1. ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ

Στην Εκφραση -Εκθεση, όπου εξετάζεται ο βαθμός κατάκτησης της γλώσσας από το μαθητή, δε νοείται εξεταστέα ύλη με τη στενή έννοια. Η εξέταση γίνεται όπως ορίζει το Π.Δ. 246/98.

Από το βιβλίο «Εκφραση - Εκθεση» των Χ. Τσολάκη κ.ά., έκδοση ΟΕΔΒ, 1999:

Ι. Διαβάζω / κατανοώ και γράφω

1. Ο μαθητής απαντά γραπτά σε ερωτήσεις που αφορούν ένα κείμενο

α) επιδιώκεται να κατανοεί ο μαθητής το περιεχόμενο ενός κειμένου:

* να διακρίνει τους τρόπους πειθούς (επίκληση στη λογική, επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη, επίκληση στην αυθεντία, επίκληση στο ήθος του πομπού).

* να διακρίνει τα μέσα πειθούς (επιχειρήματα, τεκμήρια).

* να διακρίνει το είδος της συλλογιστικής πορείας (παραγωγική - επαγωγική) που ακολουθείται σε ένα κείμενο.

* να αξιολογεί τα μέσα πειθούς, δηλαδή:

* να ελέγχει την αλήθεια, την εγκυρότητα και την ορθότητα ενός επιχειρήματος

* να ελέγχει την αξιοπιστία των τεκμηρίων

* να διακρίνει τους τόπους και τα μέσα πειθούς

* στη διαφήμιση

* στον πολιτικό λόγο

* στον επιστημονικό λόγο

* να διακρίνει την πειθώ από την προπαγάνδα

* να διακρίνει τα είδη του δοκιμίου, αποδεικτικό - στοχαστικό, προσέχοντας το σκοπό (απόδειξη μιας θέσης - ελεύθερος στοχασμός), την οργάνωση/δομή (συνειρμική - λογική), τη σκοπιά (υποκειμενική - αντικειμενική), τη γλώσσα (ποιητική, αναφορική λειτουργία) κτλ.

* να διακρίνει ορισμένα χαρακτηριστικά του δοκιμίου, όπως ο υποκειμενισμός, ο αντιδιδακτισμός, ο κοινωνικός χαρακτήρας, ο εξομολογητικός τόνος κτλ.

* να εντοπίζει σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο/άρθρο το θέμα, την άποψη του συγγραφέα, τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί, για να τεκμηριώσει την άποψή του, τις προτάσεις τους για την αντιμετώπιση του προβλήματος κτλ.

* να διακρίνει το δοκίμιο από άλλα συγγενή είδη του λόγου, όπως το άρθρο, η επιφυλλίδα, το χρονογράφημα.

* να αντιλαμβάνεται τη σχέση του δοκιμίου (κοινά σημεία -διαφορές) με άλλα είδη λόγου π.χ. ημερολόγιο, επιστολή κτλ.

* να διακρίνει το καίριο και το ουσιώδες σε ένα κείμενο

* να επισημαίνει τη διαδικασία που ακολουθείται για τις σημειώσεις, το διάγραμμα και την περίληψη.

β) επιδιώκεται να κατανοεί ο μαθητής την οργάνωση ενός κειμένου.

* να εντοπίζει τα βασικά μέρη (πρόλογο, κύριο μέρος, επίλογο) και τις νοηματικές ενότητες του κειμένου.

* να επισημαίνει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οργανώνεται ο λόγος, π.χ. με αιτιολόγηση, με σύγκριση και αντίθεση, με ορισμό, με διαίρεση, με παράδειγμα κτλ.

* να σχολιάζει τη συνοχή του κειμένου (διαρθρωτικές λέξεις κτλ.)

* να χωρίζει το κείμενο σε παραγράφους, να δίνει πλαγιότιτλους σε παραγράφους / νοηματικές ενότητες, να διευθετεί τη συνοχή του κειμένου.

* να διακρίνει την οργάνωση/δομή ενός αποδεικτικού δοκιμίου (λογική οργάνωση, παραγωγική ή επαγωγική ή συλλογιστική πορεία κτλ.)

γ) επιδιώκεται να διερευνά ο μαθητής τη γλώσσα του κειμένου (λεξιλόγιο, στίξη, μορφοσυντακτικά φαινόμενα, γλωσσικές ποικιλίες, λειτουργίες της γλώσσας, ύφος κτλ.).

* να εντοπίζει και να αιτιολογεί την επιλογή του πομπού

- στην ενεργητική ή παθητική φωνή

- στο ρηματικό πρόσωπο / χρόνο / έγκλιση

- στον μακροπερίοδο ή όχι λόγο

- στην παράταξη ή στην υπόταξη

- στα ρηματικά ή ονοματικά σύνολα

- στην αναφορική ή στην ποιητική λειτουργία της γλώσσας

- στα σημεία της στίξης

- σε λόγιες ή λαϊκές λέξεις, σε ειδικό λεξιλόγιο, όρους κτλ.

* να διευθετεί τη στίξη, να διορθώνει την ορθογραφία του κειμένου

* να ερμηνεύει λέξεις, να αξιολογεί την ακρίβεια και τη σαφήνεια του λεξιλογίου

* να αντικαθιστά λέξεις του κειμένου με συνώνυμα, να βρίσκει αντώνυμα, να σχηματίζει φράσεις με ορισμένες λέξεις του κειμένου κτλ.

* να χωρίζει το κείμενο σε παραγράφους και να διευθετεί τη συνοχή του

* να χαρακτηρίζει το ύφος του κειμένου λαμβάνοντας υπόψη την επικοινωνιακή περίσταση (δέκτη, σκοπό, είδος λόγου κτλ).

2. Ο μαθητής προχωρεί σε διάφορες γραπτές εργασίες με αφόρμηση το συγκεκριμένο κείμενο.

Επιδιώκεται ο μαθητής:

* να πυκνώνει ένα κείμενο, να κάνει την περίληψη του κειμένου, να δίνει έναν τίτλο στο κείμενο ή πλαγιότιτλους σε παραγράφους / νοηματικές ενότητες του κειμένου

* να οργανώνει το διάγραμμα του κειμένου

* να αναπτύσσει μια φράση, μια παράγραφο, ένα επιχείρημα του κειμένου

* να ανασκευάζει τα επιχειρήματα του κειμένου και να αναπτύσσει την αντίθετη άποψη

* να μετασχηματίζει ένα κείμενο π.χ. από ένα είδος λόγου σε ένα άλλο

ΙΙ. Γράφω

Παραγωγή διαφόρων ειδών γραπτού λόγου, σε επικοινωνιακό επίπεδο, με έμφαση σε είδη λόγου στα οποία κυριαρχεί ο κριτικός - αποφαντικός τρόπος (κείμενα με σκοπό την πειθώ, στα οποία υπάρχει λογική οργάνωση και κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας) π.χ. άρθρο, γραπτή εισήγηση κτλ.

Σημείωση: Η ενότητα «Ερευνητική Εργασία» δεν αποτελεί αντικείμενο εξέτασης, ενώ το «Παράρτημα» περιέχει συμπληρωματικό υλικό, χρήσιμο για τη μελέτη των δύο εξεταστέων ενοτήτων «Πειθώ» και «Δοκίμιο».

Από το βιβλίο «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» της Γ` τάξης Ε. Λ., των Ν. Γρηγοριάδη, Κ. Μπαλάσκα, κ.ά., έκδοση ΟΕΔΒ, 1999:

1. Κάλβος, Τα ηφαίστεια

2. Κ. Παλαμάς, Πατρίδες! Αέρας, γη...

3. Κ. Π. Καβάφης, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον

4. Κ. Βάρναλης, Πάλι μεθυσμένος είσαι

5. Κ. Καρυωτάκης, Είμαστε κάτι...

6. Γ. Σεφέρης, Τελευταίος σταθμός

7. Οδ. Ελύτης, Η Μαρίνα των βράχων

8. Αλ. Παπαδιαμάντης, Η φόνισσα

9. Θεοτόκης, Η τιμή και το χρήμα

10. Χάκκας, Το ψαράκι της γυάλας

Τα εισαγωγικά σημειώματα και τα βιογραφικά και γραμματολογικά στοιχεία νοούνται ως το αναγκαίο επικουρικό υλικό για τη δημιουργικότερη και γονιμότερη προσέγγιση του εκάστοτε διδασκόμενου κειμένου και επομένως εξετάζονται σε συνάρτηση με τα διδασκόμενα κείμενα και όχι αυτόνομα.

Από το βιβλίο «Θέματα χριστιανικής ηθικής» της Γ` Ενιαίου Λυκείου, των συγγραφέων Μ. Μπέγζου, Αθ. Παπαθανασίου, έκδοση ΟΕΔΒ, 1999:

Εισαγωγή

Δ.Ε. 1. Ο ηθικός προβληματισμός. Η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής.

Δ.Ε. 2. Εντολές και δόγματα. Συνταγές σκλαβιάς ή δρόμοι ελευθερίας;

Κεφάλαιο Α. Προϋποθέσεις της ηθικής ζωής

Δ.Ε. 3. Η ηθική συνείδηση

Δ.Ε. 4. Τα κίνητρα των πράξεων στην ηθική ζωή

Δ.Ε. 5. Η ελευθερία του ανθρώπου στις επιλογές και τις πράξεις του

Κεφάλαιο Γ. Η βιολογική διάσταση στη ζωή του ανθρώπου

Δ.Ε. 10. Το ανθρώπινο σώμα

Δ.Ε. 11. Τα δύο φύλα

Δ.Ε. 12. Η οικογένεια

Κεφάλαιο Δ. Συνειδησιακά προβλήματα στη ζωή του χριστιανού

Δ.Ε. 14. Βιοϊατρική και ηθική

Δ.Ε. 15. Παραβίαση και περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής

Δ.Ε. 16. Αρνηση και υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής

Κεφάλαιο Ε. Η χριστιανική ηθική και η σύγχρονη τεχνολογία

Δ.Ε. 18. Ορθοδοξία και τεχνολογία

Από το βιβλίο «Ιστορία νεότερη και σύγχρονη» των Β. Σκουλάτου, Ν. Δημακοπούλου, Σ. Κόνδη, Εκδοση ΟΕΔΒ 1999.

Κ. Η Ελλάδα από το 1909 ως το 1914: Πορεία προς τον αστικό μετασχηματισμό και την εδαφική επέκταση.

1. Η ελληνική κοινωνία στο μεταίχμιο δύο αιώνων σελ. 7-20

2. Η πρώτη διακυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου και το μεταρρυθμιστικό έργο σελ. 21-29

3. Μια νέα κοινωνία αρχίζει να δημιουργείται σελ. 29-34

4. Η κατάσταση στη Βαλκανική και την Ανατολική Μεσόγειο σελ. 34-37

5 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι σελ. 37-49

6 Η Ελλάδα και τα εθνικά ζητήματα στις παραμονές του 1ου παγκόσμιου πολ. σελ. 49-51

ΚΑ. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος

1. Τα αίτια του πολέμου σελ. 52-56

3. Οι συνθήκες σελ. 68-72

ΚΒ. Η Ελλάδα από το 1914 ως το 1924: η κρίση των πολιτικών θεσμών και η διάλυση του οράματος της Μεγάλης Ιδέας.

1. Η Ελλάδα στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο σελ. 73-87

2. Η περίοδος της μεγάλης κρίσης σελ. 88-117

3. Η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα (1914-1924) σελ. 117-119

ΚΕ. Η περίοδος του μεσοπολέμου στην Ελλάδα: η πορεία προς την πτώση της πρώτης δημοκρατίας και η δικτατορία της 4ης Αυγούστου.

4. Προς τη δικτατορία (1η Μαρτίου 1935-4η Αυγούστου 1936) σελ. 210-221

5. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου: Οι ενότητες 1. Τα στηρίγματα του δικτατορικού καθεστώτος σελ. 222-223

β. Η επιβολή της δικτατορίας σελ. 223-226

ε. Εξωτερική πολιτική σελ. 231-233

ΚΣΤ. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.

1. Η πορεία προς τον πόλεμο σελ. 234-239

3. Τα αποτελέσματα του πολέμου σελ. 266-267

ΚΖ. Η Ελλάδα κατά την περίοδο 1941-1949. Ο θρίαμβος της εθνικής αντίστασης και η τραγωδία του εμφυλίου πολέμου

1. Η κατοχή και η εθνική αντίσταση σελ. 268-291