Από το Βυζάντιο έως και τον 20ό αιώνα, η θρησκευτική θεματολογία της Μεγάλης Εβδομάδας βρήκε έκφραση στο χρωστήρα και στη σμίλη πολλών καλλιτεχνών. "Η Σταύρωση", "Η Αποκαθήλωση", "Ο νεκρός Χριστός", "Η Ανάσταση" αποδόθηκαν από μεγάλους δημιουργούς, με διαφορετικά χαρακτηριστικά, ανάλογα με τη χρονική στιγμή, τη χώρα, τις παραδόσεις, αλλά και το προσωπικό ύφος του κάθε καλλιτέχνη.

Ο Βυζαντινός καλλιτέχνης επιδιώκει να αποδώσει δογματικές αλήθειες, απεικονίζοντας το υπερβατικό στοιχείο. Η καλλιτεχνική έκφραση - άρρηκτα δεμένη με τη θρησκεία - υποτάσσεται σε αυστηρούς κανόνες και σχηματοποιήσεις.

Η θεοκεντρική αντίληψη, που χαρακτήριζε τη μεσαιωνική σκέψη και δημιουργία, έδωσε τη θέση της στην περίοδο της Ιταλικής Αναγέννησης στην ανθρωποκεντρική θεώρηση. Στην Πρώιμη Αναγέννηση,η ανθρώπινη μορφή αποκτά όγκο και γήινο χαρακτήρα. Η νατουραλιστική απόδοση των μορφών και ο ρεαλιστικός σχεδιασμός τους χαρακτηρίζουν και τα θρησκευτικά θέματα. Μια ελεύθερη πνοή και ένα βαθύ λυρισμό εκφράζουν οι "Σταυρώσεις" του Τζιότο (1266-1337) ή του Μαζάτσιο (1401-1428;), τα έργα του Πιέρο ντέλα Φραντσέσκα (1410;-1492) που αναφέρονται στην "Ανάσταση" και οι τολμηρές πειραματικές έρευνες του Πάολο Ουτσέλο (1396-1475).

Με μέσα αμιγώς πλαστικά, αποδίδεται το θείο δράμα στην περίοδο της Ωριμης Αναγέννησης.Λεονάρντο ντα Βίντσι (1459-1519), Ραφαήλ (1483-1520), Μιχαήλ Αγγελος (1475-1564) αποτελούν κορυφαίες μορφές της ιστορίας της τέχνης όλων των εποχών. Με νατουραλιστική ωμότητα αποτυπώνει ο Μαντένια (1431-1506) τον "Νεκρό Χριστό" που βρίσκεται στην Πινακοθήκη Μπρέρα, στο Μιλάνο. Ο ρεαλισμός, που αγγίζει την εξπρεσιονιστική παραμόρφωση και το ύφος του Μαντένια, άσκησε τεράστια επίδραση στους καλλιτέχνες της Βόρειας Ευρώπης.

Η επαναστατική συμβολή των καλλιτεχνών του βορρά - πέρα από τη για πρώτη φορά χρήση της ελαιογραφίας - ήταν η ρεαλιστική αποτύπωση της πραγματικότητας, που βρισκόταν σε βασική αντίθεση με τον ιδεαλιστικό χαρακτήρα της ιταλικής τέχνης: Βαν Αϊκ (1390-1441), Βαν ντερ Βάιντεν (1399;-1464), αλλά και ο Ιερώνυμος Μπος (1450;-1516), που αν και θρησκευτικός ζωγράφος, διακρινόταν για την τάση του προς τη σάτιρα, για τα απαισιόδοξα σχόλιά του και για το μεγάλο του ενδιαφέρον για την καθημερινή ζωή. Η θρησκευτική εικονογραφία αποδίδεται με πρωτότυπο και ελεύθερο τρόπο. Στα τέλη του 16ου αιώνα κυριαρχεί η τέχνη του Καραβάτζιο (1573-1610), με αρκετά θέματα που αναφέρονται στο θείο δράμα. Εκφραστής περισσότερο των ιδεών του Μπαρόκ, σμικρύνει την απόσταση ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή. Τα πρόσωπά του, με τον ωμό ρεαλισμό τους, είναι πολύ κοντά στο θεατή, τόσο, που να μπορεί να τα "αγγίξει".

Ξεχωριστή θέση στη θεματολογία των ημερών κατέχει η δημιουργία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (1541-1614). Με ιδιαίτερη εκφραστική δύναμη, χρησιμοποιεί μία "αυθαίρετη" μεταχείριση των φυσικών μέτρων, επιδιώκοντας να "ενώσει τη γη με τον ουρανό".

Από τα λιγοστά θέματα του 18ου και 19ου αιώνα, που αναφέρονται στη Μεγάλη Εβδομάδα, αναφέρουμε την "Αποκαθήλωση" του Γκόγια (1746-1828). Ο Γκόγια, αξιοποιώντας τη βαθιά λαϊκή του φλέβα, δημιούργησε έργα παράφορου εξπρεσιονισμού. Την αυθαίρετη χρήση χρωμάτων, που προαναγγέλλει χαρακτηριστικά του κινήματος του εξπρεσιονισμού, διαπιστώνει κανείς και στη δημιουργία του Πολ Γκογκέν (1848-1903), ενώ ο "Εσταυρωμένος" του Σαλβαντόρ Νταλί,αλλά και όλη η δημιουργία του Ισπανού καλλιτέχνη αγγίζει τις σουρεαλιστικές αναζητήσεις στον αιώνα μας.

Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ