«Κάναμε δέκα μέρες περπάτημα, με την οικογένειά μου, για να ξεφύγουμε. Στην Ελλάδα βρισκόμαστε οκτώ ολόκληρα χρόνια χωρίς χαρτιά... Μένουμε σε ένα πολύ μικρό σπίτι... Εχω τρία αδέλφια. Σ' αυτό το διάστημα που μεσολάβησε, ο αδελφός μου έφυγε από την Ελλάδα, η μία αδελφή μου παντρεύτηκε... Ο πατέρας μου είναι καρδιακός, έχει ζάχαρο, χοληστερίνη, δεν μπορεί να δουλέψει... Η μητέρα μου καθαρίζει σπίτια... Οταν πηγαίνουμε για ανανέωση κάρτας, οι αρμόδιοι μάς φέρονται πολύ άσχημα. Δεν τους ενδιαφέρει ποιοι είμαστε, γιατί ήρθαμε εδώ, πού πάμε... Αλλά εμείς φταίμε που είμαστε εδώ τόσα χρόνια, χωρίς χαρτιά, χωρίς να μας έχουν δώσει άσυλο, χωρίς πόρους ζωής; Δε μας βοηθάνε καθόλου. Θα 'πρεπε να βρίσκουμε κάποια βοήθεια από τις κρατικές υπηρεσίες, μια νομική υποστήριξη. Εγώ δουλεύω σε δυο δουλιές κάθε μέρα. Πολλές γυναίκες βολοδέρνουν μόνες τους. Δεν αντέχουμε άλλο...».

Λόγια μιας νεαρής κοπέλας, που είναι πρόσφυγας στη χώρα μας. Χιλιάδες άλλες παραπαίουν ανάμεσα στο άσυλο και την απέλαση, στη σωτηρία και την καταστροφή, στην ελπίδα και το χαμό: Σε τρεις χιλιάδες υπολογίζονται οι γυναίκες πρόσφυγες στην Ελλάδα, όμως ελάχιστες έχουν κατορθώσει να έχουν άσυλο.

Σε τι διαφέρουν οι πρόσφυγες από τους οικονομικούς μετανάστες;

Ερχονται εδώ ζητώντας καταφύγιο, γιατί στην πατρίδα τους απειλούνται με κάποια δίωξη, με κάποιο κίνδυνο. Οι λόγοι μπορεί να είναι πολιτικοί, ή να προσπαθούν να επιβιώσουν από έναν πόλεμο ή εμφύλια σύρραξη ή διώκονται για λόγους θρησκευτικούς. Αυτό ισχύει και για τα δύο φύλα.

Ομως, από τις αρχές της δεκαετίας του '90, όλο και πιο συχνά γίνεται αναφορά στους ιδιαίτερους τρόπους δίωξης, που πλήττουν ειδικά τις γυναίκες.

Το 75% των προσφύγων εξαιτίας πολεμικών συρράξεων και εμφυλίων συγκρούσεων είναι γυναίκες, με πολύ οδυνηρές συνέπειες από τις κακουχίες που υφίστανται καθημερινά. Σε εμπόλεμες καταστάσεις, οι συνθήκες διαβίωσης γίνονται από σκληρές έως αφόρητες. Η βία και η εκμετάλλευση εντείνονται και νομιμοποιούνται, τόσο μέσα, όσο και έξω από το σπίτι.

Εκτός από τη φυσική εξόντωση, οι γυναίκες πέφτουν συχνά θύματα βιασμού από τον εχθρό, αποτελούν το λάφυρο για το νικητή και το μέσο ταπείνωσης του ηττημένου. Πόσες γυναίκες έμειναν παρά τη θέλησή τους έγκυες στον πόλεμο που έγινε στη Βοσνία; Πόσες έχουν φύγει από τη χώρα τους, για να ξεφύγουν το σεξουαλικό ακρωτηριασμό ή τα εγκλήματα τιμής, τη βία μέσα στην οικογένεια ή τη φυλή; Σαν πληθυσμιακή ομάδα γίνονται συχνά στόχος διώξεων για λόγους πολιτισμικών ή θρησκευτικών αντιλήψεων που σχετίζονται με το φύλο τους, όπως, π.χ., σε ορισμένες χώρες δεν μπορούν να πάνε σε νοσοκομείο όταν αρρωστήσουν ή να βγουν έξω από το σπίτι τους ακάλυπτες ή ακόμα και να εργαστούν.

Οι έρευνες δείχνουν ότι μία στις δύο γυναίκες πρόσφυγες υποφέρει από κατάθλιψη, μία στις τέσσερις έχει γίνει νευρωτική, ενώ η πλειονότητά τους υποφέρει από το σύνδρομο ενός μετατραυματικού στρες.

Πολλά από αυτά τα στοιχεία αναφέρθηκαν σε πρόσφατη εκδήλωση, που έγινε με αφορμή τη συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας με την αντιπροσωπεία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα (υπογραφή μνημονίου συνεργασίας).

«Το ευρωπαϊκό τοπίο δεν είναι σήμερα καθόλου ευνοϊκό για τους πρόσφυγες», παρατήρησε η συντονίστρια της συζήτησης, δημοσιογράφος Τζέλα Παυλάκου, επισημαίνοντας ότι μετά την 11η Σεπτέμβρη στη Ν. Υόρκη και τον πόλεμο στο Ιράκ, οι φόβοι έχουν ενταθεί απέναντι σ' αυτούς που αναζητούν άσυλο - ενώ υπάρχει, παράλληλα, η ανησυχία ότι «οι ξένοι θα πάρουν τις δουλιές των ντόπιων». Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να εντείνεται η εκμετάλλευση, φυσική και ψυχική, των προσφύγων...

Με μελανά χρώματα μίλησε η Κάρεν Μαντελέν Φάρκας, αντιπρόσωπος του Γραφείου της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα σχετικά με την κατάστασή τους: Είναι συχνά θύματα βασανιστηρίων ή κυκλωμάτων εμπορίας, κρατούνται κάτω από άθλιες συνθήκες, πολλές είναι αρχηγοί οικογενειών και υπεύθυνες για την επιβίωση των άλλων μελών της οικογένειας, συχνά είναι έγκυες, στην ανάκριση που γίνεται - συνήθως από άντρες - προσπαθούν να κρύψουν στοιχεία από την ντροπή τους και χρειάζονται προστασία πολλαπλής μορφής. «Αδημονούμε, είπε, για την εφαρμογή του μνημονίου που υπογράψαμε με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας».

Δεν έχει άδικο: Ενα προηγούμενο μνημόνιο που είχε υπογραφεί επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ είχε μείνει σχεδόν στα χαρτιά. Το νέο μνημόνιο που συνέγραψε με την γενική γραμματέα Ισότητας Ευγενία Τσουμάνη προβλέπει ανάμεσα σε άλλα: Συντονισμό των απαιτουμένων ενεργειών για την παροχή νομικής ή άλλης βοήθειας, έμφαση στις ευάλωτες περιπτώσεις γυναικών που ζητάνε άσυλο (π.χ. έγκυες, άρρωστες, μόνες επικεφαλής οικογένειας, ασυνόδευτα κορίτσια κάτω των 18), κοινωνική ένταξη και επαγγελματική κατάρτιση, επισκέψεις στα κέντρα υποδοχής προσφύγων και παρεμβάσεις. Ομως, έντονος υπήρξε ο προβληματισμός, αν και πόσο θα προχωρήσουν όλα αυτά στην πράξη, όταν υπάρχουν τόσα άλυτα προβλήματα και ο νέος νόμος κάθε άλλο, παρά ευνοεί τη λύση των προβλημάτων των μεταναστών.

Μερικά από τα προβλήματα που επισημάνθηκαν: Οι ίδιοι οι πρόσφυγες έχουν υποστεί εμπειρίες τραυματικές, κάτι που τους κάνει να διστάζουν να αποκαλύψουν τα στοιχεία τους, ακόμα και το όνομα ή την εθνικότητά τους.

«Κολλάμε» στις αρμόδιες αρχές, παρατήρησε η Λίλιαν Αργυροπούλου, μέλος του ΔΣ του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες. Δεν υπάρχουν διερμηνείς, δέχονται μόνο μια φορά την εβδομάδα, δεν υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό για να διεκπεραιώσει τις υποθέσεις των προσφύγων.

Χιλιάδες αιτήσεις εκκρεμούν και με το νέο νόμο η ημερομηνία που απορρίφθηκε η προηγούμενη αίτηση χρησιμεύει για να ξεφορτωθούν τους ενδιαφερόμενους ως πρόσφυγες και να τους «μεταφέρουν» στην κατηγορία των μεταναστών. Οι γυναίκες πρόσφυγες θα έπρεπε να εξετάζονται από γυναίκες αστυνομικούς και γυναίκα διερμηνέα, που θα έχουν μια σχετική εμπειρία και ειδική εκπαίδευση. Γιατί οι πρόσφυγες είναι κακοπαθημένες και δεν είναι εύκολο να «ανοιχτούν». Ενώ οι έγκυες θα έπρεπε να εξετάζονται κατά προτεραιότητα, αυτό δε γίνεται (αναφέρθηκε, μάλιστα, μια περίπτωση εγκύου στον ένατο μήνα που την έδιωξαν από την αρμόδια υπηρεσία να πάει να βρει γιατρό που θα ...πιστοποιούσε ότι είναι έγκυος(!). Από τους αρμόδιους, ο άντρας θεωρείται αρχηγός της οικογένειας, σ' ό,τι αφορά την υποβολή αίτησης ασύλου, ακόμα και αν οι λόγοι που η γυναίκα αναζητά άσυλο έχουν σχέση με αυτήν την ίδια.

Χρειάζεται πολλή δουλιά για την εφαρμογή του πρωτοκόλλου συνεργασίας, τόνισε και η Ολγα Λεβέντη, υπεύθυνη της κοινωνικής Υπηρεσίας Προσφύγων του Ιδρύματος Κοινωνικής Εργασίας, προσδιορίζοντας κάποιους συγκεκριμένους στόχους:

- Προσέγγιση των γυναικών προσφύγων με διακριτικό τρόπο.

- Να αναγνωριστούν οι ιδιαίτερες ανάγκες τους και να ασχοληθούν οι αρμόδιοι πιο συστηματικά με τη λύση των προβλημάτων τους.

- Να αυξηθεί το ποσοστό αναγνώρισης προσφύγων, που είναι σήμερα πολύ μικρό.

- Να πάψει να ταλαιπωρεί η διαδικασία αναγνώρισης ασύλου τους ενδιαφερόμενους.

- Να γίνει προσπάθεια ενσωμάτωσής τους στην ελληνική κοινωνία.

Η σιωπηρή πλειονότητα των γυναικών προσφύγων είναι απόλυτα περιθωριοποιημένες και ζουν σε καθεστώς ομηρίας...