Ο εμφύλιος στη γειτονική μας πρώην Γιουγκοσλαβία έφερε στην πρώτη θέση της δημοσιότητας και των διεθνών διπλωματικών συζητήσεων τη Βορειοατλαντική Συμμαχία, την ταυτότητά της και τα καθήκοντα που απορρέουν από αυτήν. Χωρίς να αποκλείεται ο όποιος συνειρμός, ο εμφύλιος αυτός ήταν ό,τι έπρεπε για το ΝΑΤΟ, που, τουλάχιστον, προσωρινά, βρήκε στόχο ύπαρξης και κατάφερε "να πάρει μια ανάσα" από την κρίση ταυτότητας, από την οποία μοιάζει να υποφέρει μετά και το τυπικό τέλος του "ψυχρού πολέμου" το 1989. Το διάλειμμα αυτό, όμως, δεν παύει να είναι απλώς μια ανάσα κατά τη διάρκεια της οποίας οι παγκόσμιοι ηγετικοί κύκλοι έχουν αποδυθεί σε έναν αγώνα δρόμου για τον προσδιορισμό του μελλοντικού χαρακτήρα της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, αλλά και του ηγέτη της.

Η αναποτελεσματικότητα των ειρηνιστικών επιχειρήσεων των Ηνωμένων Εθνών, τα τελευταία χρόνια, που άγγιξε αρκετές φορές ακόμα και τα όρια της τραγωδίας, όπως έγινε στη Σομαλία, άνοιξε το δρόμο στην ανάληψη μεμονωμένων πρωτοβουλιών από διάφορα κράτη. Υπό το πρίσμα αυτό, οι ΗΠΑ επενέβησαν στρατιωτικώς στην Αϊτή το 1994, η Γαλλία στη Ρουάντα (επιχείρηση τιρκουάζ) το 1994 και, βέβαια, η Ρωσία στην Τσετσενία, χωρίς, ουσιαστικά, η διεθνής κοινότητα στο σύνολό της να αντιδράσει και χωρίς ο ΟΗΕ, ακόμη περισσότερο, να μπορέσει να προβάλει αντίσταση. Μέσα σε αυτήν την επαναλαμβανόμενη απογοήτευση και αποτυχία της αποστολής πολυεθνικών "ειρηνικών" δυνάμεων, αναγεννήθηκε, τουλάχιστον, προσωρινά η Βορειοατλαντική Συμμαχία, που έσπευσε να επαναπροσεταιριστεί τη θέση, που έχασε στην παγκόσμια κοινή γνώμη, μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου και την παρουσιαζόμενη ήττα του μοναδικού και μεγαλύτερου εχθρού της: Του κομμουνισμού.

Η διαφύλαξη και επικράτηση της ΝΑΤΟικής ειρήνης στη σπαραζόμενη πρώην Γιουγκοσλαβία, όμως, δεν αποτελεί τις μοναδικές εξετάσεις που οι σύμμαχοι πρέπει να περάσουν. Τα ερωτήματα που περιμένουν απάντηση παραμένουν πολυάριθμα και οι συζητήσεις ατελείωτες: Πρέπει να επεκταθεί το ΝΑΤΟ προς Ανατολάς ή όχι, πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες "εκτός ορίων" ή όχι, πρέπει να παραμείνει μία κατά βάση στρατιωτική συμμαχία ή όχι;

Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά είναι, στην ουσία, οι άξονες που θα διαμορφώσουν την ταυτότητα που, εδώ και καιρό, αναζητά η Συμμαχία. Οι οιωνοί, όμως, δε φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αισιόδοξοι, καθώς τα μέλη του ΝΑΤΟ, και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, διαφωνούν ως προς τις πρωτοβουλίες και τις προτεραιότητες που πρέπει να ληφθούν. Σε αυτό το συνονθύλευμα διαφωνιών, απόψεων και συγκρουόμενων συμφερόντων, οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν καταφέρει να κυριαρχήσουν στους Ευρωπαίους συμμάχους τους, χρησιμοποιώντας ως πεδίο δράσης τόσο την ίδια τη Συμμαχία όσο και τις ποικίλες οικονομικές συμφωνίες.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπιλ Κλίντον και το επιτελείο του, αν και δεν έχουν, ακόμα, σκιαγραφήσει μια ξεκάθαρη πολιτική τακτική, όσον αφορά τη θέση των ΗΠΑ μέσα στους κόλπους του ΝΑΤΟ, έχουν, προς το παρόν, εδραιώσει την ηγεμονία τους. Η Ουάσιγκτον, τον περασμένο Νοέμβρη, υπογράφοντας μια νέα εμπορική συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ενωση κατάφερε να διασφαλίσει την κυριαρχία της εκμεταλλευόμενη το ΝΑΤΟικό δόγμα περί σεβασμού των ελεύθερων εμπορικών και οικονομικών συναλλαγών. Σε συνδυασμό με την επικράτηση των απόψεών της κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων που κατέληξαν στη Συνθήκη του Ντέιτον, οι ΗΠΑ κατάφεραν, τουλάχιστον για το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, να δεσμεύσουν τους Ευρωπαίους συμμάχους τους με τα ίδια τους τα όπλα: Τους όρους, που οι ίδιοι είχαν θέσει ως προϋποθέσεις συμμετοχής στη Βορειοατλαντική Συμμαχία: Τη "δημοκρατικότητα" κατά το αμερικανικό μοντέλο, την οικονομία της αγοράς, τις ελεύθερες συναλλαγές.

Η παράταση αυτή δίνει την ευκαιρία στον Κλίντον να προσπαθήσει να υπερσκελίσει τις εσωτερικές διαφωνίες των Ρεπουμπλικανών σχετικά με το μελλοντικό ρόλο των ΗΠΑ στα πλαίσια της Συμμαχίας, ενώ, παράλληλα, φαίνεται να κερδίζει το δικό του προεκλογικό στοίχημα που παίχτηκε στην αποστολή Αμερικανών στρατιωτών στη Βοσνία. Οι απόψεις διίστανται και, πολλές φορές, εμφανίζονται να είναι εντελώς αντιθετικές. Ολες, όμως, έχουν ένα κοινό στοιχείο: Την αγωνία για τον τρόπο της πιθανής προσέγγισης και προσεταιρισμού της Ρωσίας. Ο Χένρι Κίσινγκερ, Ρεπουμπλικάνος πρώην υπουργός Εξωτερικών, τάχτηκε υπέρ της επίτευξης ειδικής συμφωνίας με τη Μόσχα, ώστε η τελευταία να ενσωματωθεί τελειωτικά στη Δύση, ο Μ. Στρομπ Τάλμποτ, υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, υποστηρίζει την άμεση ένταξη στη συμμαχία των πιο ανεπτυγμένων ανατολικών χωρών, έτσι ώστε να σταθεροποιηθεί η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή και να ωθηθεί σταδιακά η Ρωσία στις ΝΑΤΟικές αγκάλες, ενώ παράλληλα υπερθεματίζει υπέρ της επέμβασης του ΝΑΤΟ σε περιοχές εκτός ορίων, (π.χ. στη Μέση Ανατολή), έτσι ώστε να επιβεβαιωθεί και πάλι η χρησιμότητα και η αναγκαιότητά του στα μάτια της διεθνούς κοινής γνώμης.

Από την άλλη πλευρά, οι Ρεπουμπλικάνοι τάσσονται υπέρ της σταδιακής απομάκρυνσης της Ουάσιγκτον από τις Βρυξέλλες (χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα και αποκαθήλωση της αμερικανικής κυριαρχίας), με βασικό τους σκεπτικό ότι οι ΗΠΑ δεν είναι υποχρεωμένες να κάνουν πολιτικές και οικονομικές παραχωρήσεις στους Ευρωπαίους συμμάχους τους, οι οποίοι πρέπει να λύσουν μόνοι τους να προβλήματά τους (όπως είναι η Βοσνία). Μεγάλο μέρος της αμερικανικής πολιτικής και οικονομικής κυρίαρχης τάξης χαρακτηρίζει τραγικό λάθος τη σταδιακή απομάκρυνση των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπου η Ιαπωνία (την οποία προσεγγίζει η Ευρώπη), εμφανίζεται "κουρασμένη" στην κούρσα της κατάκτησης της παγκόσμιας οικονομικής ηγεμονίας.

Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, η κατάσταση δε φαίνεται να είναι πιο ξεκάθαρη. Το σίγουρο είναι, πάντως, ότι οι Ευρωπαίοι Σύμμαχοι φαίνεται να αποδέχονται την αμερικανική ηγεμονία και έχουν αυτοπεριοριστεί στην ανάδειξη του δεύτερου, στη σειρά ιεραρχίας, που θα παίξει "τον χαλίφη στη θέση του χαλίφη", σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Χαρακτηριστικές της αμερικανοποίησης της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας είναι δύο κινήσεις, που παρουσιάστηκαν ως επιβεβαίωση της ευρωπαϊκής κυριαρχίας: Η μια είναι η επανασυμμετοχή της Γαλλίας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και η δεύτερη είναι η ανάδειξη του Ισπανού μεν, αμερικανοθρεμμένου δε, Χαβιέ Σολάνα στη θέση του ΓΓ της Συμμαχίας. Η προσπάθεια της Γαλλίας να κερδίσει την αμερικανική εύνοια και να κατακτήσει τη θέση του Ευρωπαίου κατ' εξοχήν συνομιλητή της Ουάσιγκτον έγινε ιδιαίτερα εμφανής καθώς, για πρώτη φορά μετά το 1966, το Παρίσι συνδιαλέγεται ακόμα και για την πυρηνική του στρατηγική, υποστήριξε με όλους τους δυνατούς τρόπους την αμερικανική πρωτοβουλία που κατέληξε στη Συνθήκη του Ντέιτον και προσανατολίζεται στη δημιουργία μισθοφορικού επαγγελματικού στρατού.

Παράλληλα, όμως, πληθαίνουν και οι φωνές εκείνων που τάσσονται κατά της επέκτασης του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς. Συγκεκριμένα, καταπέλτης είναι οι εκθέσεις, που παρουσιάστηκαν σχετικά με το θέμα, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η "Μοντ Ντιπλοματίκ", δύο ανεξάρτητα ερευνητικά κέντρα: Το Βρετανο - αμερικανικό Συμβούλιο Πληροφοριών Ασφαλείας και το Κέντρο Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Αφοπλισμού. Στις εκθέσεις αυτές τονίζεται ότι η αγωνιώδης προσπάθεια της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας να θέσει, υπό την άμεση κυριαρχία της όλες τις χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, θα βοηθήσει στην επικράτηση της ΝΑΤΟικής πυρηνικής στρατηγικής μέχρι τα σύνορα της πρώην ΕΣΣΔ, κάτι που θα ωθήσει σε ακραίες αντιδράσεις τη Μόσχα, η οποία, ήδη, προβάλλει ενστάσεις και καθυστερήσεις στην εφαρμογή της συνθήκης μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Συγχρόνως, υπογραμμίζεται ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ, σε χώρες που δεν πληρούν όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις, θα αποδυναμώσει τη δέσμευση των χωρών - μελών στη Συνθήκη μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων, με αποτέλεσμα να προβάλλεται ως πιθανή εξέλιξη ένας νέος, τουλάχιστον, ψυχρός πόλεμος.

Οι εσωτερικές διεργασίες στο ΝΑΤΟ και οι συγκρούσεις των κυρίαρχων εξουσιαστικών αστικών κύκλων δε φαίνεται να καταλήγουν σε αποτέλεσμα σχετικά σύντομα. Το μέλλον της, άλλοτε, παντοδύναμης και ξεκάθαρης Βορειοατλαντικής Συμμαχίας εμφανίζεται όσο ποτέ άλλοτε θολό. Αυτό, όμως, που είναι σαφέστατο, όπως υπογραμμίζει και ο αρθρογράφος της "Μοντ Ντιπλοματίκ" είναι η αναμφισβήτητη κυριαρχία των ΗΠΑ και η εναγώνια αναζήτηση εχθρού, που θα δώσει νόημα ύπαρξης στους συμμάχους. Η Ουάσιγκτον, ακολουθώντας τη στρατηγική διεύρυνσης του Αντονι Λέικ, συμβούλου εθνικής ασφάλειας του Μπιλ Κλίντον, έχει, αυτή τη στιγμή, στοιχηματίσει και φαίνεται να κερδίζει τους βασικούς της στόχους: - Την προστασία του θεμελιώδους ευρωπαϊκού πυρήνα των "δημοκρατικών" χωρών της οικονομίας της αγοράς, - Την εδραίωση των δύο αυτών χαρακτηριστικών στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, οι οποίες ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως τα αμερικανικά συμφέροντα, - Την προώθηση της πολιτικής "δημοκρατικότητας" στις θεωρούμενες εχθρικές χώρες, που βρίσκονται εκτός της Συμμαχίας, - Τον πολλαπλασιασμό των"ανθρωπιστικών" αποστολών της Συμμαχίας σε χώρες εκτός των ορίων της συμμαχίας, με στόχο να επεκταθεί ακόμα περισσότερο η αμερικανική παγκόσμια ηγεμονία.

Ιδιαίτερα αυτό το τελευταίο σκέλος, του ανθρωπιστικού ενδιαφέροντος, φαίνεται να προωθείται άκρως επιτυχημένα. Οταν ο πρώην ΓΓ του ΝΑΤΟ, Βίλι Κλάες, είχε αναφερθεί στον ανατέλλοντα μεγάλο εχθρό της Συμμαχίας, που δεν είναι άλλος από τον ισλαμισμό στη Μέση Ανατολή και στην ευρύτερη ανατολική περιοχή, δεν είχε πείσει πολύ. Αλλωστε, η αμερικανική και ευρωπαϊκή κοινή γνώμη δε μοιάζει έτοιμη να αποδεχτεί το ενδεχόμενο μιας ένοπλης σύρραξης στη Μέση Ανατολή και στη Μεσόγειο. Πίσω, όμως, από το προσωπείο της υποστήριξης της "ειρηνευτικής" διαδικασίας στη Μέση Ανατολή, της διαφύλαξης της ελευθερίας των συναλλαγών, η οικονομική αυτή σύρραξη έχει, ήδη, αρχίσει. Αλλωστε, είναι μια μέθοδος που δοκιμάστηκε και πέτυχε στην περίπτωση της Κρίσης του Κόλπου.

Η Βορειοατλαντική Συμμαχία μοιάζει να βρίσκεται σε περίοδο ριζικών αλλαγών και αναζήτησης ταυτότητας και φυσιογνωμίας. Τον αποφασιστικό και καθοδηγητικό ρόλο στη διαδικασία αυτή παίζει για άλλη μια φορά ο αμερικανικός παράγοντας, που φαίνεται να είναι ο μόνος που έχει συνειδητοποιήσει ότι ο νέος ψυχρός πόλεμος θα είναι καθαρά οικονομικός, όπως υποστηρίζει ο συντάκτης της "Μοντ Ντιπλοματίκ".Αυτό που, ίσως, θα πρέπει να αναρωτηθεί κανείς είναι μέχρι πότε η παγκόσμια ευτυχία και ευημερία και οι τύχες ολόκληρων λαών θα καθορίζονται με βάση τις επιλογές των ζωνών, άλλοτε στρατιωτικής, και σήμερα οικονομικής επιρροής, που θα δίνουν ανάσες ζωής σε σχηματισμούς, που βαίνουν νομοτελειακά προς το τέλος, όπως το ΝΑΤΟ.

Ελένη ΜΑΥΡΟΥΛΗ