Δόθηκε πρόσφατα στη δημοσιότητα η «Ετήσια Εκθεση για την Ανώτατη Εκπαίδευση» της ΕΘΑΑΕ για το 2021. Η ΕΘΑΑΕ (Εθνική Αρχή για την Ανώτατη Εκπαίδευση) είναι Ανεξάρτητη Αρχή, που λειτουργεί ως τεχνικός σύμβουλος του ΥΠΑΙΘ και είναι αρμόδια, μεταξύ άλλων, για τις διαδικασίες της αξιολόγησης των πανεπιστημίων και της πιστοποίησης Προγραμμάτων Σπουδών. Η έκθεση συγκεντρώνει πλήθος στατιστικών στοιχείων για τον φοιτητικό πληθυσμό, τους διδάσκοντες, τα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ), τους απόφοιτους κ.ά., από πηγές όπως ΕΛΣΤΑΤ, EUROSTAT, ΟΟΣΑ, και η βάση δεδομένων της ΕΘΑΑΕ (ΟΠΕΣΠ) που εμπλουτίζεται από τα στοιχεία που συλλέγουν κάθε χρόνο οι Μονάδες Διασφάλισης Ποιότητας (ΜΟΔΙΠ) των πανεπιστημίων. Στόχος είναι η παρακολούθηση και αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου στα πανεπιστήμιά μας με κριτήριο αφενός τη στρατηγική της ΕΕ και του ΟΟΣΑ για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και την Ερευνα και αφετέρου την εφαρμογή της πολιτικής της εκάστοτε κυβέρνησης.

Τόσο τα στοιχεία αυτά καθαυτά όσο και τα συμπεράσματα της έκθεσης είναι πολλά και αναδεικνύουν τα προβλήματα και τα αποτελέσματα της Διαδικασίας της Μπολόνια, την οποία εφαρμόζουν απαρέγκλιτα επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες όλες οι κυβερνήσεις που έχουν περάσει από πάνω μας. Στο σημείωμα αυτό θα περιοριστούμε σε ορισμένα ζητήματα που αφορούν την ποιότητα των σπουδών, το περιεχόμενο των ΠΣ και την αξία του πτυχίου, τη σχέση πτυχίου - επαγγέλματος και την υψηλή ανεργία που αντιμετωπίζουν οι πτυχιούχοι.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, 1 στους 2 εργαζόμενους είναι απόφοιτοι Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Η έκθεση διαπιστώνει ότι η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση έχει «μαζικό χαρακτήρα». Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι η βαθμίδα της Εκπαίδευσης που παράγει τους 800.000 περίπου «επαγγελματίες» ή πάνω από το 20% του εργατικού δυναμικού της χώρας μας (ΕΛΣΤΑΤ 2020). Πρόκειται δηλαδή για επαγγελματική εκπαίδευση και όχι για μια παρένθεση στη ζωή των νέων ανθρώπων πριν μπουν στην αρένα της επιβίωσης. Είναι όμως και η βαθμίδα της εκπαίδευσης που παράγει το 17% των ανέργων στις ηλικίες 25-39, ποσοστό που υπερβαίνει το ποσοστό ανεργίας στον γενικό πληθυσμό! Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας την ετεροαπασχόληση, που δεν καταγράφεται στις στατιστικές, αντιλαμβανόμαστε ότι το ποσοστό των πτυχιούχων που δεν εργάζονται στο αντικείμενο που σπούδασαν είναι πολύ μεγαλύτερο.

Η υψηλή ανεργία και η δυσκολία εύρεσης κατάλληλης εργασίας που αντιμετωπίζουν οι πτυχιούχοι από τη μια και η εντεινόμενη ζήτηση για εργατικό δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης από την άλλη, είναι το δίπολο που κατευθύνει την αστική στρατηγική στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και πλανάται σαν φάντασμα πάνω από τη φετινή έκθεση της ΕΘΑΑΕ. Ο ένας πόλος, η ανεργία και ετεροαπασχόληση, είναι σύμφυτος με τον άναρχο τρόπο ανάπτυξης (και συρρίκνωσης) της καπιταλιστικής οικονομίας. Ο δεύτερος, η ανάγκη για αυξημένα προσόντα, προκύπτει από την επιστημονική εξέλιξη, την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Ολοι οι δείκτες και όλα τα στατιστικά στοιχεία τους φωνάζουν ότι αυτή η ανάγκη δεν μπορεί να καλυφθεί από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.

Αυτή την εγγενή αστοχία του συστήματος οι απολογητές του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής την έχουν βαφτίσει «χάσμα δεξιοτήτων». Με αυτόν τον καινοφανή όρο, επιχειρούν να χρεώσουν τα σπασμένα στις (ατομικές) επιλογές των φοιτητών και στη λειτουργία των πανεπιστημίων. Κρύβουν ότι σ' αυτό το σύστημα ποτέ δεν θα υπάρχουν κατάλληλες δουλειές για όλους. Αποκαλύπτουν όμως κάτι πολύ σημαντικό: Οτι τις «επιχειρήσεις» τις φτιάχνουν οι εργαζόμενοι και όχι οι «επενδυτές», ότι τα κεφάλαιά τους είναι άχρηστα χωρίς τους κατάλληλους εργαζόμενους.

Η ανεργία, που γεννά το σύστημά τους και αναπαράγει η πολιτική τους, αξιοποιείται για την απόσπαση μεγαλύτερης υπεραξίας από τους εργαζόμενους, γίνεται όπλο για την προώθηση αντιδραστικών αλλαγών, για τον συμβιβασμό με τα ελάχιστα. Ωστόσο είναι γνήσια η ανησυχία για την ανεργία των νέων πτυχιούχων, του «πυρήνα του εργατικού δυναμικού μιας χώρας», όπως τους αποκαλεί η έκθεση. Προβληματίζει το μεγάλο μέγεθος του αναξιοποίητου επιστημονικού εργατικού δυναμικού. Κανένα όμως από τα κόμματα που κυβέρνησαν τη χώρα δεν διανοήθηκε να αμφισβητήσει τον υπέρτατο νόμο του καπιταλισμού: Το κυνήγι του κέρδους για συσσώρευση και επενδύσεις κεφαλαίων. Αντίθετα, όλα αναζητούν και προτείνουν λύσεις στην ίδια την αιτία που γεννά το πρόβλημα: Την αγορά. Ετσι, βλέπουμε ότι αποτολμούν εκτιμήσεις για... τη ζήτηση σε διάφορες ομάδες επαγγελμάτων (Πίνακες 36-40). Για παράδειγμα, διαπιστώνεται «θετική προοπτική απασχόλησης για αποφοίτους που ανήκουν στους... επαγγελματίες υγείας...». Την ίδια στιγμή το ΕΣΥ ξηλώνεται, η υγεία του λαού είναι παραδομένη στους μεγαλοεπιχειρηματίες της Υγείας, οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό στα νοσοκομεία έχουν γονατίσει. Διαβάζουμε επίσης ότι «αρνητικές προοπτικές έχουν οι απόφοιτοι που σχετίζονται με επαγγέλματα όπως... καθηγητές επαγγελματικής εκπαίδευσης, καθηγητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης...». Την ίδια στιγμή, η Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση είναι σε βαθιά κρίση, οι μαθητές αποστρέφονται ένα σχολείο ξεκομμένο από τη ζωή, οι καθηγητές εργάζονται σε απαράδεκτες συνθήκες, οι αναπληρωτές είναι με μια βαλίτσα στο χέρι και η κυβέρνηση σχεδιάζει στροφή στην επαγγελματική εκπαίδευση! Αλήθεια ποιος θα διδάσκει τους μαθητές στις επαγγελματικές σχολές; Θα μαθαίνουν μόνοι τους μέσω τηλεκπαίδευσης και microlearning στα διαλείμματα από τη δουλειά ή θα τους... εκπαιδεύει το αφεντικό στο πλαίσιο απλήρωτης μαθητείας;

Οπου όλοι οι άλλοι βλέπουν «χάσμα δεξιοτήτων» και διαφυγόντα κέρδη, το ΚΚΕ μιλάει για την ξεφτίλα του συνωστισμού του επιστημονικού δυναμικού της χώρας σε κέντρα διαλογής (επιμελητήρια, jobfairs, μέρες καριέρας, διαγωνισμοί κ.λπ.). Αγωνιά για τα αδιέξοδα των νέων που πασχίζουν να βρουν τη θέση τους σ' έναν κόσμο που προσπαθεί να τους πείσει ότι ο αντίπαλος είναι ο διπλανός τους, ο συνάδελφός τους, ο συμφοιτητής τους. Εχει μέτωπο με τη λογική των χαμηλών απαιτήσεων. Καλεί τον λαό και τη νεολαία να μη συμβιβαστεί με τα ψίχουλα, να συμπορευθεί μαζί του στην οργάνωση μαζικών αγώνων.

Μετά από 30 χρόνια διαδοχικών μεταρρυθμίσεων με στόχο την πλήρη αποσύνδεση πτυχίου - επαγγέλματος και την κινητικότητα εργαζομένων, η έκθεση της ΕΘΑΑΕ επικροτεί τη συμβολή της αξιολόγησης «στην αναπροσαρμογή πολλών προγραμμάτων σπουδών κυρίως στο πλήθος και τον εξορθολογισμό των μαθημάτων ως προς το αντικείμενο των σπουδών». Ωστόσο, παραμένει ως στόχος η «αναδιάρθρωση των προγραμμάτων σπουδών και πλαισίωσή τους με υπηρεσίες διασύνδεσης σπουδών και αγοράς εργασίας».

Αρα, λοιπόν, ο πραγματικός στόχος της αξιολόγησης ήταν και είναι η υποταγή των προγραμμάτων σπουδών στις πρόσκαιρες ανάγκες της αγοράς, όπως λέει από την αρχή το ΚΚΕ, και όχι ο εκσυγχρονισμός τους με βάση τις επιστημονικές εξελίξεις και τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, όπως κανοναρχούν οι υπέρμαχοί της, «νεοφιλελεύθεροι» και «προοδευτικοί». Μάλιστα, ένα νέο ποιοτικό στοιχείο είναι η απαίτηση για επιτάχυνση του ρυθμού αποφοίτων, με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το περιεχόμενο των σπουδών και την ποιότητα των πτυχίων, μήπως και συμπέσει σε κάποιες περιπτώσεις ο επιχειρηματικός κύκλος με τον κύκλο σπουδών.

Οι εξελίξεις αυτές και οι αλλαγές στα ΠΣ δεν προέκυψαν την τελευταία τριετία. Είναι αποτέλεσμα της εφαρμογής της διαδικασίας της Μπολόνια και στη χώρα μας, που καμία κυβέρνηση ή κόμμα που ομνύει στην «ευρωπαϊκή πορεία της χώρας» δεν αμφισβήτησε. Οπως κανείς δεν αμφισβήτησε τη διαδικασία της αξιολόγησης - σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Οι διαφορές τους εντοπίζονται στους ευφημισμούς που χρησιμοποιούν για να ντύσουν αγοραία κριτήρια που εφαρμόζονται. Για να πούμε όμως και του στραβού το δίκιο, πώς θα μπορούσαν αλήθεια να αμφισβητήσουν τη στρατηγική του κεφαλαίου όταν αποδέχονται τον μηχανισμό της αγοράς στην οικονομία; Θα υπονόμευαν τον λόγο ύπαρξής τους...

Μόνο το ΚΚΕ λέει ότι ο μόνος δρόμος για πραγματικά υψηλού επιπέδου εκπαίδευση στην υπηρεσία των πολλών περνάει μέσα από τη διεκδίκηση για πραγματικά ισότιμη πρόσβαση και κατάργηση όλων των ταξικών φραγμών από την Προσχολική Αγωγή μέχρι το Πανεπιστήμιο, για την κατάργηση κάθε μορφής διδάκτρων ή ανταποδοτικού τέλους, αφού έτσι κι αλλιώς έχουν ήδη πληρώσει για όλα αυτά οι φοιτητές και οι οικογένειές τους. Μόνο το ΚΚΕ αντιπαλεύει από κάθε θέση και με κάθε τρόπο την κατηγοριοποίηση πτυχίων και αποφοίτων που μόνο τα αφεντικά βολεύει. Την υπονόμευση του επιστημονικού υπόβαθρου των ΠΣ και τη μετατροπή τους σε κολάζ γνώσεων και δεξιοτήτων. Τη λογική της εξατομικευμένης μάθησης, που καθιστά τον νέο άνθρωπο ατομικά υπεύθυνο για το τι θα μάθει και πώς, αν θα βρει δουλειά και πώς. Αναδεικνύουμε τις δυνατότητες για σύγχρονες υποδομές και υπηρεσίες στον 21ο αιώνα, για συνεκτικά, ενιαία και σύγχρονα προγράμματα σπουδών, για πτυχία που αποτελούν μοναδική προϋπόθεση για την άσκηση του επαγγέλματος.

Η έκθεση ανακαλύπτει αυτό που γνωρίζουμε και φωνάζουμε όλοι χρόνια τώρα: «Η αναλογία φοιτητών ανά μέλος διδακτικού προσωπικού παρουσιάζει... μια υπερβολικά υψηλή τιμή (47 φοιτητές ανά διδάσκοντα) έναντι της μέσης ευρωπαϊκής αναλογίας (13 φοιτητές ανά διδάσκοντα)», «...υποδομές που θα πρέπει να βελτιωθούν/επεκταθούν και να συντηρηθούν... ανεπαρκές αριθμητικά προσωπικό υποστήριξης... έλλειμμα αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών... μειωμένη χρηματοδότηση...».

Τις διαχρονικές ελλείψεις σε υλικούς και ανθρώπινους πόρους δεν τις αμφισβητεί πλέον κανείς, ούτε όσοι κυβέρνησαν ούτε αυτοί που κυβερνούν. Δεν υπάρχει λόγος πλέον. Ο στόχος επετεύχθη. Τα πανεπιστήμια «στέγνωσαν» και οι απαιτήσεις έπεσαν στα τάρταρα. Ετσι, η επιχειρηματική λειτουργία πλασάρεται ως μονόδρομος από όλους με διαφοροποιήσεις ως προς τον ρόλο και το ποσοστό συμμετοχής του κράτους στο πανεπιστήμιο - επιχείρηση.

Καμία κυβέρνηση και κανένα κόμμα, πλην του ΚΚΕ, δεν έσκυψε πάνω από τα πραγματικά προβλήματα των φοιτητών, από τη μεριά των φοιτητών και της προοπτικής τους ως εργαζομένων. Στα 30 χρόνια εφαρμογής της διαδικασίας της Μπολόνια από όλους όσους κυβέρνησαν, είδαμε το επάγγελμα να βαφτίζεται απασχόληση, τα επαγγελματικά δικαιώματα να ξεδοντιάζονται ένα - ένα, τα πτυχία να γίνονται ένα ακόμα προσόν δίπλα στα πιστοποιητικά που συμπληρώνουν άλλη μια γραμμή στο βιογραφικό, τις κατηγορίες αποφοίτων σε κάθε επάγγελμα να αυγατίζουν και τους μισθούς να καταλήγουν στον ελάχιστο κοινό παρονομαστή. Είδαμε σημαντικά μαθήματα να αφαιρούνται από τα προγράμματα σπουδών για να καλύψουν τα κενά της υποστελέχωσης και τις ελλείψεις υποδομών ή να κάνουν χώρο για τα μαθήματα της «επιχειρηματικότητας», να υπονομεύεται το ενιαίο επιστημονικό υπόβαθρο στο όνομα της ευελιξίας, να βαθαίνουν οι ανισότητες, να υψώνονται οι ταξικοί φραγμοί από το νηπιαγωγείο ακόμα, να μπαίνουν δίδακτρα στα μεταπτυχιακά και να δικαιούσαι απαλλαγή (υποτροφία!) αν το οικογενειακό εισόδημα (γονείς, αδέρφια κι εσύ μαζί) είναι κάτω από 6.126,40 ευρώ, αρκεί βέβαια να είσαι άριστος!

Ως εδώ! 30 χρόνια είναι αρκετά για να βγάλουμε συμπεράσματα. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να χαραμιστούν άλλες γενιές. Τώρα δημιουργούμε αναχώματα. Τώρα ενώνουμε δυνάμεις. Γυρνάμε την πλάτη σε όσους μας έφτασαν εδώ, πότε με το μαστίγιο και πότε με το καρότο. Αποφασίζουμε προς τα πού θα χαράξουμε πορεία: Προς τα εκεί που μας έχει σύρει η αστική τάξη για το συμφέρον της ή προς τα εκεί που είναι το συμφέρον το δικό μας και των παιδιών μας. Τον δεύτερο δρόμο τον φωτίζει και τον κρατά ανοιχτό σταθερά, έναν αιώνα τώρα, το ΚΚΕ.