Πώς είναι δυνατόν να διαπιστώνεις ότι τα πράγματα πάνε χάλια και να προτείνεις την ενδυνάμωση των αιτιών που τα έφεραν ως εκεί; Αν είσαι κάποιος από τους κρατικούς κινηματογραφικούς φορείς των κρατών - μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης φαίνεται πως είναι πολύ εύκολο. Διοργανώνεις και μια ευρωπαϊκή διάσκεψη για να επικυρώσεις την παραπάνω κραυγαλέα αντίφαση και να τη νομιμοποιήσεις ζητώντας από τις κυβερνήσεις των κρατών της ΕΕ να συνεχίσουν την «καλή δουλιά». Νομιμοποιώντας έτσι και την ίδια την πολιτιστική πολιτική της.

Αυτό ήταν το αποτέλεσμα των εργασιών της ευρωπαϊκής διάσκεψης με θέμα: «Η ευρωπαϊκή πολιτιστική κινηματογραφική και οπτικοακουστική βιομηχανία, η διεύρυνση και η συνεργασία με τις τρίτες χώρες», που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο στην Αθήνα, με διοργανωτές το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Σκηνοθετών (FERA), τη Διεθνή Ενωση Καλλιτεχνών του Οπτικοακουστικού Χώρου (AIDAA) και την Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, υπό την αιγίδα - και την εντολή - του υπουργείου Πολιτισμού, στο πλαίσιο της Ελληνικής Προεδρίας στην ΕΕ. Η διοργάνωση αυτή εντάσσεται στο πρόγραμμα εκδηλώσεων της Ελληνικής Προεδρίας στον τομέα του πολιτισμού, η οποία ασχολείται όχι μόνο με τον οπτικοακουστικό τομέα, αλλά και με τα πνευματικά δικαιώματα και τη βιβλιοπαραγωγή με ανάλογες διασκέψεις.

Να σημειώσουμε παρενθετικά, για να γίνει πιο κατανοητό το τι συνέβη στην παραπάνω διάσκεψη, ότι οι αντιθέσεις στο εσωτερικό της ΕΕ και σε ό,τι αφορά στη διαχείριση του πολιτιστικού «προϊόντος», εκφράζονται πλέον και στη σύνταξη του υπό διαμόρφωση ευρωπαϊκού Συντάγματος αφού δεν έχει ξεκαθαριστεί ο τρόπος που θα αντιμετωπίζονται σε υπερεθνικό επίπεδο πολύ σημαντικά ζητήματα όπως π.χ. τα πνευματικά δικαιώματα. Ανάλογο «χάος» φαίνεται να επικρατεί και στη συγκρότηση της πολιτιστικής πολιτικής της ΕΕ, η οποία πρέπει να «ισορροπήσει» την ικανοποίηση των συμφερόντων των μονοπωλίων της με την προπαγάνδα περί «διατήρησης της πολιτισμικής διαφορετικότητας». Μόλις την περασμένη Δευτέρα ο υπουργός Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλος, από το βήμα της ευρωπαϊκής διάσκεψης για τα πνευματικά δικαιώματα στο Ζάππειο, εξέφρασε την ανησυχία, ότι «είναι εξαιρετικά διστακτική και ανεπαρκής η θέση που κατέχει ο πολιτισμός στο οικοδόμημα των Συνθηκών της ΕΕ, ελπίζουμε όμως σε κάθε περίπτωση, να μην έχουμε οπισθοχώρηση από το σημερινό άρθρο 151 στο μελλοντικό Ευρωπαϊκό Σύνταγμα...». Το συγκεκριμένο άρθρο είναι ήδη αντιδραστικό σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες στήριξης των λαϊκών πολιτισμών της ΕΕ. Πόσο πίσω μπορεί να πάει η κατάσταση και τι προετοιμάζουν στις Βρυξέλλες για τον πολιτισμό, μόνο να το υποπτευθούμε μπορούμε, διαβάζοντας «πίσω» από τις λέξεις των επίσημων κειμένων τα οποία παραπέμπουν - ενίοτε ευθέως - στην αντιμετώπιση της πολιτιστικής δημιουργίας ως ακραιφνούς εμπορικού προϊόντος.

Από την άλλη, οι συλλογικοί φορείς των δημιουργών του οπτικοακουστικού τομέα μοιάζουν να μην αντιλαμβάνονται αυτές τις αντιθέσεις και τον εσωτερικό ανταγωνισμό των μονοπωλίων της ΕΕ ή τουλάχιστον αυτό προκύπτει από τα επίσημα κείμενά τους. Το μόνο που βλέπουν είναι η υπαρκτή απειλή από την πολιτιστική επέλαση των ΗΠΑ στην οποία «αντιπαραθέτουν» την «ευρωπαϊκή ολοκλήρωση» και στον τομέα του οπτικοακουστικού. Είναι γνωστό από τα επίσημα στοιχεία της «Eurostat» (της ευρωπαϊκής στατιστικής υπηρεσίας) ότι η παραγωγή των ευρωπαϊκών ταινιών και των τηλεοπτικών προγραμμάτων της «γηραιάς» ηπείρου έχει πάθει πανωλεθρία σε επίπεδο διανομής, με τους Αμερικανούς να κυριαρχούν με ποσοστά που φτάνουν και το 80% στην ευρωπαϊκή αγορά. Τη μεγαλύτερη ανησυχία την έχουν χώρες με μεγάλη κινηματογραφική βιομηχανία όπως η Γαλλία, αν και αυτή βλέπει κάπως τα νούμερα σε σχέση με τον εθνικό της κινηματογράφο να βελτιώνονται το τελευταίο διάστημα, αλλά δεν αλλάζουν τη συνολική εικόνα. Αυτό μοιάζει περίεργο αλλά δεν είναι, αφού το γαλλικό κράτος επενδύει πολύ περισσότερο στον εθνικό του κινηματογράφο από αυτά που επενδύονται σε χώρες των μεγεθών της Ελλάδας. Αν και για την Ελλάδα είναι αστείο να μιλάμε καν για κρατική ενίσχυση στον κινηματογράφο.

Η ουσία είναι ότι τα κέρδη των ευρωπαϊκών εταιριών (παραγωγής, διανομής) του οπτικοακουστικού συνεχώς συρρικνώνονται. Ο Αντρέ Λανζ, οικονομικός εκπρόσωπος του Ευρωπαϊκού Οπτικοακουστικού Παρατηρητηρίου σημείωσε ότι η κατάσταση στον τομέα της διανομής είναι απελπιστική. Ενώ η ετήσια συνολική κινηματογραφική παραγωγή της ΕΕ ξεπερνά τις 600 ταινίες και η αντίστοιχη των ΗΠΑ κινείται μεταξύ 450-460 ταινιών, οι τελευταίες προβάλλονται σε όλες τις ευρωπαϊκές οθόνες, ενώ οι πρώτες κινδυνεύουν να βγουν ακόμη και εκτός διανομής. Επιπλέον, το κόστος παραγωγής σε Γαλλία και Αγγλία ανεβαίνει, ενώ σύμφωνα πάντα με τον ομιλητή, πέρυσι, οι 50 μεγαλύτεροι όμιλοι του χώρου στην ΕΕ είχαν μηδενικό κέρδος σε ό,τι αφορά στην παραγωγή, ενώ δεν ξεπέρασαν το 2% στη διανομή. Αλλά και σε επίπεδο συμπαραγωγών, στις οποίες οι φορείς στηρίζουν πάρα πολλά, τα πράγματα δεν πάνε καλύτερα. Η «μαγική εικόνα» ότι «όλοι είμαστε μια οικογένεια» στην ΕΕ, «σκοντάφτει» στην πραγματικότητα. Οι κινηματογραφίες πρώην αποικιοκρατικών χωρών αρκούνται στη σιγουριά των πρώην υποτελών τους. Η Γαλλία εμφανίζεται πρώτη στις συμπαραγωγές και σε συνδυασμό με τη μεγάλη κινηματογραφική της παράδοση δε βλέπει γιατί να μην είναι αυτή η κυρίαρχη του οπτικοακουστικού «παιχνιδιού» στην Ευρώπη. Ο πρόεδρος του Γαλλικού Κέντρου Κινηματογράφου, Νταβίντ Κεσλέρ, συμπέρανε μάλιστα ότι «δεν υπάρχει σύγκρουση ευρωπαϊκών συμφερόντων μεταξύ τους αλλά μόνο με τις ΗΠΑ». Φράση που προσπαθεί να καλύψει ακριβώς αυτή τη σύγκρουση. Ετσι, όπως θα περίμενε κανείς, η Ισπανία κάνει συμπαραγωγές με τη Λατινική Αμερική, η Βρετανία με τις ΗΠΑ και οι Σκανδιναβικές χώρες... μεταξύ τους. Κι όλα αυτά, ενώ επισήμως «τρέχουν» (κανονικά ή στα χαρτιά) 500 προγράμματα «στήριξης» του ευρωπαϊκού κινηματογράφου (ή τουλάχιστον του κινηματογράφου που θέλει η ΕΕ) σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο.

Τα ευρωπαϊκά μονοπώλια του οπτικοακουστικού θέλουν λοιπόν «ζωτικό χώρο». Γι' αυτά, όροι όπως «διαφορετικότητα», «πολυπολιτισμικότητα» κλπ. δε σημαίνουν τίποτα. Αντίθετα, «τρίβουν τα χέρια τους» όταν ακούν για «ενιαία ευρωπαϊκή αγορά», αλλά και για «ενιαία ευρωπαϊκή ταυτότητα», προσφιλείς φράσεις στους πολιτικούς της ΕΕ, μεταξύ αυτών και του Ελληνα υπουργού Πολιτισμού. Γι' αυτό και τα μάτια τους είναι στραμμένα στη διεύρυνση και στις νέες αγορές, οι οποίες όμως έχουν καταληφθεί ήδη από τους Αμερικανούς και μάλιστα πολλές φορές σε μεγαλύτερα ποσοστά από ό,τι στην ΕΕ. Παράλληλα, οι πάλαι ποτέ κραταιές εθνικές κινηματογραφίες των πρώην σοσιαλιστικών χωρών έχουν καταστραφεί και η υποδομή τους έχει ξεπουληθεί και καταληστευτεί. Ο Γιάσεκ Μπρόμσκι, πρόεδρος του Συνδέσμου Πολωνών Κινηματογραφιστών, μέλος του Συμβουλίου Διαχείρισης της FERA και αντιπρόεδρος της AIDAA που είναι υπέρμαχος της «ευρωπαϊκής ιδέας», παραδέχτηκε ότι η κατάσταση της κρατικής ενίσχυσης στις χώρες της διεύρυνσης είναι καταστροφική. Κι όμως εξέφρασε την άποψη πως η ένταξη της Πολωνίας στην ΕΕ, θα τη «βοηθήσει». Φάνηκε επίσης στενοχωρημένος που «δεν υπάρχει ευρωπαϊκό κεκτημένο στον κινηματογράφο» ούτε κοινοτική οδηγία, γεγονός που καθιστά «δύσκολη την εναρμόνιση των εθνικών κινηματογραφιών».

Οι προτάσεις της διάσκεψης προς τους υπουργούς Πολιτισμού της ΕΕ αφορούν κυρίως στην «αναζήτηση» νέων χρηματοδοτικών προγραμμάτων, ενώ ακούστηκαν και φωνές που μιλούσαν για θέσπιση «κινήτρων» προς τις ευρωπαϊκές εταιρίες. Οσο και αν οι φορείς φαίνονται να «ξορκίζουν» τις «δυνάμεις της αγοράς» και την πλήρη φιλελευθεροποίηση του οπτικοακουστικού τομέα που ζητούν οι ΗΠΑ μέσω του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, στην πράξη οδηγούνται στην υιοθέτηση των όρων ανταγωνισμού που απαιτεί το ευρωπαϊκό κεφάλαιο. Αυτός ο δρόμος μόνο εις βάρος των δημιουργών και της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας θα καταλήξει.