Σήμερα δημοσιεύουμε το Β` μέρος του άρθρου. Το Α` μέρος δημοσιεύτηκε την περασμένη Κυριακή, 12/3/2006.

Η κρατική χρηματοδότηση θα μειωθεί για τα περισσότερα ιδρύματα. Οι ισχνές κρατικές δαπάνες, στο όνομα του υγιούς ανταγωνισμού, θα διαμοιράζονται σε δημόσια και ιδιωτικά ιδρύματα, με το σύστημα των κουπονιών, των υποτροφιών (το οποίο ήδη προτάθηκε από τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ), ή όποιο άλλο θα σκεφτούν. Στη διημερίδα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δημοσίου Δικαίου, οι Βέλγοι νομικοί υπογράμμισαν ότι κανείς δε θα μπορέσει να αρνηθεί την κρατική χρηματοδότηση σε ένα πιστοποιημένο από το κράτος ιδιωτικό ίδρυμα.

Ταυτόχρονα βέβαια, τα πανεπιστήμια δε θα συμμετέχουν ισότιμα στην κρατική χρηματοδότηση. Η μερίδα του λέοντος θα κατευθύνεται στα ισχυρότερα ιδρύματα, για να ανταποκριθούν με καλύτερους όρους στο διεθνή ανταγωνιστικό στίβο, όπως ρητά προβλέπουν οι ευρωενωσιακές κατευθύνσεις και ειδικά η πρόσφατη ανακοίνωση της Κομισιόν για την «κινητοποίηση του πνευματικού δυναμικού της Ευρώπης». Η γραμμή αυτή αποτελεί την καλύτερη απόδειξη του φαρισαϊσμού όλων εκείνων που ισχυρίζονται ότι μέσα από τον ανταγωνισμό θα βελτιωθεί η ποιότητα όλων των πανεπιστημίων. Το αντίθετο ακριβώς θα συμβεί. Τα ισχυρά πανεπιστήμια θα γίνουν ακόμη ισχυρότερα, αποσπώντας πόρους, μυαλά και φήμη από τα πιο αδύναμα. Αυτός, άλλωστε, είναι ο σιδερένιος νόμος κάθε ανταγωνισμού και όποιος προπαγανδίζει ότι τα πανεπιστήμιά μας μέσα σ' αυτές τις συνθήκες θα πλησιάσουν το Χάρβαρντ, το ΜΙΤ ή την Οξφόρδη υποκρίνεται συνειδητά.

Τα δίδακτρα θα γενικευτούν σε όλη την κλίμακα των σπουδών και δε θα είναι καθόλου συμβολικά, αλλά θα κλιμακώνονται ανάλογα με το γόητρο κάθε ιδρύματος. Ετσι κι αλλιώς, μόνον οι προπτυχιακές σπουδές έχουν γλιτώσει προς το παρόν από την εισβολή των διδάκτρων στα μεταπτυχιακά, στα Ινστιτούτα Διά Βίου Κατάρτισης, στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, στο Διεθνές Πανεπιστήμιο κλπ., ενώ βρισκόμαστε σε απόσταση αναπνοής από την κατάργηση των δωρεάν συγγραμμάτων, στο όνομα της ...ανάπτυξης της κριτικής σκέψης. Ο κ. Βερέμης άρχισε, μάλιστα, ήδη να δηλητηριάζει την κοινή γνώμη με τις πιο αντιδραστικές ιδέες που κυκλοφορούν στις ΗΠΑ, διακηρύσσοντας πως δεν είναι σωστό να πληρώνουν όλοι για την ανώτατη εκπαίδευση, γιατί η πλειοψηφία των φορολογουμένων δεν έχει παιδιά στα πανεπιστήμια! Σε κάποιες πολιτείες των ΗΠΑ, αναπτύσσεται κίνημα πολιτών που δεν έχουν παιδιά σε σχολική ηλικία για να τους μειωθεί η φορολογία κατά το ποσοστό που κατευθύνεται στην εκπαίδευση. Είναι φανερό ότι αν δε φροντίσουμε για να δημιουργηθούν κοινωνικά αντισώματα, οι απόψεις αυτές θα διαδοθούν και στη χώρα μας.

Το επίπεδο των σπουδών θα γνωρίσει πρωτοφανή υποβάθμιση, καθώς όλη η λειτουργία των ιδρυμάτων κάτω και από την πίεση των μάνατζερ, που προβλέπεται να αναλάβουν τη διαχείριση των πανεπιστημίων, θα ακολουθεί την αρχή της ελαχιστοποίησης του κόστους και της μεγιστοποίησης του κέρδους. Πίσω από μια βιτρίνα πολυτελών οδηγών σπουδών και φανταχτερών «ειδικοτήτων του μέλλοντος», θα κρύβεται η γύμνια των πιο φθηνών και τυποποιημένων μορφών διδασκαλίας και του εκμηδενισμού κάθε έννοιας κριτικής αφομοίωσης της επιστήμης. Από κοντά μια βιομηχανία πιστοποιημένων ιδιωτικών εταιριών - πανεπιστημίων θα αναλαμβάνει υπεργολαβικά να παραδίνει εύκολα, φτηνά και ταχύρυθμα ενότητες του προγράμματος σπουδών και να συμπληρώνει με πιστωτικές μονάδες το δελτάριο των περιπλανώμενων φοιτητών, ενώ οι μονοπωλιακοί εκδοτικοί οίκοι και άλλοι ιδιώτες επιχειρηματίες θα συναγωνίζονται με πλουμιστά διδακτικά πακέτα και CD-Rom ποιος θα πρωτοκαταλάβει την κενή θέση του εκλιπόντος «ενός και μοναδικού συγγράμματος».

Το σύστημα πρόσβασης θα αλλάξει προς το χειρότερο, γιατί κριτήριο κατανομής των φοιτητών στα διάφορα τμήματα δε θα γίνει η κλίση και το ταλέντο καθενός, όπως κάποιοι πανεπιστημιακοί θέλουν να ελπίζουν, αλλά, ακόμη πιο πιστά από σήμερα, το πορτοφόλι.

Τα εργασιακά δικαιώματα και οι μισθοί των πτυχιούχων θα συρρικνωθούν στο κατώτερο δυνατό επίπεδο, αφού η αγορά εργασίας θα κατακλύζεται από τα πληθωριστικά πτυχία των αποφοίτων των κάθε λογής κόλετζ και γιουνιβέρσιτι. Αντίστοιχα, θα επιδεινωθούν οι εργασιακές σχέσεις και του διδακτικού προσωπικού, με γενίκευση του θεσμού των υποαμειβόμενων συμβασιούχων και εξάρτηση της παραμονής και εξέλιξής του από τα κέρδη που θα προσπορίζεται το πανεπιστήμιο με την εργασία του. Φανταστείτε, όμως, ένα πανεπιστήμιο, όπου όλη η ευφυία, η διορατικότητα και η δημιουργικότητα του επιστημονικού δυναμικού θα αναλώνεται όχι στην επιστήμη, αλλά στο κυνήγι του χρήματος: Στη διερεύνηση πρωτότυπων επιχειρηματικών ιδεών, στην προβολή και διαφήμιση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων του ιδρύματος, στην προσέλκυση πελατών - επιχειρήσεων και φοιτητών.

Η τραγικότερη συνέπεια αυτής της πολιτικής όμως δεν αφορά μόνο τους διδάσκοντες, τους φοιτητές και τη λαϊκή οικογένεια, αλλά συνολικά το λαό, καθώς μέσα από αυτήν η επιστημονική εξέλιξη παρεμποδίζεται και ο κοινωνικός ρόλος της επιστήμης αναιρείται ολοσχερώς.

Οι υπερασπιστές της ιδιωτικοοικονομικής λειτουργίας των πανεπιστημίων υποστηρίζουν ότι η στενή σύνδεση των πανεπιστημίων με τις επιχειρήσεις θα επιταχύνει τις ερευνητικές τους προσπάθειες και θα επιτρέψει την άμεση εμπορική εκμετάλλευση των επιστημονικών ανακαλύψεων προς όφελος όλης της κοινωνίας, που έτσι θα γίνεται πιο γρήγορα κοινωνός των τεχνολογικών επιτευγμάτων.

Αλλη, όμως, είναι η πραγματικότητα στις χώρες που πρωτοπορούν στην επιχειρηματική μετεξέλιξη των πανεπιστημίων. Οι επιστήμονες, που μέχρι πρότινος συναγωνίζονταν να δημοσιεύσουν τα αποτελέσματα της εργασίας τους, σήμερα αρκούνται σε κοινότοπα και σύντομα άρθρα, απόδειξη μιας τυπικής παραγωγικότητας, ενώ - με υπόδειξη του πανεπιστημίου - φροντίζουν να κατοχυρώνουν με πατέντες το σημαντικότερο μέρος της εργασίας τους για να εξασφαλίσουν πόρους για το πανεπιστήμιο και τους ίδιους ατομικά. Μπορούμε να διανοηθούμε πού θα βρισκόταν σήμερα η επιστήμη, αν η κάθε ερευνητική ομάδα έπρεπε να καταβάλλει πνευματικά δικαιώματα στους απογόνους του Πλανκ, του Μπορ, του Σράιντιγκερ, του Αϊνστάιν;

Παράλληλα, μια σειρά επιστημονικοί τομείς, σχετικοί κυρίως με τις θεμελιώδεις επιστήμες, όπως Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία κλπ., επειδή δεν οδηγούν σε άμεσες εφαρμογές και δεν μπορούν να αποτελέσουν πεδίο επιχειρηματικού ενδιαφέροντος, περιθωριοποιούνται, παραχωρώντας τη θέση τους στις αγοραίες ειδικότητες του μάρκετινγκ, του μάνατζμεντ, των δημοσίων σχέσεων κλπ. Ο υποσκελισμός της βασικής έρευνας σε όφελος της εφαρμοσμένης άρχισε ήδη να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για τον αναπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο. Ετσι, στην ΕΕ επιχειρείται τελευταία, μέσα από τους δείκτες ποιότητας του εκπαιδευτικού συστήματος, να δοθεί ώθηση στις θετικές επιστήμες. Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ, προκειμένου να αναπτύξουν το ενδιαφέρον της αμερικανικής νεολαίας στις απαξιωμένες από την αγορά θετικές επιστήμες, συγκέντρωσαν στο Χόλιγουντ επιφανείς επιστήμονες με σκοπό να συμβάλουν στη δημιουργία κινηματογραφικών σεναρίων που θα καλλιεργούν θετικά πρότυπα και στάσεις απέναντι σε αυτές.

Στα παραπάνω χρειάζεται να προστεθεί και να υπογραμμιστεί αυτό που ακόμη και ο τελευταίος μεταπτυχιακός φοιτητής γνωρίζει: ότι η ερευνητική εργασία που γίνεται κατά παραγγελία δεν μπορεί να είναι αξιόπιστη, είτε γιατί τα αποτελέσματά της είναι προκαθορισμένα από το χρηματοδότη, είτε, στην καλύτερη περίπτωση, γιατί άγραφος νόμος του εμπορικού πανεπιστημίου είναι ότι δεν μπορεί να δαγκώσει το χέρι που το ταΐζει. Στην πορεία, όταν με ειδικά κίνητρα και φοροαπαλλαγές η ιδιωτική επένδυση στα πανεπιστήμια θα αυξηθεί, είναι φανερό ότι η διασύνδεση και διαπλοκή του πανεπιστημίου και πανεπιστημιακών με τις επιχειρήσεις θα εντείνει στο έπακρο τα περίφημα σκάνδαλα, από τα οποία η κυβέρνηση παριστάνει πως έρχεται να εξυγιάνει τα πανεπιστήμια.

Κάτω από αυτό το πρίσμα της επιχειρηματικής λειτουργίας των ιδρυμάτων, πρέπει να δούμε και τις προτάσεις για περιορισμό του ασύλου και της φοιτητικής συμμετοχής στα όργανα διοίκησης. Σ' ένα πανεπιστήμιο που θέλει να στηριχτεί στους επιχειρηματίες - χορηγούς, δεν έχουν καμία θέση άσυλα, ακαδημαϊκές ελευθερίες, διακίνηση ιδεών, φοιτητικές κινητοποιήσεις και άλλα «αναχρονιστικά κατάλοιπα».

Πριν φτάσουμε να δούμε τα πανεπιστήμιά μας, πολλά από τα οποία αποτελούν σύμβολα αντίστασης του λαού μας απέναντι σε κάθε ιμπεριαλιστική βαρβαρότητα, να βεβηλώνονται από τους λογότυπους της «Βόνταφον», της «Πάναφον», της 3Μ και τα έδρανά τους να στολίζονται με ταμπελίτσες χορηγών και ευεργετών, όπως γίνεται στις ΗΠΑ, πρέπει να πάρουμε μέτρα. Πρώτα απ' όλα, χρειάζεται να διακηρυχτούν και να εξηγηθούν ευρύτερα στο λαό - και σε αυτό πέφτει ιδιαίτερο βάρος στους ώμους των προοδευτικών πανεπιστημιακών - κάποιες βασικές αλήθειες, που στις μέρες μας αποκρύπτονται, κατασυκοφαντούνται και διαστρέφονται:

• Η επιστήμη έχει κοινωνική αποστολή να ελαφρύνει τη ζωή του ανθρώπου από το μόχθο και την άγνοια, να εξασφαλίσει την ευημερία του συνόλου της κοινωνίας και όχι μιας μόνο τάξης. Ενα ίδρυμα, που συνειδητά μεροληπτεί υπέρ των συμφερόντων μιας μικρής κοινωνικής μερίδας δεν μπορεί να καλλιεργήσει και να αναπτύξει την επιστήμη, γιατί αντιστρατεύεται την ίδια την ουσία της, που είναι η αιώνια και μεγαλειώδης προσπάθεια του ανθρώπου να κατακτήσει την αλήθεια.
• Για να μπορέσουν τα πανεπιστήμια να υπηρετήσουν την αποστολή τους, πρέπει να κατακτήσουν στο σύνολό τους το υψηλότερο δυνατό επιστημονικό επίπεδο. Δεν έχουν κανένα λόγο να ανταγωνίζονται και να αλληλοϋπονομεύονται. Αντίθετα, έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται, συνενώνοντας όλες τις διαθέσιμες επιστημονικές δυνάμεις στον αγώνα για την απελευθέρωση του ανθρώπου από φυσικούς και κοινωνικούς καταναγκασμούς.
• Η επιστήμη σαν προϊόν της εργασίας χιλιάδων επιστημόνων και στοχαστών μέσα στους αιώνες είναι κοινωνικό δημιούργημα και επομένως αποτελεί κοινωνική ιδιοκτησία. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να οικειοποιείται για ατομικό του όφελος τα αποτελέσματά της.
• Η επιστήμη και η εκπαίδευση δεν μπορεί να μετατρέπεται σε εμπόρευμα, σε ληξιπρόθεσμες χρηστικές δεξιότητες ανάλογα με τις ευκαιριακές ανάγκες της αγοράς, γιατί επιστήμη είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να κατακτήσει τα πιο ανθεκτικά στο χρόνο στοιχεία της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας, τους εσωτερικούς νόμους και αρχές που την κυβερνούν.

Στο κάτω κάτω, είναι πραγματικά ντροπή που στον 21ο αιώνα - και παρά τις μεγαλοστομίες περί κοινωνίας της γνώσης, διά βίου μάθησης και πολλαπλών ευκαιριών για όλους - επιστρέφουμε σε καταστάσεις του 19ου, όπου η Παιδεία ήταν προνόμιο μόνον όσων μπορούσαν να την αγοράσουν.

Για όλους αυτούς τους λόγους, η εκπαίδευση, ξεκινώντας από την ανώτατη, δεν μπορεί παρά να είναι αποκλειστικά δημόσια, δωρεάν και ενιαία στο σκοπό και το επίπεδό της.

Η θέση αυτή, σε κάποιους ακούγεται ήδη ουτοπική και αν αφήσουμε κι άλλο χρόνο να κυλήσει θα ακούγεται ακόμη περισσότερο. Οχι γιατί είναι ανεδαφική και μη πραγματοποιήσιμη, αλλά γιατί η έννοια του δημόσιου και κοινωνικού πανεπιστημίου δε χωράει στο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο του ιμπεριαλιστικού καπιταλιστικού σταδίου. Το ΚΚΕ δεν έχει αυταπάτες. Δε θα υποσχεθεί ότι αρκεί να επαναληφθούν οι μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις της δεκαετίας του '80 για το νόμο 815, για να ακυρωθούν τα μέτρα διά παντός. Στο θέμα της ανώτατης εκπαίδευσης και του άρθρου 16, δε συγκρούονται διαφορετικές προτάσεις για τη διαχείριση του συστήματος, αλλά δύο αντίπαλες στρατηγικές: Από τη μια πλευρά, η διεθνής πολιτική κατεύθυνση του κεφαλαίου για πανεπιστήμια και επιστήμη στην υπηρεσία μιας ακόμη στυγνότερης εκμετάλλευσης του λαού και, από την άλλη, το συμφέρον της εργατικής τάξης και του λαού για επιστήμη και πανεπιστήμια στην υπηρεσία της καθολικής κοινωνικής ευημερίας. Αν θέλουμε το μεγαλύτερο δυνατό όφελος από τον αγώνα υπεράσπισης της δημόσιας εκπαίδευσης, πρέπει από την αρχή του να τον συνδέσουμε με τον αγώνα για ταυτόχρονες αλλαγές στο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, με τον αγώνα για μια άλλη εξουσία. Αν το διδακτικό προσωπικό, οι φοιτητές και προπαντός η εργατική τάξη και ο λαός κατανοήσουν βαθύτερα το χαρακτήρα της ΕΕ μέσα και από το θέμα αυτό, αν μεγαλώσει η κρίσιμη μάζα των ανθρώπων που θα απεγκλωβιστούν από την κυρίαρχη πολιτική, με όποιο χρώμα και αν εμφανίζεται και τις απόψεις του «τίποτα δε γίνεται», τότε θα μπορούμε πιο αισιόδοξα να βλέπουμε το μέλλον για το πανεπιστήμιο και την κοινωνία.

• Το άρθρο είναι προδημοσίευση από το περιοδικό «Θέματα Παιδείας», τεύχος 23 - 24, που θα κυκλοφορήσει από αύριο, 20 Μάρτη.