ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ

Συνηθίζουν να γράφουν παράλληλα, δύο και τρεις δημιουργίες, κι όχι κατ' ανάγκη του ίδιου συγγραφικού είδους. Σ' αυτές τις περιπτώσεις ανήκει ο Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας, ο οποίος είναι από τους πρώτους συνειδητοποιημένους ανθρώπους της γραφής που έβαλε στο παιχνίδι του δυτικού μυθιστορηματικού παραδείγματος τη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία ως πολιτικό και κοινωνικό αίτημα των καταφρονημένων.

Η πράξη της γραφής σ' αυτές τις, συνήθως ταλανισμένες από πολυετείς δικτατορίες, χώρες είναι ταυτισμένη με τους αγώνες του λαού, είναι κομμάτι της δύσκολης καθημερινότητάς του, εξ ου και οι αναγνώστες βρίσκουν στις τυπωμένες σελίδες σάρκες από τις σάρκες τους, την έκφραση της δικής τους ατομικής και συλλογικής ιστορίας.

«Τα βιβλία μας», αποφαίνεται ο Μ. Α. Αστούριας, στην ομιλία του, κατά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας (1967), «δεν αναζητούν τα ηχηρά και σκληρά εφέ, για να μας βοηθήσουν να πάρουμε μια θέση στη δημοκρατία των γραμμάτων. Είμαστε ανθρώπινες υπάρξεις που συγγενεύουν με το αίμα, με τη γεωγραφία, με τις εκατοντάδες, τις χιλιάδες των Λατινοαμερικανών που βιώνουν την αθλιότητα πάνω σ' αυτήν την εύφορη και καρπερή γη της Αμερικής. Τα μυθιστορήματά μας προσπαθούν να κινητοποιήσουν τις ηθικές δυνάμεις όλου του κόσμου που μπορούν να μας βοηθήσουν στην υπεράσπιση αυτών των ανθρώπων. Το μικτογενές στοιχείο ήταν πολύ αναπτυγμένο στη λογοτεχνία μας, ήταν αυτό που συναντώντας τη μεγαλειότητα της αμερικανικής φύσης, της έδωσε την ανθρώπινη διάσταση. Δεν πρόκειται για μια φύση αφιερωμένη στους θεούς, όπως συμβαίνει στα κείμενα των Ινδιάνων, αλλά για μια φύση ανθρώπινη, όπου τα ανθρώπινα προβλήματα αντιμετωπίζονται με τόλμη και αποφασιστικότητα».

Αυτής της φύσης, της ανθρώπινης, της τυραννισμένης, είναι τα προβλήματα, τα οποία διαπερνούν την «Τριλογία της Μπανάνας» («La trilogia bananera»). Η αρχή της εμφάνισής της γίνεται με τον «Δυνατό άνεμο» («Viento fuerte», 1950).

Ακολουθούν τα μυθιστορήματα «Ο πράσινος Πάπας» («El Papa Verde», 1954) και «Τα μάτια των ενταφιασμένων» («Los ojos de los enterrados, 1960) - και τα τρία κυκλοφορούν από τον εκδοτικό οίκο «Losada» της Αργεντινής, ενώ στη γλώσσα μας δεν έχουν ακόμη μεταφραστεί.

Ωστόσο, από την εκτενή τοιχογραφία των καταπιεσμένων δεν απουσιάζει το επικό στοιχείο, καθώς αναδεικνύεται με τη μαχητικότητα, με την οποία οπλίζονται οι φτωχοί εργάτες γης εναντίον της αμερικανικής εταιρείας «United Fruit Company».

Τα μίσθια όργανά της εκπροσωπούν τον απάνθρωπο καπιταλισμό, με αντικείμενο την αγροτική εκμετάλλευση, καθώς συστηματικά και σχεδιασμένα κλέβουν από τους ντόπιους τη μαζική παραγωγή της μπανάνας τους, για να φτάσει στο τραπέζι του εφησυχασμένου Δυτικού καταναλωτή.

Αυτού που αφελώς δεν γνωρίζει ή δεν θέλει να μάθει ή κλείνει τα μάτια μπροστά στους άθλιους όρους εργασίας, με τους οποίους καλλιεργείται, κόβεται, μαζεύεται, διακινείται και εξάγεται το τροπικό, με τη γλυκιά γεύση, φρούτο.

Με αυτό, λοιπόν, το μνημειώδες έργο εναντίον του ξεζουμίσματος των αγροτών, ο Γουατεμαλέζος συγγραφέας κερδίζει, το 1966, το Βραβείο Ειρήνης «Λένιν», αναγνώριση που έρχεται από το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος, με το αιτιολογικό ότι ο συγγραφέας, από τη χώρα του ιθαγενούς πολιτισμού, δίνει φωνή στους άφωνους της εξαθλιωμένης ζωής.

Ποτέ, μα ποτέ του δεν ξεχνάει τη μιγαδική ανθρωπογεωγραφία της πατρίδας του, πάντα με παρόντες τους ιθαγενείς προπάτορες να του δίνουν υψηλές κλίμακες φυλετικής συνείδησης, χωρίς, όμως, αποκλεισμούς και πάντα με διεθνιστικό προσανατολισμό.

Για τους αγαπημένους του, mulatos, ομοεθνείς του γράφει το μυθιστόρημα «Μια κάποια μιγάδα» («Mulata de tal», 1963, «Losada»), που τυπώθηκε και στα Ελληνικά (μετάφραση: Μπάμπης Λυκούδης, εκδόσεις «Bell», 1998) και πλέον δεν βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία.

Οφείλει τη σύνθεσή του σε μυθολογικά στοιχεία των Μάγια, με πρωταγωνιστή τον φτωχό χωριάτη Σελεστίνο Γιουμί. Ονειρεύεται ν' αποκτήσει πλούτο και δύναμη, γι' αυτό και πουλάει τη γυναίκα του Νινιχόλ στον Ταζόλ, τον δαίμονα των φύλλων του καλαμποκιού.

Οταν πια θα γίνει ο ισχυρότερος άνδρας του τόπου του, συναντά στον δρόμο του μια σαγηνευτική μιγάδα και την παντρεύεται. Αλλά η γυναίκα αυτή είναι μια παγίδα του διαβόλου: Ενα πλάσμα βίαιο, ανεξήγητο, ατιθάσευτο και άφυλο.

Μετανιωμένος, ο Γιουμί επιχειρεί να επανασυνδεθεί με την πρώτη του σύζυγο και, με τη βοήθειά της, να ξεφορτωθεί την μιγάδα. Ομως, τι τα θέλετε, έχουν και οι δύο τους «εξαφανιστεί» στο βασίλειο της μαγείας.

Εδώ, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας τα δίνει όλα: Συστήνεται μ' ένα ανιμιστικό πανηγύρι στον θεό Βάκχο και στήνει γύρω του μία χορογραφία πνευμάτων, δαιμόνων και συμβόλων, με το όνειρο να καταλύει την πραγματικότητα, εμποτισμένο στους μύθους της «άγριας» πατρίδας του.

Η ιστορία για παιδιά «Ο άνθρωπος που τα είχε όλα, όλα, όλα...» («El Hombrequelo Tenia Todo Todo Todo», «Piedrasanta», 1973 - μετάφραση: Χουάν Ραμόν Εσπρίδος. Εικονογράφηση: Ζακλίν Ντιέμ, εκδόσεις «Υψιλον», 1988) επιβεβαιώνει, για ακόμη μία φορά, ότι είναι ένας μετρ του άνευ όρων και ορίων φανταστικού, καθώς αλώνει τα γεγονότα των δυστυχισμένων και απελπισμένων, κι αφού κομματιάσει το ψεύδος, δίνει ξανά νόημα στη ζωή του ανθρώπου, με την ελπίδα, στην καλύτερή της ώρα, για ένα φωτεινό μέλλον, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Το εξωφρενικό καταλύει τη λογική και την οριζόντια ανάγνωση της ιστορίας, χωρίς, όμως, να προωθείται η κάθετος εξ ουρανού λύση που να ποδηγετεί τη λύτρωση. Οι λέξεις, οι προτάσεις και τα νοήματα υπακούν σ' έναν στροβιλισμό γραφής, με τον οποίο ο επαναληπτικός λόγος, αντί να συσκοτίζει στην ανάγνωση, λειτουργεί καλειδοσκοπικά ως πρόρρηση της αληθούς συνείδησης. Ενα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Νεοϋορκέζοι τραπεζίτες με γραβάτες σε σχήμα λουκέτου, με ψηλά, σκληρά κολάρα φτιαγμένα από τραπεζικές επιταγές, πράσινες, του ενός εκατομμυρίου δολαρίων, σπιούνοι του Βασιλέως των Βασιλέων, στεγνοί και σκοτεινοί, πράκτορες των οικονομικών δυνάμεων, με τα πισινά τους φθαρμένα στους προθαλάμους των μεγάλων του κόσμου τούτου, βασιλιάδες του υπόκοσμου, στρατιές παλαβών χρυσοθήρων ακολουθούσαν τα ίχνη του μυστηριώδους αυτού όντος που τα είχε όλα (σ.σ. και τράβαγε πάνω του τα χρυσά αντικείμενα), στο πιο δραματικό ανθρωποκυνηγητό που έγινε ποτέ».

ΥΓ: Μετά από μισόν αιώνα (9 Ιούνη 1974), τα οστά του Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας, αυτού του θεμελιωτή του πολιτιστικού οικοδομήματος του λαού της Γουατεμάλας, επιστρέφουν, από το κοιμητήριο του Περ-Λασέζ του Παρισιού, στη χώρα των Μάγια. «Είναι μια απόφαση με μεγάλο συναισθηματικό υπόβαθρο, αλλά συνιστά και μια πολιτική απόφαση, με την οποία είμαι σίγουρος ότι θα συμφωνούσε ο πατέρας μου», δήλωσε ο μικρότερος γιος του συγγραφέα Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας Αμάντο.