ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ

Στην εφημερίδα της ελληνικής παροικίας, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, «Ταχυδρόμος», στις 10 Απρίλη 1960, βρίσκουμε την ακόλουθη είδηση, που φιλοξενείται στις ειδικές σελίδες της, υπό τη ρουμπρίκα «Φιλολογικός "Ταχυδρόμος"»:

Κάτω από τον τίτλο «Μια καταγγελία της "Νέας Πορείας"», διαβάζουμε:

«Το λογοτεχνικό περιοδικό "Νέα Πορεία" της Θεσσαλονίκης στο τελευταίο του τεύχος καταγγέλλει τον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, γιατί κατάθεσε στην Εθνική Πινακοθήκη τις πρώτες τυπωμένες σελίδες ενός βιβλίου, για να μπορεί να διεκδικήσει το Κρατικό Βραβείο της χρονιάς, πριν ακόμη κυκλοφορήσει ολόκληρο το βιβλίο».

Αναζητήσαμε το θεσσαλονικιώτικο περιοδικό «Νέα Πορεία», κι όντως, στο διπλό τεύχος 59 - 60 (Γενάρης - Φλεβάρης 1960), ανακαλύψαμε το ανυπόγραφο καυστικό σχόλιο της στήλης «Από μήνα σε μήνα» και διαβάζουμε:

«Από την Αθήνα μεταβιβάζονται τούτα τα καταπληκτικά: Ο γνωστός ποιητής κ. Οδυσσέας Ελύτης ετοιμάζεται να κυκλοφορήσει εντός του 1960 βιβλίο ποιημάτων, του οποίου ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί η εκτύπωση. Και επειδή βιάζεται να διεκδικήσει το κρατικό βραβείο του 1959, έσπευσε να καταθέσει στην Εθνική Βιβλιοθήκη τις πρώτες τυπωμένες σελίδες του βιβλίου του, όπου στον τίτλο αναγράφεται η χρονολογία εκδόσεως το 1959: Με τον τρόπον αυτόν επιδιώκεται η καταστρατήγηση των διατάξεων περί κρατικών βραβείων, οι οποίες ρητώς και κατηγορηματικώς ορίζουν ότι για να κριθεί ένα βιβλίο από την αρμόδια επιτροπή, πρέπει να έχει τυπωθεί και κατατεθεί στην Εθνική Βιβλιοθήκη το προηγούμενο έτος.

Μολονότι δεχόμαστε με πολλήν επιφύλαξη τις πληροφορίες τούτες, ωστόσο, επειδή κι εμείς δεν έχουμε καμιάν ένδειξη ότι μέχρι σήμερα έχει κυκλοφορήσει βιβλίο του κ. Ελύτη, νομίζουμε πως έχουμε το δικαίωμα να ρωτήσουμε, είναι δυνατόν ο κ. Ελύτης, με το γνωστό ανώτερο ήθος του, να επιδιώξει με τέτοιον ανώμαλο τρόπο το κρατικό βραβείο; Κι ακόμα, πώς η Εθνική Βιβλιοθήκη δέχθηκε να παραλάβει μόνον τον τίτλο με τις πρώτες σελίδες ενός βιβλίου, που δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί η εκτύπωσή του, και να το καταχωρήσει ως εκδοθέν κατά το 1959;

Από το δεύτερο τούτο ερώτημα συναρτάται ένα τρίτο, πώς η ίδια η Εθνική Βιβλιοθήκη, στον κατάλογο των βιβλίων 1959, που παρέδωσε στην ομάδα των 12, ο οποίος εδημοσιεύθη στις εφημερίδες, δεν είχε συμπεριλάβει και το βιβλίο του κ. Ελύτη; Η περίεργη τούτη υπόθεση γεννά κι άλλα, που ξεπερνούν τα όπλα της απλής περιέργειας και μπαίνουν στο χώρο πια της ηθικής τάξεως.

Η ''Νέα Πορεία'', όπως είναι γνωστό, δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ ούτε για τα βραβεία αυτά καθ' εαυτά, ούτε για τα πρόσωπα που διεκδικούν. Ενδιαφέρθηκε όμως και εξακολουθεί να ενδιαφέρεται για τον αδιάβλητο τρόπο της απονομής των και για έναν αυστηρό κανόνα τάξεως, που πρέπει να διέπει το ήθος της πνευματικής μας ζωής. Και για τούτο περιμένουμε να εξακριβωθεί από το υπουργείο Παιδείας αν πραγματικά έγινε η ανώμαλη κατάθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη του βιβλίου του κ. Ελύτη, και ακόμη, να μάθουμε τι ακριβώς συμβαίνει, από τον ίδιο τον κ. Ελύτη, που είμαστε βέβαιοι πως δεν θα θελήσει ν' αφήσει τον εαυτό του εκτεθειμένο σε τόσο εκπληκτικές πληροφορίες που εμείς τουλάχιστον αρνούμεθα να παραδεχτούμε».

Στο τριπλό τεύχος (Οκτώβρης - Νοέμβρης - Δεκέμβρης 1960) του ίδιου περιοδικού, εντοπίσαμε άλλη μία αναφορά στην απονομή Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων για τα βιβλία του 1959, με θεσμοθέτη το υπουργείο Παιδείας - σήμερα, τα προς βράβευση βιβλία επιλέγονται από το υπουργείο Πολιτισμού. Αυτήν τη φορά δεν γίνεται ονομαστική αναφορά στον Οδυσσέα Ελύτη. Η κριτική γέρνει προς την εντοπιότητα δύο δημιουργών που δεν βραβεύτηκαν το 1960 - ενώ θα έπρεπε κατά το έντυπο - του ποιητή Γ. Θ. Βαφόπουλου (1903-1996) και του κριτικού Πέτρου Σπανδωνίδη (1890-1964):

«Τα φετινά κρατικά βραβεία», κρίνει ο άγνωστος συντάκτης, «όπως κάθε χρόνο, παρουσίασαν τα χάλια τους. Βέβαια δεν είχαμε την περίπτωση βραβεύσεως (...) Μια αδικία σε βάρος του Μακεδόνα κριτικού Πέτρου Σπανδωνίδη (...)».

Δεν θα επιμείνουμε στον σχολιασμό της «Νέας Πορείας» για την περίπτωση του φιλόλογου και κριτικού από το Μελένικο, αλλά θα πάμε πιο κάτω, όπου γίνεται αναφορά στον λυρικό από τη Γευγελή:

«Αλλά και η άλλη αδικία εις βάρος του επίσης Μακεδόνα ποιητή Γ. Θ. Βαφόπουλο (Τι σύμπτωση αλήθεια, πάντοτε να στρέφονται κατά της Μακεδονίας!), την οποία πρώτη η ''Ν. Πορεία'' είχε ''μυριστεί'' πριν οχτώ μήνες κ' είχε μάλιστα κατακρίνει κάποιους κυρίους, που εφρόντησαν να τηρήσουν την γνωστήν τακτικήν της νίσσας, δεν είναι μικρό ''φιάσκο'' (...) Υποσχέσεις, ψευτοϋποκλίσεις, ώσπου στο τέλος ξεφουρνίζεται κάποιο βιβλίο, άξιο μεν, αλλά ουσιαστικά (όχι τυπικά, όπως το παρουσίασαν τελικά) εκτός κρίσεως».

Η απάντηση από τον διευθυντή Γραμμάτων του υπουργείου Παιδείας Γεώργιο Κουρνούτο (1913 - 1989) προς τον υπεύθυνο περιοδικού δεν προκαλείται από το πρώτο δημοσίευμα, στο οποίο κατονομάζεται ο Οδυσσέας Ελύτης, αλλά το δεύτερο, στο οποίο «φωτογραφίζεται». Τυπώνεται στο τεύχος 72 (Φλεβάρης 1961):

«Προ την Αξιότιμον Δ/νσιν του Περιοδικού

''Νέαν Πορείαν''

Θεσσαλονίκην

Θέμα: Περί του βιβλίου του Οδ. Ελύτη.

Εις απάντησιν σημειώματος δημοσιευθέντος εις το τεύχος Οκτωβρίου, Ν/βρίου, Δ/βρίου 1960 του εγκρίτου ημών περιοδικού περί του βιβλίου του κ. Οδυσσέα Ελύτη ''Αξιον εστίν'' έχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν ότι τούτο κατετέθη εις την Εθνικήν Βιβλιοθήκην ως η σχετική βεβαίωσις αυτής την 30-12-1959 καταχωρισθέν εις το βιβλίον εισαγωγής υπ' αύξ. αριθ. 1875.

Βάσει της άνω βεβαιώσεως η Επιτροπή επιλογής βιβλίων και απονομής των κρατικών βραβείων καλώς περιέλαβε τούτο εις τα υπό κρίσιν βιβλία τα εκδοθέντα κατά το έτος 1959 και συνεπώς τα σχόλια υμών δεν στηρίζονται εις την πραγματικότητα.

Ε. Υ.

Ο Δ/ντής Γραμμάτων

Γ. ΚΟΥΡΝΟΥΤΟΣ»

ΥΓ: Τους χώριζε μια δεκαετία, αλλά στις λογοτεχνικές συντροφιές δεν μετράνε τα χρόνια, γιατί προέχει η ικανότητα στη συγγραφή. Παρίσι του 19ου αιώνα, ο Γάλλος ποιητής Πολ Βερλέν (1844 - 1896) συναντά τον ομότεχνό του Αρθούρο Ρεμπό. Το σκίτσο του νεότερου, φιλοτεχνημένο από τον παλαιότερο, με πένα και καφέ μελάνι, φέρει την ένδειξη «Ιούνης 1872». Ο 17χρονος διάττοντας αστέρας της δημιουργίας απεικονίζεται με μακριά μαλλιά, έχει τα χέρια στις τσέπες και καπνίζει μία πίπα. Η καμωμένη από μνήμης προσωπογραφία πουλήθηκε σε δημοπρασία του Οίκου Ντρουό αντί 585.000 ευρώ.