Το παλαιότερο, μέχρι σήμερα, ταφικό σύνολο αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην Αγορά της Πέλλας. Σύμφωνα με την εφημερίδα «Αγγελιοφόρος», πρόκειται για τμήμα νεκροταφείου με ταφές που χρονολογούνται από το τελευταίο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ.

Οι ταφές έγιναν μέσα σε ορθογώνια λαξεύματα στο φυσικό βράχο και το μέγεθός τους ποικίλλει, δηλαδή έχουν ταφεί νεαρά άτομα και ενήλικες. Σε ορισμένους από τους τάφους εντοπίστηκαν θέσεις για τη στερέωση επιτύμβιων στηλών και πεσσών, με χαραγμένα τα ονόματα των νεκρών, όπως αυτά της Ζωβίας και της Ευγενίας, κόρης του Ξένωνος. Βρέθηκαν αγγεία, πήλινα ειδώλια, γεωργικά εργαλεία, αθλητικά σύνεργα, που συνόδευαν τους νεκρούς, χάλκινες, σιδερένιες και αργυρές πόρπες στους ώμους και κατά μήκος των χεριών. Οι παιδικές ταφές συνοδεύονταν από ένα παιχνιδάκι, όπως ένα ομοίωμα περιστεριού ή σκυλιού. Εντοπίστηκαν χάλκινα, επάργυρα και αργυρά νομίσματα, το «αντίτιμο» για τη μεταφορά της ψυχής των νεκρών διαμέσου του Αχέροντα στον Αδη.

Εξάλλου, έξω από το ανατολικό νεκροταφείο της Πέλλας αποκαλύφθηκε - και μάλιστα τυχαία, από έναν αγρότη - ο μεγαλύτερος λαξευτός θαλαμωτός τάφος που εντοπίστηκε μέχρι σήμερα στον ελλαδικό χώρο.

Ο τάφος φέρει συνολικά οκτώ θαλάμους (οι μέχρι σήμερα γνωστοί τάφοι δεν ξεπερνούν τους τρεις θαλάμους), έχει εσωτερικό εμβαδόν που ξεπερνά τα 63 τ.μ. και τοιχώματα επιχρισμένα με πολύχρωμα και καλοδιατηρημένα κονιάματα (κόκκινο, γαλάζιο, χρυσό).

Το ταφικό συγκρότημα χρονολογείται στον 3ο-2ο αιώνα π.Χ και πιθανότατα φιλοξενούσε μέλη κάποιας μεγαλοαστικής οικογένειας, ενώ λειτουργούσε επί 150 χρόνια. Ο τάφος έχει συληθεί, ωστόσο βρέθηκαν δεκάδες πήλινα αγγεία, χάλκινα νομίσματα, δύο μικρά χρυσά σκουλαρίκια και τρεις μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες.

Στοιχεία και για τις δύο ανασκαφές θα δοθούν στο συμπόσιο για το αρχαιολογικό έργο της προηγούμενης χρονιάς στη Μακεδονία και τη Θράκη, το οποίο θα πραγματοποιηθεί (16-19/2) στο ΑΠΘ. Η συγκεκριμένη μορφή λαξευτών τάφων συναντάται την ίδια χρονική περίοδο - και παλαιότερα - στην Αίγυπτο, αλλά και στην Κρήτη και την Κύπρο.