Διάχυτη είναι στις σελίδες αυτές ο πόθος του συγγραφέα, για ένα γερό, μαζικό, επαναστατικό λαϊκό κίνημα. Μόνο, που οι κάθε φορά σκέψεις και πρωτοβουλίες του δεν εξυπηρετούσαν αυτό τον πόθο. Τα προβλήματα, για παράδειγμα, που αντιμετώπιζε το ΚΚΕ στην πριν το 1967 περίοδο, από λαθεμένες εκτιμήσεις και επεξεργασίες και κυρίως από την αναθεωρητική και διαλυτική δραστηριότητα των μετέπειτα στελεχών του εσωτερικού, δε λύνονταν με τη δημιουργία ενός ακόμη αριστερού κόμματος, όποιο κι αν ήταν αυτό. Και αν το συμπέρασμα αυτό ήταν δυσδιάκριτο, την περίοδο εκείνη, σήμερα είναι ολοφάνερο και κραυγαλέο.

Ο συνθέτης, όμως, ακόμη και τώρα, δε βλέπει έτσι τα πράγματα. Θεωρεί, ούτε λίγο, ούτε πολύ, ως αρνητικό γεγονός, τη μη ίδρυση του κόμματος των Λαμπράκηδων στις παραμονές της εφτάχρονης χούντας. Κι ενώ γράφει: Ποτέ δεν πέρασε απ' τη σκέψη μου ότι μπορώ να πάρω μέρος, κι ακόμη περισσότερο να ιδρύσω ένα νέο κόμμα εκτός του ΚΚΕ και του Διεθνούς Κινήματος... Λίγο παρακάτω σημειώνει: Επομένως η ίδρυση του Νέου Κόμματος των Λαμπράκηδων ήταν στην ουσία η έμπρακτη πρόταση των σύγχρονων κομμουνιστών προς το ΚΚΕ - ΚΚΣΕ. Και μάλιστα μια πρόταση που εμπεριείχε μετουσιωμένες σε πράξη βασικές ιδέες για τη μετεξέλιξη των κομμουνιστών σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία.... Ομολογεί, άραγε, στο σημείο αυτό ο συγγραφέας, την τότε πρόθεσή του, για ίδρυση ενός κόμματος, που ούτε λίγο, ούτε πολύ θα διεκδικούσε την αντικατάσταση του ΚΚΕ; Και μάλιστα, στα πλαίσια μιας μετεξέλιξης των κομμουνιστών σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία; Οχι, δε θέλω να χρεώσω την πρόθεση διάλυσης του ΚΚΕ στον συνθέτη. Απλά και μόνο σημειώνω, πού οδηγούν οι σκέψεις του. Οπως και τη σύμπτωση της κατάληξης της λογικής του, με αυτή των τότε στελεχών του Κόμματος, που υποστήριζαν πως το ΚΚΕ δε χρειάζεται, αφού υπάρχει η ΕΔΑ. Οσον αφορά δε, το τι εννοεί με τη μετεξέλιξη ο συνθέτης, θα γίνει καθαρό παρακάτω.

Γράφει ο Μ.Θ.: Η θετική πείρα που αποκόμισα απ' τους Λαμπράκηδες με οδήγησε αργότερα, στα 1970, να προτείνω στους Μπερλίγκουερ και Καρίγιο τη μελέτη για την οικοδόμηση ενός ηλιόλουστου κομμουνισμού, που αργότερα έγινε πράξη και τον ονόμασαν ευρωκομμουνισμό.

Αυτό, που ο καθένας καταλαβαίνει είναι πως αναγνωρίζει και βρίσκει στον ευρωκομμουνισμό τις δικές του ιδέες, σκέψεις και αναζητήσεις; Και προφανώς, αυτός ο ηλιόλουστος κομμουνισμός, δηλαδή ο ευρωκομμουνισμός, είναι η μετεξέλιξη των κομμουνιστών σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κοινωνία. Και τότε, για ποια καθαρότητα μιλάει, για ποια ασυμβίβαστη πάλη και αγώνα, για την ανατροπή και το γκρέμισμα της καπιταλιστικής κοινωνίας και όχι το φτιασίδωμά της ή την από τα μέσα αλλαγή της; Είναι και αυτή, μια - ίσως η πλέον ουσιαστική και περιεκτική - από τις πολλές αντιφάσεις, που υπάρχουν στους"δρόμους του Αρχάγγελου", όπως άλλωστε αρκετές ήταν οι αντιφάσεις και στη μέχρι σήμερα πορεία του Μ.Θ..

Η βασικότερη από τις εκτιμήσεις αυτές είναι πως η χρουστσοφική ηγεσία του ΚΚΣΕ, όπως και η μετέπειτα απ' αυτήν, εγκατέλειψαν και πρόδωσαν το επαναστατικό τους καθήκον. Βασικό επιχείρημα γι' αυτό είναι η εφαρμογή της πολιτικής της ειρηνικής συνύπαρξης, ο δήθεν συμβιβασμός, που αυτή δήθεν έκρυβε, με τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και η άρνησή να συγκρουστούν μαζί του.

Για άλλα πράγματα θα μπορούσε κανείς να κάνει κριτική στην πολιτική του ΚΚΣΕ της περιόδου του Χρουστσόφ, όχι όμως για προδοσία. Η πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης, άλλωστε, δεν ήταν δική του έμπνευση. Ερχόταν από παλιότερα και αποτελούσε μια αξιοζήλευτη και σωστή επεξεργασία, βασικό θεμέλιο της εξωτερικής πολιτικής της Σοβιετικής Ενωσης από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής της. Κάθε άλλο παρά σήμαινε ιδεολογικό συμβιβασμό και αφοπλισμό, άρνηση της ταξικής πάλης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Ούτε, όμως, και τα γεγονότα εκείνης της περιόδου συνηγορούν στους ισχυρισμούς του Μ.Θ. Το 1958 έχουμε την κουβανέζικη επανάσταση, κάτω από τη μύτη των ΗΠΑ και την κατοπινή μόνιμη, θαρραλέα και διεθνιστική συμπαράσταση της Σοβιετικής Ενωσης. Η δεκαετία του 1960 σημαδεύεται από τον ηρωικό αγώνα του βιετναμέζικου λαού και τη διεθνιστική, πάλι, στάση της ΣΕ. Και σχεδόν ταυτόχρονα και λίγο κατόπιν έχουμε το απελευθερωτικό ξέσπασμα των λαών της Αγκόλα, της Μοζαμβίκης, της Αιθιοπίας, κλπ. Σε όλους αυτούς η ΣΕ στάθηκε αναντικατάστατος και πολύτιμος συμπαραστάτης και βοηθός στην προσπάθεια αναγέννησης και χειραφέτησής τους. Και χωρίς να μιλήσουμε για τη βοήθεια στην Αίγυπτο, στη Συρία, στους Παλαιστίνιους, στη ΛΔ της Υεμένης, στη Νικαράγουα, κλπ, κλπ. Αλλωστε, η αντίθεση μεταξύ σοσιαλισμού και ιμπεριαλισμού, όχι μόνο αναγνωρίζεται και αναφέρεται στα ντοκουμέντα της εποχής (του ΚΚΣΕ, άλλων κομμουνιστικών κομμάτων ή διεθνών διασκέψεών τους) αλλά εκτιμιέται και ως κυρίαρχη διεθνώς.

Η αλήθεια είναι, πως κάποια στιγμή, ο συγγραφέας πέρασε από την τυφλή και απεριόριστη εμπιστοσύνη στο ΚΚΣΕ και τη Σοβιετική Ενωση και την εναπόθεση στο σοβιετικό κόμμα ακόμη και υποχρεώσεων του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, στην άλλη - κατά κάποιο τρόπο - άκρη, σε μια υπερβολική έως και λαθεμένη, ισοπεδωτική και αφοριστική κριτική. Στη χρέωση του ΚΚΣΕ, με ό,τι ο ίδιος θεωρεί στραβό και λαθεμένο στο ελληνικό ή το διεθνές κίνημα. Στην ουσία πρόκειται, για την ίδια λογική. Μια λογική, που δεν έχει όμως στη βάση της τη μαρξιστική, ψύχραιμη και νηφάλια εξέταση των γεγονότων και των φαινομένων.

Τάκης ΤΣΙΓΚΑΣ