χρήσης της διαδρομής αυτής για κυκλοφορία εμπορευμάτων όλο το χρόνο».

«Η Ρωσία είναι ένας από τους βασικούς δικαιούχους της διαφοροποίησης των κινεζικών διαδρομών εφοδιασμού προς την Ευρώπη, αλλά τα επόμενα 20 χρόνια η διαδρομή της Βόρειας Θάλασσας δεν θα γίνει πραγματικός ανταγωνιστής του καναλιού του Σουέζ», υπογράμμισε ο πρόεδρος της Ρωσικής - Ασιατικής Ενωσης Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών, καλώντας σε «επενδύσεις στην ανάπτυξη υποδομών».

Παράλληλα, ξανά με αφορμή το πρόσφατο περιστατικό με το μπλοκάρισμα της διώρυγας του Σουέζ, ο Ρώσος ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, ανέδειξε κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Ιράν και την «ανάγκη για αξιόπιστες χερσαίες μεταφορές», προτάσσοντας την κατασκευή του Διεθνούς Διαδρόμου μεταφορών (ITC) Βορρά - Νότου.

Ο ITC Βορρά - Νότου είναι μια πολυτροπική διαδρομή μήκους 7.200 χιλιομέτρων για τη μεταφορά επιβατών και φορτίων από την Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας προς το ινδικό λιμάνι της Βομβάης. Θα συνδέσει τη Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν και την Ινδία και αναμένεται ότι όχι μόνο θα μειώσει το χρόνο, αλλά και το κόστος της μεταφοράς φορτίων.

«Ελπίζουμε ότι ο ITC Βορρά - Νότου θα χρησιμεύσει τελικά ως βάση για τη δημιουργία ενός ενιαίου, απρόσκοπτου, χώρου μεταφορών, εφοδιαστικής και επενδύσεων που εκτείνεται από τις νότιες ακτές του Ιράν έως τις βόρειες πόλεις της Ρωσίας», είπε ο Λαβρόφ.