Σε μία ακόμα εξέλιξη που αποτυπώνει τα επιταχυνόμενα παζάρια για «προσέγγιση» μεταξύ Αγκυρας και Ερεβάν, την περασμένη Πέμπτη έγινε γνωστό ότι η Αρμενία δέχτηκε την πρόσκληση που της απηύθυνε η Τουρκία για να συμμετάσχει στο «Διπλωματικό Φόρουμ της Αττάλειας» (μέσα Μάρτη) και έτσι ο Αρμένιος υπουργός Εξωτερικών θα επισκεφτεί την Τουρκία.

Είχαν προηγηθεί η απόφαση των δύο χωρών να ορίσουν απεσταλμένους για την εξομάλυνση των σχέσεών τους, καθώς και η πρώτη συνάντησή τους, στις 14 Γενάρη, που ολοκληρώθηκε με κοινή ανακοίνωση, όπου οι δύο πλευρές σημείωναν ότι συμφωνήθηκε «η συνέχιση των διαπραγματεύσεων, χωρίς προϋποθέσεις για πλήρη εξομάλυνση».

Η εν λόγω συνάντηση έγινε στη Μόσχα, με τη Ρωσία να έχει σπεύσει να εκφράσει «προθυμία» να βοηθήσει «με οποιονδήποτε τρόπο» στον τουρκο-αρμενικό διάλογο, θεωρώντας σημαντικό το «να αποφευχθεί η θέσπιση προϋποθέσεων» αλλά και το «να εστιάσουμε σε θέματα αμοιβαία αποδεκτά και σε αμοιβαία βήματα που θα οδηγήσουν στη σταδιακή διαμόρφωση κλίματος εμπιστοσύνης και καλής γειτονίας», όπως είπε ο αναπληρωτής ΥΠΕΞ, Α. Ρουντένκο.

Η απόπειρα αποκατάστασης των σχέσεων Τουρκίας - Αρμενίας αποτελεί βέβαια κομμάτι ενός συνολικότερου παζλ διεργασιών, ανακατατάξεων και ανταγωνιστικών σχεδιασμών στην ευρύτερη περιοχή, με τη συμμετοχή πολλών εμπλεκόμενων «παικτών».

Από την πλευρά της Τουρκίας, εντάσσεται στη συνολικότερη προσπάθεια διείσδυσης που επιχειρεί η Αγκυρα στο Νότιο Καύκασο και σε όλη την Κεντρική Ασία, μια γεωγραφική περιοχή που αποκτά ταυτόχρονα όλο και μεγαλύτερο βάρος στη σκληρή αναμέτρηση της Δύσης με τη Ρωσία και την Κίνα (όπως δείχνουν με χαρακτηριστικό τρόπο και οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν).

Η επιχειρούμενη προσέγγιση Τουρκίας - Αρμενίας και τα επιταχυνόμενα βήματα που καταγράφονται, μόλις ένα χρόνο και κάτι μήνες μετά τη νέα πολεμική σύγκρουση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου η Τουρκία στήριξε με κάθε τρόπο το Αζερμπαϊτζάν, είναι ενδεικτικά των αναδιατάξεων και της ρευστότητας που χαρακτηρίζει τις ευρύτερες εξελίξεις.

Υπενθυμίζεται ότι Τουρκία και Αρμενία έχουν κλειστά τα μεταξύ τους σύνορα από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Τουρκία τάχθηκε κατά των Αρμενίων και στον πρώτο πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Αν και η Τουρκία ήταν από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν το νέο καπιταλιστικό κράτος του Καυκάσου μετά τις ανατροπές στην ΕΣΣΔ, διαφωνίες, για τα σύνορα όπως διαμορφώθηκαν μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως και για τη «γενοκτονία των Αρμενίων» που η Τουρκία αρνείται, «πάγωναν» για δεκαετίες τις διμερείς σχέσεις, ενώ και η ειρηνευτική συμφωνία που υπογράφτηκε το 2009 τελικά ναυάγησε.

Μεταξύ άλλων, οι σημερινές διεργασίες «προσέγγισης» καταγράφονται σε μια περίοδο που το παζάρι της Τουρκίας με ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ φουντώνει σε ένα μεγάλο τόξο, γύρω και από τις εξελίξεις και τον συσχετισμό δυνάμεων σε Βαλκάνια, Αιγαίο, Κύπρο, βόρεια Αφρική, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για «ανταλλάγματα» που εξετάζονται, ώστε η Αγκυρα να διατηρηθεί στο ευρωατλαντικό στρατόπεδο.

Η δε «σπουδή» της Ρωσίας να «στηρίξει» τα παζάρια Τουρκίας - Αρμενίας και να μεσολαβήσει σε αυτά εκδηλώνεται ενώ η Μόσχα προσπαθεί να διαφυλάξει και να ενισχύσει παραπέρα τον ρόλο του κεφαλαίου της χώρας σε μια περιοχή που πολλοί ονομάζουν «αυλή» της. Σημειώνεται επίσης σε μια φάση όπου παρά την ενίσχυση της συνεργασίας τους με μια σειρά από οικονομικές - επενδυτικές συμφωνίες, Ρωσία και Τουρκία διατηρούν σοβαρές αντιθέσεις σε άλλα μέτωπα, στηρίζοντας αντιμαχόμενες πλευρές (Ουκρανία, Λιβύη, Συρία κ.α.). Ειδικά σε ό,τι αφορά τις επιδιώξεις της Αγκυρας για αναβάθμιση του ρόλου της στην Κεντρική Ασία με όχημα την κοινή, τουρκογενή καταγωγή μεγάλων πληθυσμών της περιοχής, καθόλου τυχαίες δεν ήταν οι «παρατηρήσεις» που είχε κάνει ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμ. Πεσκόφ, τον περασμένο Νοέμβρη: Οταν ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρ. Τ. Ερντογάν, δέχτηκε ως δώρο έναν χάρτη που εικόνιζε ευρεία τμήματα της Κεντρικής Ασίας να συνδέονται με την Τουρκία, ο Πεσκόφ είχε αναφέρει ότι το κέντρο του λεγόμενου «τουρανικού κόσμου» «δεν βρίσκεται στην Τουρκία αλλά στο έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στο Αλτάι, στον ιερό εκείνο τόπο για κάθε Τουρανό, από όπου ξεκίνησε το γένος τους».

Σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από τις ρωσικές «ενστάσεις», η ορμή με την οποία το τουρκικό κεφάλαιο επιχειρεί να αναβαθμίσει τη θέση του στην Κεντρική Ασία επιβεβαιώθηκε και με τη Σύνοδο που φιλοξένησε η κυβέρνηση Ερντογάν τον Νοέμβρη στην Κωνσταντινούπολη, μετονομάζοντας σε «Οργανισμό Τουρκικών Κρατών» (Organisation of Turkic States) ένα σχήμα συντονισμού στο οποίο έως τώρα συμμετείχαν τουρκόφωνες χώρες της Κεντρικής Ασίας, δηλαδή Καζακστάν, Αζερμπαϊτζάν, Κιργιστάν, Ουζμπεκιστάν. Πλέον εντάχτηκαν ως παρατηρητές το Τουρκμενιστάν και η Ουγγαρία, ενώ τέθηκαν άξονες για πιο συστηματική συνεργασία.

Ο Τούρκος ΥΠΕΞ, Μ. Τσαβούσογλου, σημείωσε ότι η κοινή οργάνωση του «τουρκικού κόσμου» έχει γίνει πλέον παγκόσμιο σήμα και ότι «τώρα βρισκόμαστε στην παραμονή μιας σημαντικής μεταμόρφωσης για να προσαρμοστούμε στον μεταβαλλόμενο κόσμο. Είμαστε διαφορετικά κλαδιά ενός μεγάλου δέντρου που τρέφεται από την ίδια ρίζα. Θα αυξήσουμε τη διεθνή μας δύναμη, καθώς εδραιώνουμε την ενότητά μας χωρίς να ξεχνάμε τις ρίζες μας».

Σημειωτέον, στη Σύνοδο εγκρίθηκε μεταξύ άλλων το «Οραμα του τουρκικού κόσμου για το 2040», ενώ χαρακτηριστικό και των διαθέσεων για κοινές μπίζνες σε ανερχόμενους τομείς ήταν και το ίδιο το σύνθημα της Συνόδου, «Πράσινες τεχνολογίες και έξυπνες πόλεις στην ψηφιακή εποχή».

Το «Οραμα για το 2040» προβλέπει στενότερη συνεργασία στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της ασφάλειας, όπως και την υπογραφή συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου μεταξύ των μελών του Οργανισμού, με κατάργηση δασμών στις μεταξύ τους συναλλαγές και προνομιακό άνοιγμα συνόρων, για δραστική αύξηση των μεταξύ τους εμπορικών σχέσεων.

Στην παρέμβασή του, ο Τσαβούσογλου είπε ότι «χρειάζεται να είμαστε ενεργοί και να λαμβάνουμε γρήγορες αποφάσεις ώστε να μπορούμε να κατευθύνουμε τις εξελίξεις, αντί να μας κατευθύνουν αυτές». Ανέφερε δε ως παράδειγμα την έκτακτη συνάντηση που είχαν οι ΥΠΕΞ του Οργανισμού τον Σεπτέμβρη για το Αφγανιστάν.

Πρόκειται για μια από τις πρώτες διεθνείς συναντήσεις που - λίγο μετά την ανακατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν - δήλωσε «έτοιμη να συνεισφέρει σε όλες τις προσπάθειες για τη στήριξη του αφγανικού λαού στην προσπάθειά του για διαρκή ειρήνη, εθνική συμφιλίωση, σταθερότητα και ανάπτυξη», ενώ έσπευσε να καλέσει για «διεθνή στήριξη για την ανακούφιση της δύσκολης κατάστασης στην αφγανική οικονομία».

Η Τουρκία, εξάλλου, πριν ακόμα το σκοταδιστικό καθεστώς των Ταλιμπάν επικρατήσει ολοκληρωτικά, έσπευσε να προσφερθεί ως διαμεσολαβητής της εξελισσόμενης τότε σύγκρουσης στο Αφγανιστάν, που φούντωνε ενόψει της αποχώρησης των αμερικανοΝΑΤΟικών στρατευμάτων (βλ. και «ειρηνευτική» διάσκεψη για το Αφγανιστάν που είχε προγραμματιστεί να γίνει στην Τουρκία, από την άνοιξη). Ενώ σήμερα η Τουρκία μαζί με το Κατάρ έχουν αναλάβει ρόλο «εγγυητή», μεταξύ άλλων για την επιχείρηση ασφαλούς επαναλειτουργίας των αεροδρομίων του Αφγανιστάν.

Τέλος, ενδεικτικό είναι και το σχήμα «3+3» στον νότιο Καύκασο, για τη δημιουργία του οποίου πρωτοστατεί η Τουρκία, με τη συμμετοχή τριών δυνάμεων της «στενής» περιοχής (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία) και «3» ισχυρών της ευρύτερης γειτονιάς (Τουρκία, Ρωσία, Ιράν), που σημειωτέον συμμετέχουν και στη λεγόμενη «διαδικασία της Αστάνα» για την «πολιτική μετάβαση» στη Συρία.

Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, το «3+3» απασχόλησε και τηλεφωνική επικοινωνία του Ερντογάν με τον Ιρανό ομόλογό του, Εμπρ. Ραϊσί. Ο Ερντογάν ανακοίνωσε την πρόθεσή του να φιλοξενήσει συνάντηση του σχήματος «3+3», με στόχο - όπως μετέδιδαν τουρκικά ΜΜΕ επικαλούμενα ανακοίνωση της τουρκικής προεδρίας - «τη διαμόρφωση στέρεου εδάφους για μια μακρόχρονη ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή, μετά και τον τερματισμό των συγκρούσεων που έγιναν πέρυσι ανάμεσα σε Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν».

Συνάντηση του σχήματος «3+3» έγινε τον Δεκέμβρη στη Μόσχα, σε επίπεδο ανώτατων διπλωματών. Τα παραπάνω βέβαια δεν προχωρούν χωρίς σοβαρές αντιθέσεις, όπως οι σημαντικές «επιφυλάξεις» που διατηρεί η Γεωργία εξαιτίας των διαφορών της με τη Ρωσία, κατηγορώντας την για κατοχή εδαφών της επικράτειάς της.

Τα σχέδια της Τουρκίας, όπως και οι σχετικές κινήσεις της Ρωσίας, είναι λογικό να παρακολουθούνται στενά από ΗΠΑ - ΝΑΤΟ. Παρά τις διάφορες αντιθέσεις τους με την Αγκυρα, επαναλαμβάνουν, με το βλέμμα και σε αυτήν την κρίσιμη περιοχή, το πόσο «σημαντικός σύμμαχος» είναι η Τουρκία, εξετάζοντας και πώς θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν προς όφελος των δικών τους σχεδιασμών τα «πατήματα» της Αγκυρας και την όποια δική της αναβάθμιση στην περιοχή.

Δεν είναι τυχαίες αναλύσεις που κυκλοφορούν σε δυτικές «δεξαμενές σκέψης», όπως το «Δίκτυο για την Ευρωπαϊκή Ηγεσία» (European Leadership Network), το οποίο, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του, στηρίζουν τα ιδρύματα «Carnegie», «Rockfeller», το ΝΑΤΟ, τα ΥΠΕΞ της Γερμανίας και της Βρετανίας κ.ά. Σε ανάλυσή του στα μέσα Δεκέμβρη με τίτλο «Η Δύση πρέπει να επαναδεσμευτεί στον Νότιο Καύκασο», προέτασσε την αξιοποίηση των τουρκικών σχεδίων στην περιοχή. Ειδικά για την απόπειρα επαναπροσέγγισης με την Αρμενία, σημείωνε ότι «αν και η Τουρκία έχει γίνει ένα είδος προβληματικού μέλους του ΝΑΤΟ τώρα τελευταία, η Αγκυρα αποτελεί ωστόσο έναν κρίσιμο ΝΑΤΟικό σύμμαχο» και ένας «πιο συνεπής διάλογος μεταξύ Αρμενίας και ενός κρίσιμου μέλους του ΝΑΤΟ θα ωφελούσε τη Δύση».

Ακόμα, ανέφερε ότι «οι καλύτερες σχέσεις με την Τουρκία θα έδιναν στην Αρμενία περιθώριο να χρησιμοποιήσει τη μοναδική γεωγραφική της θέση... αν και οι δυτικές χώρες δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα απομακρύνουν πλήρως την Αρμενία από τη Ρωσία στο άμεσο μέλλον, η Δύση θα εξέταζε αναμφίβολα ως κάτι θετικό μια Αρμενία που θα μπορεί να ακολουθήσει πιο ευέλικτες σχέσεις».

Από την άλλη πλευρά, ρωσικές ιστοσελίδες, όπως η eadaily.com, παρατηρούσαν πρόσφατα ότι η Τουρκία προσπαθεί να λειτουργήσει ως γεωπολιτική σφήνα στον διάλογο ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση. Σχετικό ρεπορτάζ φιλοξενούσε εκτιμήσεις συνεργατών της Διπλωματικής Ακαδημίας του ρωσικού ΥΠΕΞ ότι στη Μόσχα κατανοούν καλά την πολιτική της Τουρκίας: Αφενός επιχειρεί να επιδείξει την ανεξαρτησία της στη Ρωσία, αφετέρου είναι προς το συμφέρον της Δύσης να υπονομεύσει τις θέσεις της Μόσχας στον μετασοβιετικό χώρο. Οι ίδιοι έκαναν λόγο για την προσπάθεια της Τουρκίας «να καθίσει σε δύο καρέκλες ταυτόχρονα» και να χρησιμοποιεί τη λεγόμενη «ιδεολογία του κόμβου», διεκδικώντας τη «συγκέντρωση» διαφόρων έργων στην επικράτειά της, με καθοριστική σημασία για το ευρύτερο εμπόριο και τις μεταφορές.