Τη σκυτάλη παρέλαβε μια Επιτροπή, η οποία εξέτασε τις βλάβες και τους λανθασμένους χειρισμούς που οδήγησαν στην κατάρρευση του συστήματος και υπέβαλε πόρισμα, στο οποίο δεν κατονομάζεται κανείς ως υπεύθυνος.

Η λεπτομερής αλληλουχία των γεγονότων δε θα μας απασχολήσει στο σημερινό άρθρο. Εξάλλου, τα βασικά προβλήματα του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας που οδήγησαν στο μπλακ άουτ της 12ης Ιούλη ήταν γνωστά πολύ πριν συμβούν τα θλιβερά γεγονότα:

• Ανεπαρκής λειτουργική εφεδρεία του συστήματος και προβληματική κατανομή των μονάδων παραγωγής, οι οποίες έχουν συγκεντρωθεί στο βορρά, δηλαδή σε μεγάλη απόσταση απ' την περιοχή υψηλής κατανάλωσης του λεκανοπεδίου της Αττικής.
• Προβληματική συντήρηση του δικτύου μεταφοράς και διανομής.
• Μειωμένη δυνατότητα μεταφοράς ισχύος και δυσκολία στην αντιμετώπιση του φαινομένου αστάθειας τάσεως του συστήματος.
• Αδυναμία στην αποτελεσματική υλοποίηση του σχεδιασμού έκτακτης ανάγκης για την έγκαιρη, επιλεγμένη διακοπή της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος σε συγκεκριμένες περιοχές.

Τα βασικά μέτρα για την άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος ήταν επίσης πολυσυζητημένα σε τεχνοκρατικό επίπεδο:

• Κατασκευή νέων μονάδων παραγωγής στο νότιο τμήμα της χώρας, ώστε να αυξηθεί η παραγωγική εφεδρεία του συστήματος.
• Εγκατάσταση του αναγκαίου τεχνικού εξοπλισμού για την ενίσχυση του συστήματος μεταφοράς και τη διασφάλιση της ευστάθειάς του (αυτομετα-σχηματιστές στα Κέντρα Υπερυψηλής Τάσης, συστοιχίες πυκνωτών κλπ.).
• Ενίσχυση και εκπαίδευση του τεχνικού προσωπικού καθώς και αναβάθμιση της αυτοματοποίησης του συστήματος αποκοπής φορτίων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Ποιος, λοιπόν, και γιατί εμπόδισε ή επιβράδυνε τη λήψη προφανών αναγκαίων μέτρων το προηγούμενο διάστημα;

Ο πραγματικός ένοχος δεν είναι άλλος απ' την περιβόητη καπιταλιστική «απελευθέρωση» του τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία 96/92/ΕΚ ηλεκτρικής ενέργειας και την τροποποίησή της του 2003.

Στο πλαίσιο της «απελευθέρωσης», το ενιαίο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας τεμαχίζεται σε ανεξάρτητους τομείς παραγωγής - μεταφοράς - διανομής και τη θέση του κρατικού μονοπωλίου καταλαμβάνουν ανταγωνιζόμενοι ιδιωτικοί και κρατικοί όμιλοι. Η ευθύνη των αναγκαίων επενδύσεων για την επάρκεια ενεργειακού εφοδιασμού περνά στους ανταγωνιζόμενους μονοπωλιακούς ομίλους, οι οποίοι λαμβάνουν τις αποφάσεις τους με κριτήριο τη μέγιστη δυνατή κερδοφορία τους, παραγνωρίζοντας ακόμα και τα στρατηγικά συμφέροντα της άρχουσας τάξης.

Τα αρνητικά αποτελέσματα του συγκεκριμένου πλαισίου είναι ορατά πλέον και στη χώρα μας. Ο προγραμματισμός δημιουργίας νέων μονάδων παραγωγής καθυστερεί στην πράξη λόγω των διαπραγματεύσεων κυβέρνησης και ιδιωτών επενδυτών για πρόσθετα κίνητρα κρατικής διασφάλισης της κερδοφορίας τους. Κανονιστικό πλαίσιο για τις μελλοντικές επενδύσεις (χωροθέτηση, δεσμεύσεις για αξιοποίηση εγχώριων πηγών κλπ.) δεν κατατέθηκε απ' τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, διότι έπρεπε να διασφαλιστεί «η ελευθερία των αποκεντρωμένων αποφάσεων των επιχειρήσεων» (απ' την πρόταση της ΡΑΕ του 2003 για το μακρόχρονο ενεργειακό σχεδιασμό).

Η συντήρηση και η αναβάθμιση του συστήματος, η ενίσχυση και η εκπαίδευση του αναγκαίου προσωπικού υποτάχθηκαν στους στόχους κερδοφορίας της μετοχοποιημένης πλέον ΔΕΗ ΑΕ. Στον ετήσιο απολογισμό της επιχείρησης, ο Διευθύνων Σύμβουλος Στ. Νέζης ήταν περήφανος για τη μείωση του προσωπικού την περίοδο 2000 - 2003 κατά 11% με παράλληλη αύξηση του κύκλου εργασιών ανά εργαζόμενο κατά 45%! Την ίδια περίοδο, τα κέρδη προ φόρων της ΔΕΗ ΑΕ έφτασαν τα 475 εκ. ευρώ το 2003 έναντι 66 εκ. ευρώ το 2000.

Το πλήθος των διαχειριστικών και ρυθμιστικών αρχών (Υπ. Ανάπτυξης, ΡΑΕ, ΔΕΣΜΗΕ, ΔΕΗ ΑΕ) που επιβάλλει στην πράξη το κοινοτικό πλαίσιο όξυνε, επίσης, αντικειμενικά το πρόβλημα συντονισμού των αρμοδίων για την αντιμετώπιση της κατάστασης.

Ομως, το πλαίσιο της «απελευθέρωσης» δεν έπεσε απ' τον ουρανό. Οικοδομήθηκε στη χώρα μας απ' την προηγούμενη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με τους νόμους 2773/99 και 3175/03, τη σταδιακή ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ, τη δημιουργία της ΡΑΕ, του ΔΕΣΜΗΕ κλπ.

Ολοκληρώνεται απ' τη σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ, με πρωταγωνιστή τον υφυπουργό Ανάπτυξης Γ. Σαλαγκούδη, που ήδη αξιοποιεί το μπλακ άουτ, για να επιταχύνει τις ιδιωτικές επενδύσεις και να δρομολογήσει νέα μέτρα ενίσχυσης των ιδιωτικών ομίλων (π.χ. υποχρεωτική αγορά από το κράτος της ιδιωτικής παραγωγής με το νέο Κώδικα Διαχείρισης και Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας που προτείνει η ΡΑΕ).

Η ηγεσία του ΣΥΝ εστιάζει στις «λανθασμένες επιλογές» της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ σχετικά με την εφαρμογή στην Ελλάδα της κοινοτικής οδηγίας, συγκαλύπτοντας συνειδητά τον αντιλαϊκό χαρακτήρα της «απελευθέρωσης».

Αναζητά μάταια μια «απελευθέρωση με ανθρώπινο πρόσωπο», προτείνοντας διατήρηση του δημόσιου ελέγχου της ΔΕΗ, επαναφορά του διαχειριστή του συστήματος μεταφοράς (ΔΕΣΜΗΕ) στο πλαίσιο της ΔΕΗ και εφαρμογή μακρόχρονου ενεργειακού σχεδιασμού.

Ομως η ΔΕΗ ΑΕ θα λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια προς όφελος των μετόχων της (οι θεσμικοί επενδυτές κατέχουν ήδη το 36,6%) ακόμα και αν το Δημόσιο διατηρήσει την κυριαρχία του στη μετοχική σύνθεση της επιχείρησης. Η δημιουργία του ΔΕΣΜΗΕ είναι επίσης αποτέλεσμα και όχι αίτιο του τεμαχισμού του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας σε ανεξάρτητους τομείς παραγωγής - μεταφοράς - διανομής που επιβάλλει στην πράξη το ίδιο το κοινοτικό πλαίσιο.

Τέλος, το ζήτημα δεν είναι να υπάρχει γενικά «ενεργειακός σχεδιασμός», αλλά αν αυτός θα υπηρετεί το καπιταλιστικό κέρδος ή τις λαϊκές ανάγκες.

Γενικά στο καπιταλιστικό σύστημα ο ενεργειακός σχεδιασμός υπηρετεί πάντα τα στρατηγικά συμφέροντα της άρχουσας τάξης και μέσα σ' αυτό το πλαίσιο διαχειρίζεται τις λαϊκές ανάγκες σε εθνικό επίπεδο.

Η «απελευθέρωση» απλά υπονομεύει τη δυνατότητα αξιόπιστου μακροπρόθεσμου προγραμματισμού ακόμα και σ' αυτό το πλαίσιο.

Αυτό δείχνει αβίαστα η διεθνής εμπειρία των εκτεταμένων διακοπών ηλεκτροδότησης και της απώλειας χιλιάδων θέσεων εργασίας που συνόδευσαν την «απελευθέρωση» στην Αργεντινή, στη Βραζιλία, στη Ν. Ζηλανδία, στις ΗΠΑ (παλιότερα Καλιφόρνια και πρόσφατα απ' τη Ν. Υόρκη ως το Οντάριο του Καναδά), στη Βρετανία, στην Ιταλία.

Η προσπάθεια διαχείρισης του συνόλου των λαϊκών προβλημάτων στο πλαίσιο της «απελευθέρωσης» εγκλωβίζεται σε αξεπέραστες αντιφάσεις π.χ. η προσπάθεια διασφάλισης της ενεργειακής επάρκειας με αύξηση των εισαγωγών και με πρόσθετα κίνητρα για τους ιδιώτες επενδυτές επιβαρύνει τους φορολογούμενους -εργαζόμενους και τη λαϊκή κατανάλωση, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει την ενεργειακή εξάρτηση της χώρας. Αντίστοιχα, η προσπάθεια ενίσχυσης του συστήματος μεταφοράς της ΔΕΗ ΑΕ (π.χ. ΚΥΤ Αργυρούπολης) δε λαμβάνει υπόψη στον αναγκαίο βαθμό την ασφάλεια των κατοίκων και την προστασία του περιβάλλοντος.

Η μαζική αγωνιστική συσπείρωση ενάντια στην κοινοτική πολιτική της «απελευθέρωσης» αποτελεί λοιπόν ένα άμεσο καθήκον του ταξικού εργατικού κινήματος. Ομως η διέξοδος δεν μπορεί να αναζητηθεί στην επιστροφή στο παρελθόν, δηλαδή στις κρατικές επιχειρήσεις που υπηρέτησαν πολύμορφα το μονοπωλιακό κεφάλαιο.

Η συνδυασμένη ικανοποίηση του συνόλου των λαϊκών αναγκών, δηλαδή της μείωσης του βαθμού ενεργειακής εξάρτησης της χώρας, της διασφάλισης φτηνής λαϊκής κατανάλωσης, της ασφάλειας των κατοίκων, της προστασίας του περιβάλλοντος, της εξοικονόμησης ενέργειας, της σχεδιασμένης ανάπτυξης περιοχών και κλάδων προϋποθέτει ένα ριζικά διαφορετικό δρόμο: Την κρατική κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας.

Μόνο σ' αυτό το πλαίσιο του ενιαίου κρατικού φορέα ενέργειας της λαϊκής οικονομίας μπορεί να διαμορφωθεί και να χαραχτεί ενεργειακός σχεδιασμός, ο οποίος θα συνδυάζει το σύνολο των προαναφερόμενων στόχων, διασφαλίζοντας τελικά ότι η ενέργεια θα αποτελεί κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα. Η προώθηση από την άρχουσα τάξη της αναδιάρθρωσης του τομέα ενέργειας μπορεί και πρέπει να αποτελέσει σε τελευταία ανάλυση ευκαιρία ουσιαστικής αντεπίθεσης του εργατικού κινήματος.