Η συζήτηση που εντείνεται τους τελευταίους μήνες για τις αναπλάσεις στο κέντρο της Αθήνας και γενικότερα στην Αττική, δεν αφορά την αναβάθμιση ούτε του περιβάλλοντος ούτε της ποιότητας ζωής των κατοίκων, όπως επιχειρούν να την παρουσιάσουν κυβέρνηση και Τοπική Διοίκηση.

Αντίθετα, πρόκειται για έργα μεγάλης ή μικρότερης εμβέλειας, ενταγμένα στον ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασμό του κεφαλαίου για το Λεκανοπέδιο και ειδικά για το κέντρο της Αθήνας, που ξεδιπλώνεται με κριτήριο την κερδοφορία του και όχι τις λαϊκές ανάγκες.

Οι στόχοι αυτοί συνοψίζονται στο Γενικό Χωροταξικό Σχέδιο για την Αττική, όπου αναφέρεται μεταξύ άλλων: «Ο προσδιορισμός και η ενίσχυση δραστηριοτήτων διεθνούς εμβέλειας, η συγκέντρωση σύγχρονων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (χρηματοπιστωτικό σύστημα, ασφάλειες, ναυτιλία), η ανάδειξή της σε διεθνή κόμβο μεταφορών και διαμετακομιστικού εμπορίου, σε κέντρο έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, σε οικουμενική πολιτιστική μητρόπολη, σε τουριστικό πόλο διεθνούς ακτινοβολίας με πολυσχιδή ταυτότητα (με έμφαση στον πολιτιστικό και συνεδριακό τουρισμό, αλλά και με δυνατότητες παραθεριστικού τουρισμού σε παράλιες περιοχές της Αττικής και πλησίον νησιά), σε κέντρο παροχής υπηρεσιών Υγείας και σε προορισμό μεγάλων αθλητικών εκδηλώσεων».

Η εξειδίκευση του αστικού σχεδιασμού γίνεται με νόμους που ψηφίζουν όλες οι κυβερνήσεις, υπηρετώντας εναλλάξ τη μετατροπή της Αττικής και ειδικά της Αθήνας σε διεθνή προορισμό για τουρισμό «υψηλού επιπέδου», κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου κ.λπ.

Σε αυτόν τον σχεδιασμό εντάσσονται και οι αναπλάσεις, είτε αφορούν το κέντρο της Αθήνας είτε την ευρύτερη περιοχή, όπως ο Ελαιώνας, ο Βοτανικός, οι επενδύσεις στο παραλιακό μέτωπο, με «εμβληματική» αυτήν στο Ελληνικό, η ανάπλαση του Φαληρικού Ορμου, του «Αστέρα Βουλιαγμένης» και όλης της ακτογραμμής μέχρι το Σούνιο.

Μέσα από αυτό το πρίσμα πρέπει να ιδωθεί και ο «Μεγάλος Περίπατος» της Αθήνας, ένα σύνολο κυκλοφοριακών, πολεοδομικών παρεμβάσεων που εφάρμοσε ο δήμος για το κέντρο της πόλης απ' τον περασμένο Μάη, με τη στήριξη «επί της αρχής» από τις δημοτικές παρατάξεις του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΙΝΑΛ.

Στην τωρινή του μορφή, το σχέδιο περιλαμβάνει κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, πεζοδρομήσεις σε δρόμους που ορίζουν το εμπορικό τρίγωνο και στην Πλάκα, απαγόρευση κυκλοφορίας οχημάτων σε κεντρικούς δρόμους, όπως η Β. Ολγας, η Ηρώδου Αττικού, η Αθηνάς, η Ερμού και η Μητροπόλεως, διαπλατύνσεις υφιστάμενων πεζοδρομίων κ.ά.

Στο σύνολό της, η παρέμβαση αποτελεί «δέσμευση προς τον επιχειρηματικό κόσμο», όπως δήλωνε ο δήμαρχος, Κ. Μπακογιάννης, σε συναντήσεις του με εργοδοτικούς φορείς των ξενοδόχων και άλλων επενδυτών. Η πανδημία λειτούργησε ως μοχλός για την επίσπευση αυτού του σχεδιασμού, που δεν αποτελεί κάποια «καινοτομία» αλλά επιλεκτική συρραφή παλαιότερων μελετών, προτάσεων και ιδεών για το κέντρο της πόλης, όπως η Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων και το «Rethink Athens».

Τον σχεδιασμό αυτό υπηρέτησαν και οι προηγούμενες δημοτικές αρχές και κυβερνήσεις, με τους ίδιους ακριβώς στόχους. Η σκέψη για μετατροπή της Πανεπιστημίου σε πεζόδρομο υπήρξε πριν από το 1985, ενώ η ανασυγκρότηση του κέντρου με άξονα αυτήν τη βασική οδική αρτηρία άρχισε να εξετάζεται συστηματικά ήδη από το τέλος του 2009.

Πιο πρόσφατα, από το καλοκαίρι του 2019, επί ΣΥΡΙΖΑ, το υπουργείο Υποδομών είχε εκπονήσει αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανάπλαση του κέντρου της Αθήνας, στην περιοχή που ορίζεται από τις οδούς Σταδίου - Πειραιώς - Ερμού. Η νέα δημοτική αρχή επιτάχυνε την υπογραφή σειράς συμφωνιών και μνημονίων συνεργασίας μεταξύ επενδυτών/επιχειρήσεων και δήμου για την υλοποίηση αυτών των σχεδίων με ΣΔΙΤ, με ορίζοντα το 2025.

Ανάμεσα σε άλλα, η συνεργασία δήμου - ιδιωτών περιλαμβάνει την προσφορά οικονομικών ενισχύσεων και δωρεών για την υλοποίηση έργων υποδομών, αναπλάσεων, εξοπλισμού και μηχανημάτων, όπως με το πρόγραμμα «Υιοθέτησε την Πόλη σου», που αξιοποιήθηκε για τη διαμόρφωση της πλατείας Ομονοίας με χορηγίες. Οι συνεργασίες επεκτείνονται όμως και σε μελλοντικά σχέδια, όπως η αξιοποίηση ιδιωτικών εταιρειών ασφάλειας για τη δημιουργία «ασφαλούς περιβάλλοντος» στο κέντρο της Αθήνας.

Με τον «Μεγάλο Περίπατο» μπαίνει σε κλοιό το κέντρο της Αθήνας προκειμένου να «αποστειρωθεί» και να παραδοθεί στη συνέχεια στις ανάγκες των μεγάλων ομίλων του τουρισμού, της εστίασης ή του λιανεμπορίου.

Αποτελεί ακόμα ένα βήμα στην υλοποίηση του σχεδίου ριζικής αλλαγής στις οικονομικές δραστηριότητες, στην παραγωγική δομή και του εκτοπισμού των λαϊκών στρωμάτων, που κατοικούν ακόμα στο κέντρο. Το ιστορικό τρίγωνο των Αθηνών μετατρέπεται σε προαύλιο των μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων άνω των 150 κλινών και των διεθνών αλυσίδων εμπορίου και διασκέδασης.

Είναι αποκαλυπτικό το γεγονός ότι παράλληλα με τις αναπλάσεις επιχειρείται να αρθούν και μια σειρά από υφιστάμενες πολεοδομικές ρυθμίσεις στο κέντρο, οι οποίες αποτελούν εμπόδιο στην τουριστικοποίηση. Οπως, για παράδειγμα, ο περιορισμός των 100 κλινών στα ξενοδοχεία στις περιοχές με χρήση «Γενική Κατοικία» (Ψυρρή - κέντρο), που η άρση του επιχειρήθηκε με το άρθρο 99 του πρόσφατου αντιπεριβαλλοντικού νόμου Χατζηδάκη.

Η ρύθμιση αποσύρθηκε τελικά εν μέρει, καθώς διατηρήθηκε η δυνατότητα μερικής αλλαγής χρήσης στα ισόγεια των κτιρίων, ενώ το υπουργείο υποσχέθηκε να την επαναφέρει σε επόμενο νομοσχέδιο.

Σε κάθε περίπτωση, μόνο τα τελευταία δύο χρόνια έχουν τοποθετηθεί στην αγορά ακινήτων σημαντικά επενδυτικά κεφάλαια διεθνούς προέλευσης (γαλλικά, ισπανικά, σουηδικά, αμερικανικά, κινεζικά, ισραηλινά, λιβανέζικα και κυπριακά). Σημαντικό τμήμα του κτιριακού αποθέματος (περιλαμβάνει τόσο ιδιωτικά ακίνητα όσο κυρίως κενά κτίρια ιδιοκτησίας δημόσιων φορέων) έχει περάσει στα χέρια του μεγάλου κεφαλαίου, είτε μέσω αγοραπωλησιών είτε μέσω μακροχρόνιων μισθώσεων (διάρκειας 25 έως και 50 χρόνων).

Είναι προφανές ότι οι σχεδιαζόμενες παρεμβάσεις αστικών αναπλάσεων σε επιλεγμένα σημεία και κυρίως στο εμπορικό τρίγωνο, που περικλείει το ιστορικό κέντρο της Αθήνας, συμβάλλουν στο ράλι ανόδου των τιμών των ακινήτων, εμπορικών και κατοικιών, με συνέπεια αυτά να γίνονται πλέον απρόσιτα για τα εργατικά - λαϊκά στρώματα και να διευκολύνεται έτσι η αλλαγή της χρήσης τους, με στροφή σε πιο κερδοφόρους τομείς.

Ετσι, το σχέδιο ανάπλασης, ανεξάρτητα απ' την τελική του μορφή, «δεν χωράει» τις 1.675 ενεργές επιχειρήσεις που εδρεύουν εντός του εμπορικού τριγώνου της Αθήνας (το 33,2% του συνόλου της επιχειρηματικής δραστηριότητας που καταγράφεται στο κέντρο), κυρίως αυτοαπασχολούμενοι και μικροί επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται σε τομείς όπως τα λευκά είδη και υφάσματα, τα τρόφιμα, ο οικιακός εξοπλισμός, γενικά το εμπόριο, η βιοτεχνία κ.ά. Μεγάλη συγκέντρωση καταγράφουν στην ίδια περιοχή και τα γραφεία αυτοαπασχολούμενων επιστημόνων (δικηγόρων, μηχανικών), που οδηγούνται σταδιακά σε μαζική «έξωση» απ' το κέντρο.

Αντίθετα, από τον συνολικότερο αστικό σχεδιασμό θα επωφεληθούν μεγάλες τουριστικές επενδύσεις και οι συνοδές στον τουρισμό χρήσεις. Τα λαϊκά στρώματα θα βρεθούν σε ένα αναπλασμένο κέντρο με πανάκριβες τιμές στην εστίαση και στην αναψυχή, καθώς πάντα οι αυξημένες αξίες της γης - επαγγελματικής στέγης περνούν στον καταναλωτή εξοβελίζοντας τα φτωχότερα λαϊκά στρώματα.

Οσο για τις δεσμεύσεις προς τους εργαζόμενους ότι αυτός ο σχεδιασμός θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, η πείρα δείχνει ότι πρόκειται για ελάχιστες, επισφαλείς, «ελαστικές» και χαμηλής εξειδίκευσης θέσεις, ενώ η αλματώδης ανάπτυξη του τουρισμού τα τελευταία χρόνια δεν συνοδεύτηκε ούτε από καλύτερες συνθήκες δουλειάς ούτε από αυξήσεις στους μισθούς των εργαζομένων στον κλάδο.