Το πρωινό της 2ας Σεπτεμβρίου 1945 ήταν συννεφιασμένο πάνω από την ιαπωνική πρωτεύουσα, συνάδοντας με την ψυχολογία των Ιαπώνων, που είτε ήθελαν είτε δεν ήθελαν τη συμμετοχή της χώρας τους στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας, υποχρεώνονταν να τη βλέπουν τώρα ηττημένη, να συνθηκολογεί άνευ όρων. Η υπογραφή του σχετικού εγγράφου είχε καθοριστεί να γίνει πάνω στο αμερικανικό θωρηκτό «Μισούρι», το οποίο ήταν αγκυροβολημένο στον κόλπο του Τόκιο.

Η ιαπωνική κυβέρνηση δυσκολεύτηκε πολύ στη συγκρότηση της αντιπροσωπείας της που θα υπέγραφε τη συνθηκολόγηση. Είχε αποκλειστεί το ενδεχόμενο να προήδρευε αυτής ο πρωθυπουργός της χώρας, ο οποίος ήταν στενός συγγενής του αυτοκράτορα, ενώ πολλές στρατιωτικές και πολιτικές προσωπικότητες δήλωναν πως προτιμούσαν να αυτοκτονήσουν παρά να αναλάβουν ένα τόσο θλιβερό καθήκον να συμμετάσχουν στη σύνθεσή της, είτε ως επικεφαλής είτε ως μέλη της. Ο νέος υπουργός εξωτερικών Μαμόρου Σιγκεμίτσου δέχτηκε τελικά να ηγηθεί της αντιπροσωπείας, ενώ ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου στρατηγός Γιοσιτζίρο Ουμέτζου διατάχτηκε να τον συνοδεύσει ως εκπρόσωπος των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, αφού προηγουμένως του αφαίρεσαν το ξίφος. Τους δύο Ιάπωνες πληρεξούσιους συνόδεψε ομάδα από εννέα διπλωμάτες και αξιωματικούς ¹.

Στο κατάστρωμα της πρύμνης του «Μισούρι», σ' ένα τραπέζι σκεπασμένο με πράσινο ύφασμα, βρίσκονταν τα έγγραφα της συνθηκολόγησης. Πίσω από το τραπέζι είχε παραταχθεί η συμμαχική αντιπροσωπεία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Αμερικανός αρχιστράτηγος Ντάγκλας Μακ Αρθουρ. Τις ΗΠΑ εκπροσωπούσε ο ναύαρχος Νίμιτς, την Κίνα ο στρατηγός Σου Γιουντσάγκ, τη Μ. Βρετανία ο Ναύαρχος Φρέζερ, τη Σοβιετική Ενωση ο αντιστράτηγος Κ. Ν. Ντερεβιάνκο, τη Γαλλία ο στρατηγός Λεκλέρκ, την Αυστραλία ο στρατηγός Μπλέμι, τη Νέα Ζηλανδία ο υποστράτηγος αεροπορίας Αϊσιτ, τον Καναδά ο συνταγματάρχης Μουρ - Γκροσγκόβ και την Ολλανδία ο ναύαρχος Χέλφριχ.

Στις 10. 30' το πρωί, ώρα Τόκιο, τα πάντα είχαν τελειώσει. Πρώτα οι Ιάπωνες πληρεξούσιοι και μετά οι εκπρόσωποι των συμμάχων υπέγραψαν το κείμενο της συνθηκολόγησης, το οποίο προέβλεπε ότι η Ιαπωνία δεχόταν τους όρους της διακήρυξης του Πότσδαμ, δήλωνε ότι σταματούσε τις εχθροπραξίες κι ότι συνθηκολογούσαν χωρίς όρους το Γενικό της Επιτελείο, όλες οι ιαπωνικές ένοπλες δυνάμεις και όλες οι ένοπλες δυνάμεις που τελούσαν υπό ιαπωνικό έλεγχο².

Με την υπογραφή της πράξης συνθηκολόγησης της Ιαπωνίας ολοκληρώνονταν οι πολεμικές επιχειρήσεις στην Απω Ανατολή και στη λεκάνη του Ειρηνικού Ωκεανού. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έφτανε ολοκληρωτικά στο τέρμα του.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν πόλεμος συνασπισμών, γεγονός που καθόριζε σχέσεις αλληλεξάρτησης ανάμεσα στα βασικά τρία θέατρα του πολέμου: Το ευρωπαϊκό, το ασιατικό και αυτό του Ειρηνικού Ωκεανού. Η συντριβή, λοιπόν, της Γερμανίας, της κύριας, δηλαδή, στρατιωτικοπολιτικής δύναμης του φασιστικού άξονα, προκαθόριζε τη μοίρα της Ιαπωνίας, αν και η τελευταία υπολόγιζε ότι με πεισματική άμυνα θα μπορούσε να καταπονήσει τους συμμαχικούς στρατούς του αντιφασιστικού συνασπισμού, να αποφύγει τη συνθηκολόγηση και να πετύχει ένα συμβιβασμό, που θα της εξασφάλιζε μέρος των κατακτημένων εδαφών³. Ελπίδες ότι κάτι τέτοιο ήταν πολύ πιθανό να συμβεί έδινε στην ιαπωνική στρατιωτικοπολιτική ηγεσία η όλη πολεμική συμπεριφορά των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας, που, αν και είχαν αρχίσει τις επιθετικές επιχειρήσεις στον Ειρηνικό από το 1943, ωστόσο δε στρέφονταν κατά των βασικών δυνάμεων της Ιαπωνίας, αλλά σε περιοχές που από στρατηγική άποψη είχαν δευτερεύουσα σημασία, με σκοπό να πλήξουν τους Ιάπωνες στις αμερικανικές και αγγλικές αποικίες, να τους διώξουν από αυτές και ταυτόχρονα να καταπνίξουν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, που αναπτυσσόταν εκεί. Με άλλα λόγια, οι Αγγλοαμερικανοί ενδιαφέρονταν, κυρίως, για τα αποικιακά τους συμφέροντα στην περιοχή του Ειρηνικού και δευτερευόντως για τη στρατιωτικοπολιτική συντριβή του εχθρού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη ενέργεια των Αμερικανών, όταν απέκτησαν τον έλεγχο των Φιλιππίνων, ήταν η σύλληψη των ηγετών του κινήματος, το οποίο είχε οργανώσει σε μεγάλη κλίμακα αντίσταση κατά των Ιαπώνων και είχε εξασθενίσει σοβαρά τις δυνάμεις τους, βοηθώντας αποφασιστικά στην επιτυχία της αμερικανικής εισβολής⁴.

Το 1944 έληξε για την Ιαπωνία με αρνητικό απολογισμό στην περιοχή του Ειρηνικού Ωκεανού, δεδομένου ότι τα στρατεύματά της δεν μπόρεσαν να κρατήσουν πολλά νησιά. Ταυτόχρονα, χειροτέρευε η κατάσταση των στρατευμάτων της στη Νοτιοανατολική Ασία, αλλά σημείωναν σημαντικές επιτυχίες στην Κίνα, όπου τα εδάφη που είχαν κατακτήσει νωρίτερα στο βορρά και στο κέντρο της χώρας ενώθηκαν με την Ινδοκίνα και, διαμέσου της Μαλαισίας, με τη Σιγκαπούρη. Στις αρχές του 1945 τα ιαπωνικά στρατεύματα ξηράς αριθμούσαν 98 μεραρχίες πεζικού, 4 θωρακισμένες και 11 αεροπορικές, με συνολική δύναμη περίπου 4,1 εκατ. άνδρες. Ο ιαπωνικός στόλος διέθετε 6 αεροπλανοφόρα, 5 θωρηκτά, 10 καταδρομικά, 44 αντιτορπιλικά και 57 υποβρύχια⁵. Χωρίς αμφιβολία, η Ιαπωνία παρέμενε μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη, παρά το γεγονός ότι οι Αγγλοαμερικανοί υποχρεώθηκαν να πλήξουν τις δυνάμεις της στη θάλασσα -ιδιαίτερα κατά τα τέλη του 1944, όταν άρχισε η απόβαση των Αμερικανών στις Φιλιππίνες.

Η τελευταία επιχείρηση κατάληψης εδαφών σε βάρος της Ιαπωνίας, που έκαναν οι δυνάμεις των ΗΠΑ στον Ειρηνικό ήταν η απόβαση στρατευμάτων τους στη Νήσο Οκινάβα που ολοκληρώθηκε με επιτυχία στις 21 Ιουνίου 1945. Υστερα από την κατάληψη της νήσου, η αμερικανική κυβέρνηση ουσιαστικά σταμάτησε τις πολεμικές επιχειρήσεις κατά της Ιαπωνίας. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Αγγλία επιδίωκαν, να διατηρηθεί μια ισχυρή στρατιωτική ιαπωνική δύναμη, έως τη στιγμή που η ΕΣΣΔ θα έμπαινε στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας. Μ' αυτό τον τρόπο επιδίωκαν την εξασθένιση της ΕΣΣΔ στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Είναι, μάλιστα, ενδεικτικό αυτής της επιδίωξης, ότι η αμερικανική αεροπορία είχε αρχίσει συστηματικές επιδρομές κατά των ιαπωνικών πόλεων από το Φθινόπωρο του 1944, ενώ από την άνοιξη του 1945 αυτές οι επιδρομές πήραν μεγάλη έκταση. Χαρακτηριστικό αυτών των επιδρομών είναι τούτο: Εγιναν συνολικά αεροπορικές επιδρομές εναντίον 66 ιαπωνικών πόλεων όπου ρίχτηκαν 100.000 τόνοι βομβών. Ομως στρατιωτικοί στόχοι δεν επλήγησαν, ενώ βομβαρδίστηκαν ανηλεώς οι φτωχογειτονιές, με αποτέλεσμα να καταστραφούν χιλιάδες σπίτια, να βρουν το θάνατο 260 χιλιάδες άμαχοι και να τραυματιστούν 410.000. Πρέπει, ακόμη, να σημειωθεί ότι μέχρι να μπει η ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, η αεροπορία των ΗΠΑ και της Αγγλίας δεν έπληξε κανένα στρατιωτικό ή βιομηχανικό στόχο στη Μαντζουρία και μόνο όταν ο σοβιετικός στρατός άρχισε με επιτυχία τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή αυτή, η αμερικανική αεροπορία έπληξε σκληρότατα στρατιωτικοβιομηχανικούς ιαπωνικούς στόχους που βρίσκονταν εκεί⁶.

Για να γίνει αντιληπτή η σημασία της τελευταίας επισήμανσης πρέπει να αναφέρουμε ότι ο ιαπωνικός στρατός ξηράς που βρισκόταν στη Μαντζουρία ήταν από τα πιο ισχυρά ιαπωνικά στρατεύματα ξηράς και σε πλήρη πολεμική ετοιμότητα. Η βιομηχανία της Μαντζουρίας ήταν η πιο σοβαρή πολεμικο - οικονομική βάση του ιαπωνικού ιμπεριαλισμού και η παραγωγή της συνεχώς μεγάλωνε. Η εξόρυξη κάρβουνου στη Μαντζουρία σε σύγκριση με το 1935 είχε αυξηθεί 2,5 φορές στη διάρκεια του πολέμου και η παραγωγή χυτοσιδήρου 7 φορές. Στην περιοχή είχαν ιδρυθεί, επίσης, αρκετά πολεμικά εργοστάσια και είχαν μεταφερθεί πολλές βιομηχανίες της μητρόπολης, για να αποφύγουν τον κίνδυνο των αεροπορικών επιθέσεων⁷.

Η Σοβιετική Ενωση είχε δεσμευτεί απέναντι στους συμμάχους της να μπει τον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας από τη Διάσκεψη της Κριμαίας (4- 11/2/1945). Στη σχετική μυστική συμφωνία αναφερόταν ότι «οι ηγέτες των τριών μεγάλων δυνάμεων -της Σοβιετικής Ενωσης, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και της Μεγάλης Βρετανίας- συμφώνησαν να μπει η Σοβιετική Ενωση, ύστερα από δύο - τρεις μήνες μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας και τη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη, στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας στο πλευρό των συμμάχων»⁸.

Στη διάσκεψη του Πότσδαμ η ΕΣΣΔ επαναβεβαίωσε την προσήλωσή της στις συμφωνίες της Κριμαίας, αναφορικά με τη συμμετοχή της στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας. Στο πλαίσιο δε της διάσκεψης και συγκεκριμένα στις 26 Ιουλίου 1945, δόθηκε στη δημοσιότητα η «Διακήρυξη του Πότσδαμ», την οποία υπέγραφαν οι ΗΠΑ, η Αγγλία και η Κίνα, για την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας. Η Σοβιετική Ενωση δεν μπορούσε να υπογράψει φανερά τη διακήρυξη, γιατί εκείνη την περίοδο δε βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιαπωνία. Συμφωνούσε, όμως, στο περιεχόμενό της και στο πλαίσιο όσων προέβλεπε αυτή η διακήρυξη και όσων είχαν συμφωνηθεί στην Κριμαία, μπήκε στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας λίγες μέρες αργότερα, διότι θεώρησε ότι «η πολιτική της αυτή ήταν ο μοναδικός τρόπος για να πετύχει την ειρήνη, να απαλλάξει τους λαούς από παραπέρα θυσίες και συμφορές και να δώσει τη δυνατότητα στον ιαπωνικό λαό να αποφύγει τους κινδύνους και τις καταστροφές που είχε υποστεί η Γερμανία ύστερα από την άρνησή της να συνθηκολογήσει χωρίς όρους»⁹.

Στις 8 Αυγούστου του 1945 ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών κάλεσε τον πρέσβη της Ιαπωνίας στη Μόσχα και του δήλωσε ότι «η Σοβιετική Ενωση από τις 9 Αυγούστου θα θεωρεί τον εαυτό της ότι ευρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιαπωνία». Πράγματι, την επομένη τα σοβιετικά στρατεύματα της Απω Ανατολής άρχισαν την επίθεση. Στις 10 Αυγούστου τον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας κήρυξε η Λ. Δ. της Μογγολίας και στις 11 του μηνός πέρασε σε επίθεση κατά των Ιαπώνων κατακτητών ο λαϊκοαπελευθερωτικός στρατός της Κίνας.

Η εκστρατεία των σοβιετικών στρατευμάτων της Απω Ανατολής, που έγινε από τις 9 Αυγούστου έως τις 2 Σεπτέμβρη 1945, περιελάμβανε: την επιθετική επιχείρηση Μαντζουρίας των στρατευμάτων του υπερβαϊκαλικού μετώπου, των μετώπων 1ου και 2ου Απω Ανατολής, του στόλου του Ειρηνικού και του στολίσκου του Αμούρ (από 9/8 μέχρι 2/9), την επιθετική επιχείρηση Νότιας Σαχαλίνης (11- 25/8) και την αποβατική επιχείρηση στις Κουρίλες (από 18/9 έως 1/9), που έγινε από τα στρατεύματα του 2ου μετώπου Απω Ανατολής σε συνεργασία με το στόλο του Ειρηνικού¹⁰. Ανώτατος διοικητής σ' αυτό το θέατρο του πολέμου ορίστηκε ο Σοβιετικός στρατάρχης Α. Βασιλιέφσκι.

Η κύρια δύναμη που είχε να αντιμετωπίσει ο σοβιετικός στρατός ήταν η ιαπωνική στρατιά του Κουαντούγκ και στρατοπέδευε στη Μαντζουρία, αριθμούσε 1,2 εκατ. άνδρες, διέθετε 1.215 τανκς, 6.640 πολυβόλα και ολμοβόλα, ενώ την υποστήριζε αεροπορία από 1.907 πολεμικά αεροπλάνα και ποτάμιος στολίσκος με 26 πλοία. Επρόκειτο για τις καλύτερες δυνάμεις του ιαπωνικού στρατού. Σημαντικές, επίσης, δυνάμεις του εχθρού βρίσκονταν στην Κορέα, στο νότιο τμήμα της Σαχαλίνης και στα νησιά Κουρίλες¹¹.

«Η αριθμητική δύναμη των ενόπλων δυνάμεων της Ιαπωνίας το καλοκαίρι του 1945, μαζί με το στρατό του Κουαντούγκ, ήταν πάνω από 7 εκατομμύρια άνδρες, πάνω από 10 χιλιάδες αεροπλάνα και περίπου 500 πολεμικά πλοία», γράφει ο στρατάρχης Α. Βασιλιέφσκι. Και προσθέτει: «Ηταν εντελώς ολοφάνερο, ότι οι σύμμαχοι δεν ήταν σε θέση με τις δυνάμεις τους να εξαναγκάσουν γρήγορα την Ιαπωνία σε συνθηκολόγηση. Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Αγγλίας καταλάβαιναν πολύ καλά πως η έκβαση του πολέμου στον Ειρηνικό Ωκεανό εξαρτιόταν πρώτα απ' όλα από τη συντριβή των χερσαίων δυνάμεων της Ιαπωνίας στην ασιατική ήπειρο. Παραδέχονταν δικαιολογημένα ότι για την εισβολή στα ιαπωνικά νησιά θα τους χρειαζόταν ένας στρατός περίπου 7 εκατομμυρίων ανδρών, ενώ ο πόλεμος χωρίς τη συμμετοχή της Σοβιετικής Ενωσης θα παραταθεί τουλάχιστον 18 μήνες μετά την ήττα της Γερμανίας και θα απαιτηθούν τεράστιες θυσίες»¹².

Αντίθετα απ' ό,τι υπολόγιζαν οι σύμμαχοι, ο σοβιετικός στρατός έλυσε το γόρδιο δεσμό του πολέμου με την Ιαπωνία μέσα σε λίγες μέρες. Οι δυνάμεις του εχθρού τσακίστηκαν ολοκληρωτικά. Οι Ιάπωνες μιλιταριστές έχασαν τα προγεφυρώματά τους για επίθεση και τις κύριες βάσεις ανεφοδιασμού σε πρώτες ύλες και οπλισμό στην Κίνα, την Κορέα και τη Νότια Σαχαλίνη. Η συντριβή της στρατιάς του Κουαντούγκ επιτάχυνε τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας, γιατί της αφαίρεσε το κύριο στρατιωτικό μέσο που διέθετε για συνέχιση του πολέμου.

Εχει υποστηριχτεί πως η Ιαπωνία υποχρεώθηκε σε συνθηκολόγηση, εξαιτίας της ρίψης από τις Ηνωμένες Πολιτείες των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ απέκλειε κατηγορηματικά κάτι τέτοιο. «Θα ήταν λάθος -γράφει¹³- να πιστέψωμε ότι η τύχη της Ιαπωνίας ερυθμίσθη από την ατομική βόμβα. Η ήττα της ήταν βεβαία πριν ριφθή η πρώτη βόμβα και οφείλεται στη δράση μιας συντριπτικής ναυτικής δυνάμεως που μόνη αυτή επέτρεψε να καταλάβωμε βάσεις στον ωκεανό, απ' όπου εξαπελύθη η τελευταία επίθεσις και αναγκάσαμε το μητροπολιτικό στρατό να συνθηκολογήση αμαχητί».

Ο Τσόρτσιλ έχει δίκιο σχετικά με τις ατομικές βόμβες, δεδομένου ότι αυτές δεν προκάλεσαν καμία ζημιά στην πολεμική μηχανή της Ιαπωνίας. Είναι, όμως, γνωστό ότι οι Αγγλοαμερικανοί, με δεδομένες τις επιτυχίες τους στον Ειρηνικό, προτού μπει η ΕΣΣΔ στον πόλεμο, υπολόγιζαν τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας δεκαοχτώ περίπου μήνες μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Το γεγονός ότι η ιαπωνική παράδοση άνευ όρων ήρθε μόλις 24 ημέρες από τη στιγμή που άρχισε η σοβιετική επίθεση στην Απω Ανατολή δε φανερώνει ποιος ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας μιας τόσο σύντομης νίκης;

1. Ρεμόν Καρτιέ: «Ιστορία του Δευτέρου Παγκόσμιου πολέμου», εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ, τόμος β', σελ. 570

2. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ι1- Ι2, σελ. 780

3. «Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 2ος, σελ. 394

4. Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», Σύνταξη: Γ. Α. Ντεμπόριν, Εποπτεία: Στρατηγός Ι. Ι. Ζούμπκοφ, εκδόσεις ΚΑΔΜΟΣ, Αθήνα 1959, τόμος Β', σελ. 278

5. «Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 2ος, σελ. 394

6. Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ, στο ίδιο, σελ. 284

7. Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β' Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις «20ός Αιώνας», σελ. 456

8. «Τεχεράνη - Γιάλτα - Πότσδαμ Ντοκουμέντα», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 219

9. Υπουργείον Αμύνης ΕΣΣΔ: «Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις ΚΥΨΕΛΗ, τόμος Γ', σελ. 159

10. στο ίδιο, σελ. 164

11. «Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939- 1945», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 2ος, σελ. 403

12. Α. Μ. Βασιλιέφσκι: «Απομνημονεύματα», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 662- 663

13. Ουίνστον Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις «Ελληνική Μορφωτική Εστία», τόμος ΣΤ', σελ. 464- 465.