Σε μια ενδιαφέρουσα εκδήλωση με τίτλο «Παραβατικότητα ανηλίκων - "Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω" - πάλη για την κοινωνία της προστασίας και ευημερίας όλων των ανήλικων παιδιών», που διοργανώθηκε από την ΚΟΒ Περάματος του ΚΚΕ, μίλησαν η Λίνα Κροκίδη, υπεύθυνη της Διατμηματικής Ομάδας Εργασίας του ΚΚΕ για την παραβατικότητα των ανηλίκων, και η Κωνσταντίνα Τσότρα, μέλος του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την ισοτιμία και τη χειραφέτηση της γυναίκας.

Ακολουθούν εκτενή αποσπάσματα από την ομιλία της Λ. Κροκίδη.

Καθόλου τυχαία, κατά τη γνώμη μας, ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο, παρακολουθούμε έναν βομβαρδισμό ρεπορτάζ και συζητήσεων στα ΜΜΕ και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης για έξαρση της νεανικής παραβατικότητας.

Χωρίς να υποτιμάμε το φαινόμενο και μία ορισμένη αύξησή του, εκτιμάμε ότι συνυπάρχει μια σκόπιμη υπερπροβολή και διόγκωση των όποιων στοιχείων υπάρχουν.

Πολύ πρόσφατα ο ίδιος ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη παραδεχόταν ότι το 2024 υπήρχε μείωση κατά 20% των αδικημάτων όπου εμπλέκονταν ανήλικοι, συγκριτικά με το 2023, και ότι η αύξηση κατά 50%, που έδινε η Αστυνομία, αφορούσε τις συλλήψεις. Επιπλέον, στα στοιχεία που δίνονται «τσουβαλιάζονται» όλα τα αδικήματα, χωρίς καμία ποιοτική διαβάθμιση: Από παραβάσεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας μέχρι συλλήψεις ανηλίκων προσφύγων και μεταναστών γιατί δεν είχαν χαρτιά.

Από την άλλη, τα ίδια ΜΜΕ υποβαθμίζουν ή και αποσιωπούν τα θετικά πρότυπα στάσης ζωής της νεολαίας, όταν κινητοποιείται και διεκδικεί συλλογικά.

Την προηγούμενη βδομάδα ψηφίστηκε ένα πολυνομοσχέδιο για την «προστασία» δήθεν των ανηλίκων και την «αντιμετώπιση» νέων μορφών βίας κατά των γυναικών. Ενας νόμος με καθαρά κατασταλτικό / τιμωρητικό χαρακτήρα, που κινείται στη λογική ότι με αυστηροποίηση των ποινών, με συρρίκνωση των όποιων αναμορφωτικών μέτρων μπορούν να λειτουργήσουν στον καπιταλισμό, με περισσότερη φυλακή θα αντιμετωπιστεί η νεανική ή και ενήλικη εγκληματικότητα.

Η κυβέρνηση και όλα τα κόμματα που κυβέρνησαν - και τα κόμματα της σοσιαλδημοκρατίας που τώρα διαμαρτύρονται - δεν έχουν πάρει διαχρονικά κανένα ουσιαστικό μέτρο στον τομέα της πρόληψης, για τη στήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους, όταν μάλιστα το ένα στα τρία παιδιά στην Ελλάδα βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Ολοι ψήφισαν και εφάρμοσαν τα μνημόνια που αποτελείωσαν τις ήδη σαθρές κοινωνικές υπηρεσίες και δομές, τις πολεμικές ΝΑΤΟικές δαπάνες των 7 δισ. ευρώ.

Κυβέρνηση και κόμματα της εκμετάλλευσης και των πολέμων ούτε νοιάζονται ούτε μπορούν να προστατεύσουν το παιδί που εκτίθεται σε κάθε είδους βία από τη γέννησή του ακόμη. Γιατί δεν υπάρχουν γεννημένα επικίνδυνα παιδιά, αλλά παιδιά που κινδυνεύουν, μέσα στο συγκεκριμένο σύστημα, είτε να πέσουν θύματα είτε να γίνουν θύτες.

Αυτά που πραγματικά επιδιώκουν είναι:

1. Να αποκρύψουν τις πραγματικές αιτίες, που βρίσκονται στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, να αποκρύψουν τις ευθύνες όλων των αστικών κυβερνήσεων που δεν παίρνουν στοιχειώδη μέτρα πρόληψης και να τις μεταθέσουν στην ατομική ευθύνη, την οικογένεια, το σχολείο, ακόμη και το DNA.

2. Να αξιοποιήσουν τα όποια φαινόμενα ακραίας επιθετικής συμπεριφοράς νέων, για να ενισχύσουν κατασταλτικά μέτρα που έρχονται για να μείνουν απέναντι σε όλη τη νεολαία και τον λαό.

3. Να αποπροσανατολίσουν και να αποσπάσουν τη συναίνεση του λαού, να τον κάνουν να πιστέψει ότι κινδυνεύει από ένα τμήμα της νεολαίας, να τον κάνουν να ζητάει ακόμη πιο αυστηρά μέτρα, περισσότερη αστυνόμευση.

Η εργατική τάξη, ο λαός πρέπει να είναι πολύ επιφυλακτικοί όταν ακούνε ότι θα γίνουν πιο αυστηροί οι νόμοι για να αντιμετωπιστεί το δείνα κοινωνικό πρόβλημα, όπως, για παράδειγμα, αυτό της εγκληματικότητας. Κι αυτή η επισήμανση έχει ιδιαίτερη σημασία σε περιόδους όξυνσης της ταξικής πάλης ή πολεμικής οικονομίας και πολεμικής προετοιμασίας, όπως είναι η σημερινή, που πάντοτε συνοδεύεται με ένταση της καταστολής σε βάρος του λαϊκού κινήματος. Το δίκαιο της κυρίαρχης αστικής τάξης, ακόμη κι όταν ρυθμίζει κανόνες κοινωνικής συμβίωσης (π.χ. σωστά πρέπει να τιμωρείται η άνανδρη δολοφονία μίας γυναίκας από τον σύντροφό της, η ενδοοικογενειακή βία), δεν παύει να έχει βασικό σκοπό του τη θωράκιση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Η αντιμετώπιση των ανηλίκων που παραβίασαν τον νόμο δεν πρέπει να κυριαρχείται από την τιμωρητική λογική αλλά από την αναμορφωτική/επανορθωτική, την επιείκεια και, κυρίως, τη διασφάλιση δυνατοτήτων για μορφωτική βελτίωση, επαγγελματική και κοινωνική επανένταξη, με τη στήριξη των κοινωνικών δομών και των οικογενειών τους.

Αυτή η πολιτική δεν είναι πρωτοτυπία της ελληνικής κυβέρνησης. Ιδιας κατεύθυνσης μέτρα παίρνουν η μία μετά την άλλη και άλλες χώρες της ΕΕ. Σε πολιτεία της Αυστραλίας, αποφάσισαν να βάζουν φυλακή ακόμη και παιδιά κάτω των 10 ετών! Τόσος ανθρωπισμός και τόσο κράτος δικαίου στον πολιτισμένο καπιταλιστικό κόσμο!

Και όλα αυτά, παρόλο που επιστημονικές έρευνες και η διεθνής εμπειρία δείχνουν ότι ο εγκλεισμός των ανηλίκων στη φυλακή δεν οδηγεί στον σωφρονισμό, δεν μειώνει την υποτροπή. Το αντίθετο, είναι τραυματική για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών ή νεαρών ενηλίκων, τα στιγματίζει, τα εξοικειώνει με το έγκλημα, τα φέρνει αντιμέτωπα με ακόμη μεγαλύτερους κινδύνους, με δεδομένες τις γνωστές άθλιες συνθήκες που επικρατούν στις φυλακές ανηλίκων.

Στον νόμο που ψηφίστηκε πρόσφατα, προβλέπονται εξοντωτικές ποινές φυλάκισης από 1 έως 5 χρόνια και χρηματικές ποινές τουλάχιστον 10.000 ευρώ στους γονείς, για παραμέληση εποπτείας ανηλίκου, ακόμα και για συμπεριφορές που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ένας έντονος καβγάς (με βάση τη γενικότητα της διατύπωσης). Στην ίδια κατεύθυνση φαίνεται ότι θα είναι και τα μέτρα που προανήγγειλε ο πρωθυπουργός για τον εθισμό των νέων στο διαδίκτυο.

Στους πρώτους οκτώ μήνες του 2024, οι συλλήψεις γονέων για παραμέληση ανηλίκου αυξήθηκαν κατά 70% συγκριτικά με την προηγούμενη χρονιά, περίπου 4 γονείς κάθε μέρα συλλαμβάνονται.

Στοχοποιούν κυρίως τη λαϊκή οικογένεια. Μιλάμε για την οικογένεια που περνάει τον δικό της Γολγοθά, με γονείς με τσακισμένα ωράρια - λάστιχο και μισθούς που αδυνατούν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες της, με ελάχιστο ουσιαστικό χρόνο για να αφιερώσουν στα παιδιά τους, με άγχη και διαρκή ανασφάλεια. Μιας οικογένειας που δεν υφίσταται στο κενό, αλλά διαμορφώνεται στο έδαφος ενός συγκεκριμένου κοινωνικοοικονομικού συστήματος, αναπαράγει τα βασικά χαρακτηριστικά του.

Δεν αρνούμαστε το μερίδιο ευθύνης που αναλογεί στους γονείς ειδικά στη συγκεκριμένη κοινωνία, όμως δεν είναι ευθύνη των γονιών η δημιουργία μιας σειράς νοσηρών φαινομένων με τα οποία εκδηλώνεται η νεανική παραβατικότητα. Γι' αυτό και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ουσιαστικά το ζήτημα μόνο με κάποιες επιμορφώσεις ή με πρακτικές συμβουλές διαχείρισης των προβλημάτων των παιδιών που εξωτερικεύουν καταστροφικά τη βία που δέχονται από την καπιταλιστική κοινωνία. Δεν είμαστε αντίθετοι σε τέτοιες πρωτοβουλίες, με προοδευτικό βέβαια περιεχόμενο, όμως δεν έχουμε αυταπάτες ότι αρκούν για τη ριζική λύση του προβλήματος.

Η ατομική βία, η επιθετικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις, η εγκληματικότητα είναι στοιχεία σύμφυτα με την εκμεταλλευτική κοινωνία του ατομισμού και του ανταγωνισμού, δηλαδή την καπιταλιστική κοινωνία. Από όλους τους πόρους του συστήματος ξεχειλίζει η βία: Ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι, βία της εκμετάλλευσης, της στέρησης βασικών αγαθών μαζί με την ξεδιάντροπη επίδειξη του πλούτου των εκμεταλλευτριών τάξεων.

Σε αυτήν τη βάση καλλιεργούνται στρεβλά πρότυπα και σάπιες αξίες που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις συμπεριφορές των παιδιών. Σάπια πρότυπα που κυριαρχούν και στο διαδίκτυο και τα ΜΚΔ και συμβάλλουν στην ανάπτυξη αντικοινωνικών συμπεριφορών, χωρίς όμως να τις δημιουργούν αυτά.

Το ίδιο το σύστημα, το αστικό σχολείο των ταξικών φραγμών και της ταξικής διαφοροποίησης που εντείνεται με τα «Ωνάσεια Σχολεία», μαθαίνει στα παιδιά να είναι σκληρά και ανταγωνιστικά για να επιβιώσουν, να αναγνωριστούν, να «αριστεύσουν» σε κάποιον τομέα - ας είναι και στο φάσμα της παραβατικότητας. Το ίδιο αυτό σύστημα καλλιεργεί την αδιαφορία απέναντι στην κοινωνική αδικία, τον ρατσισμό, την οπαδική βία, στρατολογεί νέα παιδιά από την πλευρά της αντίδρασης για να τα χρησιμοποιήσει ενάντια στην ταξική, την επαναστατική πάλη.

Δηλαδή στον καπιταλισμό θα γίνουν όλοι εγκληματίες; Οχι, βέβαια! Η διαμόρφωση της προσωπικότητας αποτελεί μια σύνθετη, πολύπλοκη και αντιφατική εξελικτική διαδικασία, την οποία ανέλυσε με μοναδικό τρόπο ο μεγάλος Σοβιετικός ψυχολόγος Λεβ Βιγκότσκι, που συντελείται πάντα στο έδαφος ενός συγκεκριμένου κοινωνικού συστήματος. Οι θεωρίες που αποδίδουν την εγκληματικότητα, την επιθετική συμπεριφορά στα ζωώδη ένστικτα του ανθρώπου, στο DNA, είναι βαθιά αντιδραστικές και εξωπραγματικές. Βιολογικοποιούν κοινωνικά χαρακτηριστικά και αθωώνουν το σύστημα. Κάτι τέτοιο είπε και ο υφυπουργός Υγείας, λέγοντας ότι «οι επιθετικοί γονείς γεννούν επιθετικά παιδιά».

Το ΚΚΕ παλεύει για να δημιουργηθούν οι πολιτικές και κοινωνικές προϋποθέσεις, που θα ανοίξουν τον δρόμο ώστε να ικανοποιηθούν ολόπλευρα όλες οι ανάγκες της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Παλεύει για μέτρα στήριξης της οικογένειας και των παιδιών από τη γέννηση μέχρι την ενηλικίωσή τους. Για να ληφθούν άμεσα όλα τα αναγκαία μέτρα πρόληψης και προστασίας - μέσα από δημόσιες δομές και υπηρεσίες - στα σχολεία, τις γειτονιές, τους αθλητικούς και πολιτιστικούς συλλόγους.

Τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργεί ο καπιταλισμός μπορούν να περιοριστούν έως και εξαλειφθούν μόνο κατά την οικοδόμηση της νέας σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας.

Ο σοσιαλισμός απέδειξε την ανωτερότητά του στα πρώτα κιόλας βήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, με την καθοριστική συμβολή του μεγάλου παιδαγωγού Μακαρένκο, που ανέλαβε να περιθάλψει, μορφώσει, να αναγεννήσει κυριολεκτικά χιλιάδες παραβατικά παιδιά που κληροδότησε στον σοσιαλισμό το τσαρικό καθεστώς.

Η ίδια η πάλη ενάντια στην εκμετάλλευση, για την απελευθέρωση του ανθρώπου, για τον σοσιαλισμό, δίνει ένα ανώτερο νόημα στη ζωή του ανθρώπου. Είναι ένα ιδανικό που οικοδομείται σήμερα, μέσα από τη συλλογική αγωνιστική δράση του λαού και της νεολαίας για όλα τα λαϊκά προβλήματα, δράση που εντάσσει το ατομικό συμφέρον στο συλλογικό συμφέρον της τάξης, που συμβάλλει στη διαμόρφωση προτύπων, αξιών, τρόπου ζωής στον αντίποδα της βαρβαρότητας των αστικών «αξιών» του ανταγωνισμού, του ατομισμού και του ατομικού δικαιωματισμού.

Αυτήν τη διέξοδο δείχνει το ΚΚΕ, η ΚΝΕ στους νέους, στους γονείς, στους δασκάλους που αγωνιούν και ανησυχούν. Να έρθουν σε επαφή, να συνδεθούν, να ενταχθούν στο νεολαιίστικο, το εργατικό και λαϊκό κίνημα. Να συμπορευθούν με το ΚΚΕ και την ΚΝΕ.

• Αποσπάσματα από την ομιλία της Κωνσταντίνας Τσότρα θα δημοσιευτούν σε επόμενο φύλλο του «Ριζοσπάστη».