Τόσο στα σχόλια της διαβούλευσης του νομοσχεδίου της κυβέρνησης για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, όσο και στη δημόσια συζήτηση έχει τεθεί έντονα το θέμα του άρθρου 16 του Συντάγματος, που το νομοσχέδιο ξεκάθαρα παραβιάζει. Θυμίζουμε ότι το άρθρο 16 απαγορεύει ρητά την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, ενώ προβλέπει επίσης ότι οι σπουδές στα ανώτατα ιδρύματα είναι δωρεάν.

Το πρώτο επιχείρημα που πρόβαλε ο υπουργός Παιδείας, ότι τάχα το άρθρο 16 ήταν ένα κατασκεύασμα της χούντας για να έχει τα πανεπιστήμια υπό κρατικό έλεγχο, το «μάζεψε» πολύ γρήγορα αφού το καταρρίπτει η ίδια η Ιστορία. Για του λόγου το αληθές, απλά σημειώνουμε ότι στο ετήσιο διάγγελμά του, που απηύθυνε από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο στις 16 Δεκεμβρίου 1972, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος είχε πει ότι «ευρισκόμεθα εις συνεργασίαν με αμερικανικόν πανεπιστήμιον, προκειμένου να αρχίσωμεν, εφ' όσον τελικώς εξελιχθούν αι συνομιλίαι και αι συμφωνίαι καλώς, τας ενεργείας μέσω των οποίων θα λειτουργήση εις την χώραν ξενόγλωσσον Πανεπιστήμιον, προς παροχήν μεταπτυχιακής εκπαιδεύσεως». Στα σχέδια της χούντας τότε για ιδιωτικά πανεπιστήμια - παραρτήματα ιδρυμάτων του εξωτερικού - έβαλαν φραγμό οι κινητοποιήσεις του φοιτητικού κινήματος που είχαν ανάμεσα στα αιτήματά τους την αναστολή λειτουργίας ξένων κολεγίων (αν και το Deree λειτούργησε από τότε).

Το άρθρο 16 διατυπώθηκε στην αναθεώρηση του Συντάγματος το 1975, μια περίοδο που σηματοδοτούνταν από την προσπάθεια της αστικής τάξης να δημιουργήσει ένα πιο ομαλό κλίμα εδραίωσης της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας της, παίρνοντας ταυτόχρονα τα αναγκαία διαρθρωτικά μέτρα για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης που είχε ανάγκη το κεφάλαιο εκείνη την εποχή, με στόχο πάντα να ενισχύει την κερδοφορία του. Σ' αυτό το πλαίσιο ο Δ. Νιάνιας (εισηγητής της κυβερνητικής πλειοψηφίας της ΝΔ) στη συζήτηση για το άρθρο 16 το 1975 μεταξύ άλλων υποστήριζε: «Το κράτος οφείλει να προστατεύση την ελευθερίαν του πνεύματος απολύτως και την ελευθερίαν των Ανωτάτων Ιδρυμάτων, όταν μάλιστα καθώς θα προτείνω η Ανώτατη Παιδεία είναι και οφείλει να είναι μόνον κρατική δια τον φόβον των μπίζνες...».

Σήμερα, η κυβέρνηση ερμηνεύει όπως τη βολεύει το άρθρο 16 προκειμένου να το παρακάμψει, επιβεβαιώνοντας ότι το αστικό κράτος δεν «κωλώνει» πουθενά, ούτε στο Σύνταγμα, που το έχει «κορόνα στο κεφάλι του», όταν πρόκειται να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των επιχειρηματικών ομίλων. Μάλιστα, ένα από τα επιχειρήματά της είναι ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε ως «σύμφωνη με το Σύνταγμα» την επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα των δημόσιων πανεπιστημίων και τα δίδακτρα στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, άρα το άρθρο 16 έχει ξαναπαραβιαστεί, με «πράσινο φως» από το ΣτΕ.

Κόντρα όμως στα τέσσερα - πέντε ονόματα συνταγματολόγων, κυρίως από τον χώρο του ΠΑΣΟΚ, που επικαλείται ο υπουργός Παιδείας, έχουν βγει άλλοι οχτώ συνταγματολόγοι και ένα πρώην στέλεχος του ΣτΕ, που ξεκαθαρίζουν ότι η παράκαμψη του άρθρου 16 είναι αντισυνταγματική, ενώ πάνω από 1.000 πανεπιστημιακοί ετοιμάζουν σχετική προσφυγή στο ΣτΕ.

Πρέπει να έχουμε ξεκάθαρο ότι η συνταγματική ρύθμιση δεν αρκεί όχι μόνο για να ικανοποιήσει τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες στη μόρφωση, αλλά ούτε καν για να τις «προστατέψει» από τη βασική επιδίωξη του κεφαλαίου που περιφρουρεί το κάθε αστικό Σύνταγμα: Την καπιταλιστική κερδοφορία. Ωστόσο, χρησιμοποιώντας όλα τα όπλα που μπορεί να έχει το κίνημα σε αυτήν τη μάχη ενάντια στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, δεν μπορεί να απεμπολήσει την ανάδειξη της ξεκάθαρης αντισυνταγματικότητάς τους.

Σ' αυτό το πνεύμα εξάλλου, το ΚΚΕ είχε τοποθετηθεί και στη συζήτηση για την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2018, ζητώντας την επέκταση του άρθρου 16 με την ακόλουθη διατύπωση: «Η μόρφωση δεν είναι εμπόρευμα. Πλήρης διασφάλιση του ενιαίου και δημόσιου χαρακτήρα της Παιδείας με απαγόρευση στη λειτουργία ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων στην Εκπαίδευση και Κατάρτιση. Πλήρης κατοχύρωση στη δωρεάν παροχή Παιδείας για όσους βρίσκονται στη χώρα». Γιατί φυσικά το άρθρο 16 δεν σηματοδοτεί μια «σοσιαλιστική νησίδα» στον ελληνικό εκπαιδευτικό χάρτη σήμερα, είναι όμως ένα εμπόδιο που η πράξη δείχνει ότι τους έχει δυσκολέψει τόσα χρόνια...