Πολλά νέα ευρήματα, που οδήγησαν σε νέες ερμηνείες για την κοινωνική διαστρωμάτωση, την οικονομία και την καθημερινότητα της κυκλαδικής κοινωνίας της Μέσης Εποχής του Χαλκού (πρώτο μισό της δεύτερης χιλιετίας π.Χ.), ανέδειξαν οι σωστικές ανασκαφές στο Ακρωτήρι της Θήρας, με αφορμή την κατασκευή του νέου στεγάστρου του αρχαιολογικού χώρου.

Στη διάλεξη που οργάνωσε, προχτές, στην αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας, η Εταιρεία Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας, ο επικεφαλής της ανασκαφής στο Ακρωτήρι, αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας, σημείωσε πως τα νέα ευρήματα «αποκαλύπτουν και τεκμηριώνουν τη δυναμική ανάπτυξη του οικισμού, αλλά και αναδεικνύουν συμπεριφορές των κατοίκων του που μέχρι τώρα έμεναν άγνωστες».

Για τις ανάγκες κατασκευής του νέου στεγάστρου ανοίχτηκαν 150 φρεάτια σε βάθος 15 μέτρων και πλέον, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, με αποτέλεσμα να γίνει εφικτή η αποτύπωση της στρωματογραφίας και της περιπετειώδους ανάπτυξης του οικισμού. Ετσι, οι αρχαιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως στα μέσα της πέμπτης χιλιετίας π.Χ. στη συγκεκριμένη θέση υπήρχε ένας μικρός νεολιθικός παραθαλάσσιος οικισμός, ο οποίος μετεξελίχθηκε σε ένα μεγάλο «κοσμοπολίτικο» λιμάνι κατά την τρίτη χιλιετία. Αυτή η ανεπτυγμένη πόλη θάφτηκε κάτω από την ηφαιστειακή λάβα κατά την έκρηξη του ηφαιστείου του νησιού γύρω στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας π.Χ.

Η πόλη αυτή συντηρούσε 5-6 χιλιάδες κατοίκους, οι οποίοι φαίνεται πως είχαν εξοικειωθεί με το ηφαίστειο, αφού, μετά από κάθε σεισμό, η πόλη μοιάζει να «αναγεννιέται». Μάλιστα, η απουσία θυμάτων κάτω από τα παλαιότερα ερείπια ερμηνεύεται με το ότι οι επιζήσαντες διέσωζαν και δεν εγκατέλειπαν όσους είχαν θαφτεί κάτω από τα κτίρια, είτε γιατί ακόμη ζούσαν, είτε για να τους θάψουν σύμφωνα με την κουλτούρα τους. Η τακτική αυτή εξυπηρετούσε και αναγκαιότητες υγιεινής, αφού η πόλη θα ανακατασκευαζόταν. Οντως, μετά από κάθε καταστροφή η πόλη μοιάζει να αναπτύσσεται με βάση συγκεκριμένο οικιστικό σχέδιο, αφού υπάρχουν φαρδύτεροι δρόμοι και πρόβλεψη για πλατείες. Η ανάπτυξη της πόλης ανάγκασε τους κατοίκους της να μπαζώσουν τους θολωτούς τάφους στα παλιά νεκροταφεία τους για να χρησιμεύσουν ως βάση για νέα κτίρια. Τα ευρήματα δείχνουν ότι τα οστά των προγόνων μεταφέρθηκαν σε κενοτάφιο σε κεντρικό σημείο της νέας πόλης.

Το πλήθος των αγγείων και τα απομεινάρια διαφόρων υλικών αναδεικνύουν μια κοινωνία με έντονη καλλιτεχνική αλλά και εμπορική δραστηριότητα. Οι καλλιτέχνες του Ακρωτηρίου πειραματίζονται με τα χρώματα, τα σχήματα και τα υλικά, δε φοβούνται την καινοτομία και δείχνουν πολυταξιδεμένοι, όπως προκύπτει από την πιστότητα στην απόδοση εξωτικών ζώων όπως οι μαϊμούδες και οι αντιλόπες. Η δραστηριότητα αυτή αναγνωρίζεται και ενθαρρύνεται από την κοινότητα και ιδιαίτερα από τα πλουσιότερα μέλη της, όπως δείχνουν οι γνωστές, πλούσιες τοιχογραφίες. Η γεωγραφική θέση του οικισμού τον ανέδειξε σε σημαντικό εμπορικό αλλά και παραγωγικό κέντρο, όπως προκύπτει από ευρήματα που παραπέμπουν σε εισαγωγές, αλλά και τυποποιημένα αγγεία για εξαγωγή, κάτι που δείχνει και την ύπαρξη ανεπτυγμένων συντεχνιών.

Με τις θρησκευτικές αντιλήψεις των Θηραίων της Εποχής του Χαλκού σχετίζεται ο σωρός των κεράτων και το χρυσό ειδώλιο αιγάγρου που τα συνόδευε, αν και ακόμη δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως ο ρόλος τους. Επιπλέον, δεν έχει ανευρεθεί κάποιο κτίριο που να ταυτίζεται πλήρως με θρησκευτικές τελετές, παρά μόνον ενδείξεις. Αναλόγως, δεν έχει ανευρεθεί κάποιο «ανακτορικό» κτίριο, παρά μόνον «αρχοντικά» και γι' αυτό οι αρχαιολόγοι υποθέτουν πως ο οικισμός δε διοικούνταν από κάποιον «μονάρχη», αλλά από μια «δημοκρατία» της ελίτ. Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι έχει ανασκαφεί μόνον ένα μικρό μέρος του οικισμού και βέβαια είναι άγνωστο τι θα βγάλει στην επιφάνεια η συνέχιση της έρευνας.